Haft kaszubski

Motyw haftu kaszubskiego – szkoła żukowska

Haft kaszubski (kasz. – kaszëbsczi wësziwk) – gatunek i technika kompozycyjno-wzornicza sztuki użytkowej regionu Kaszub w Polsce. Elementem łączącym różne podgatunki regionalne haftu jest kompozycja kolorystyczna oparta na siedmiu podstawowych kolorach. Motywy zdobnicze haftu (kwiaty i owady) zastosowano również w ceramice kaszubskiej i specyficznym malowaniu mebli. Elementy wzornictwa uznawanego za haft kaszubski występują również w paramentach liturgicznych pochodzących z XVII i XVIII wieku. Kolebką haftu kaszubskiego były klasztory norbertanek w Żukowie i benedyktynek w Żarnowcu. Według A. Błachowskiego hafty obok języka określają kaszubskie etnicum^[1].

Kolorystyka i podstawy wzornictwa

Struktura kolorystyczna haftu kaszubskiego składa się z pięciu kolorów: niebieskiego (w trzech odcieniach – od jasnobłękitnego po ciemnoszafirowy), czarnego, czerwonego, zielonego i żółtego. Występują między innymi motywy bratków, chabrów, dzwonków, goździków, koniczynek, lilii, niezapominajek i róż zaczerpniętych z okolicznej przyrody, jak również motywy obce (stosowane przede wszystkim w klasztorach) granatu, palmety, tulipanów i akantu. Natomiast motywy owadzie w formie pszczółek i żuczków pochodzą prawdopodobnie jeszcze z czasów pogańskich. Jedną z kompozycji wiodących haftu jest element "Drzewa życia" o nieskomplikowanym układzie gałęzi (zakaz krzyżowania, nakładania i przeplatania) nawiązującej do prostych i przejrzystych zasad życia ludzkiego. Dominującą rolę kolorystyczną odgrywa kolor toni jeziornej – niebieski, uzupełniony kolorami czerwonym, czarnym, zielonym i żółtym – odpowiadającym kolorom lasów i łąk kaszubskich.

Podział szkół

Szkoły Historyczne

• Szkoła Żukowska
• Szkoła Wdzydzka
• Szkoła Wejherowska
• Haft czepcowy
• Szkoła sióstr zakonnych z Pelplina

Szkoły Pomorskie

• Szkoła Pucka
• Szkoła Słupska

Szkoły Borów Tucholskich

• Szkoła Borowiacka
• Szkoła Tucholska

Szkoły Współczesne

• Szkoła Wielewska
• Szkoła Kartuska
• Szkoła Kościerska
• Szkoła Klukowska
• Szkoła Bytowska

Opis Szkół haftu kaszubskiego

Szkoła Żukowska

Haft kaszubski szkoły żukowskiej na torbie na zakupy

Wywodzi się z Żukowa i została zapoczątkowana jako gatunek przez norbertanki sprowadzone do klasztoru około 1209 roku. Początkowo były to hafty jednobarwne, wykonane srebrnymi i złotymi nićmi. Specyfiką szkoły żukowskiej były specyficzne metody wzornicze czepców, zdobionych motywami roślinnym (tulipanami, owocami granatu, liliami i innymi). W XIX wieku zanikło hafciarstwo czepców, sama sztuka haftu jednak przetrwała. Kolorystyka ogranicza się do siedmiu podstawowych barw z dominującymi zawsze odcieniami błękitu. Wzornictwo cechuje się pewnym ubóstwem doboru i delikatnym wycieniowaniem kolorystyki – nawiązujące do ubogiego życia w klasztorze. Wzornictwo żukowskie rozprzestrzeniło się na prawie cały obszar powiatu kartuskiego. Żukowskie norbertanki prowadziły również szkołę dziewcząt dla panien z pomorskich rodów szlacheckich, córek gdańskich patrycjuszy i bogatego chłopstwa. Po kasacie klasztoru przez administrację zaboru pruskiego w 1834 roku uczennicami sióstr, stały się również dziewczyny z ludu. Drogi jedwab został zastąpiony płótnem lnianym zaś nici sprowadzane z Niderlandów nićmi barwionymi domowym sposobem. Znanymi hafciarkami w Żukowie były: Jadwiga Ptach, Zofia Ptach i Maria Nowicka^[2], a obecnie jest Wanda Dzierzgowska i Bernadeta Reglińska^[3]. Zagadnienia hafciarstwa kaszubskiego szkoły żukowskiej / Kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu z Krajowej listy^[4] ciągle interesują młode osoby.

Szkoła Wdzydzka

Do powstania "Szkoły wdzydzkiej" przyczynił się Izydor Gulgowski, a zwłaszcza jego żona Teodora Gulgowska.

Szkoła Pucka

Wywodzi się ze "szkoły żukowskiej" i jest ostatnią szkołą, uformowaną w okresie międzywojennym. Technika pucka nawiązuje do haftów klasztornych z Żarnowca. Dominującymi kolorami są tu żółty i niebieski, pozostałe kolory są przygaszone i przyćmione. Gatunek charakteryzuje się nowymi motywami morskimi, podkreślającymi charakter regionu (mikołajek nadmorski, fale i sieci rybackie. Szkoła pucka odwołuje się do tradycji haftu na Pobrzeżu Kaszubskim) zapoczątkowanym przez cysterki z Żarnowca. Zakonnice prowadziły przy klasztorze szkołę dla panien z możnych domów szlachty pomorskiej, między innymi ucząc haftu.

Szkoła Wejherowska

Wywodzi się ze szkoły żukowskiej i jest "najmłodszym" gatunkiem głównego nurtu haftu kaszubskiego. Powstała po II wojnie światowej z inicjatywy Franciszki Majkowskiej (siostry działacza kaszubskiego Aleksandra Majkowskiego). Szkoła wejherowska powiela w zasadzie "szkołę wdzydzką", została jednak w roku 1957 wzbogacona motywami chryzantem, dalii, astrów, bzu i groszku. Technika wejherowska wzmacnia kolorystykę całokształtu zdobniczego i podkreśla szczególną wyrazistość dużych motywów centralnych.

Szkoła Klukowska

Zmodyfikowana w małym zakresie technika wejherowska została przeniesiona do słowińskich Kluk, gdzie powstał mały ośrodek hafciarski. Ważną rolę odgrywała w nim Ruth Kötsch.

Szkoła Tucholska

Powstała w latach 60. XX wieku w okolicach Tucholi opierając się kolorystycznie na "szkole żukowskiej" i charakteryzując bogatszą ornamentyką.

Szkoła Bytowska

Powstała w latach 70. XX wieku w okolicach Bytowa opierając się na "szkole wdzydzkiej".

Szkoła Słupska

Szkoła słupska stanowi właściwie "reprodukcję tradycji kaszubskiej" opartej wyłącznie na archeologii, przekazach historycznych i elementach zdobniczych ceramiki i mebli z obszaru Pomorza Środkowego, jest nawiązaniem do kaszubskości tego regionu. Również w tym gatunku dominuje ornamentyka florystyczna (stokrotki, niezapominajki i piwonie). Specyfiką gatunku jest prawie zupełny brak koloru czerwonego i zupełna dominacja odcieni zieleni i błękitu^[5].

Przypisy