Halina Krahelska

Halina Krahelska

Agata, Sabina, Zofia

Imię i nazwisko urodzenia	Helena Maria Śleszyńska
Data i miejsce urodzenia	12 maja 1886 Odessa, gubernia chersońska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	19 kwietnia 1945 KL Ravensbrück, Ravensbrück, III Rzesza
Miejsce spoczynku	Nowy cmentarz na Służewie przy ul. Wałbrzyskiej
Stanowisko	zastępca Głównego Inspektora Pracy (1919–1921; 1927–1931)
Partia	Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna, Partia Socjalistów-Rewolucjonistów, Klub Demokratyczny Stronnictwo Demokratyczne
Rodzice	Jan Sleszyński, Helena z Augustynowiczów
Małżeństwo	Józef Grabianka (1917–1918) Antoni Krahelski (od 1920)
Odznaczenia

Halina Krahelska, właśc. Helena Maria Krahelska ze Śleszyńskich, primo voto Grabiańczyna (ur. 12 maja 1886 w Odessie, zm. 19 kwietnia 1945 w obozie koncentracyjnym KL Ravensbrück^[1]) – polska działaczka społeczna, socjolog, publicystka i pisarka. Tworzyła używając pseudonimów Agata, Sabina, Zofia.

Życiorys

Córka Jana Śleszyńskiego, profesora matematyki Uniwersytetu Noworosyjskiego w Odessie i Heleny z Augustynowiczów. Ukończyła gimnazjum w Odessie. Od 1908 w Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej^[2], od 1912 w rosyjskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów. W latach 1912–1917 na zesłaniu – najpierw w Kiszyniowie, w 1913 w Kijowie, a od listopada 1914 we wschodniej Syberii, w okolicach Kańska. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu powróciła z zesłania poprzez Smoleńsk do Odessy. W 1918 członek Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Odessie. Po odzyskaniu niepodległości przyjechała w 1919 do Polski. W latach 1919–1921 i 1927–1931 była zastępcą Głównego Inspektora Pracy, zajmując się głównie systemem ochrony pracy i opieki społecznej - zwłaszcza zaś ochroną macierzyństwa i zdrowia kobiet pracujących i pracowników młodocianych. W latach 1921–1925 na urlopie wychowawczym^[3]. W 1928 lub 1929 w ramach Stypendium Rockefellera odbyła podróż przez Szwajcarię, Francję, Austrię i Niemcy, badając systemy pracy i opieki społecznej w Europie Zachodniej. Brała udział w wielu społecznych akcjach politycznych lewicy. Od 1931 była ekspertem do spraw pracy, reprezentując Polskę w Międzynarodowym Biurze Pracy w Genewie.

Działaczka Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich i Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.

Publikowała zarówno wiersze i beletrystykę, jak i opracowania naukowo-społeczne. W 1932 ukazała się jej książka Praca kobiet w przemyśle włókienniczym wydana nakładem Instytutu Gospodarstwa Społecznego. W tym czasie przeprowadziła wstępną selekcję rękopisów nadesłanych do Instytutu na konkurs zatytułowany „Pamiętniki bezrobotnych”. W komisji konkursowej zasiedli, m.in. Tadeusz Boy-Żeleński i Bronisław Ziemięcki. Na temat finalnej publikacji pokonkursowej w prasie ukazało się ponad 200 recenzji, w tym 21 w zagranicznych. W 1933 we Lwowie wydano kolejną publikację Krahelskiej pt. Przeobrażenia w rodzinie współczesnej i w roli kobiety. W swojej dalszej pracy Krahelska razem z dwoma pisarzami: Leonem Kruczkowskim i Andrzejem Strugiem podjęła się oceny bardzo obszernego materiału nadesłanego w konkursie na „Pamiętniki chłopów”, którego organizatorem był Instytut Gospodarstwa Społecznego^[4]. Z obu publikacji powstałych w efekcie tych konkursów pamiętnikarskich do dziś obszernie korzystają badacze i badaczki historii społecznej Polski.

Od 1933 związana była z grupą literacką „Przedmieście”^[5]. Została oskarżona o zniesławienie władz i policji w swojej powieści pt. Strajk polski z 1937, po czym uniewinniona (jej obrońcą był Mieczysław Jarosz)^[6][7]. W 1937 była współzałożycielką Klubu Demokratycznego w Warszawie.

Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 była w czasie obrony Warszawy komendantką Obrony Przeciwlotniczej na Mokotowie, gdzie koordynowała gaszenie pożarów, ratowanie ludzi i organizację posiłków^[3]. Pracowała też w Wojskowym Biurze Historycznym i Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK. W 1941 uległa ciężkiemu wypadkowi, potrącona przez niemiecki samochód wojskowy straciła nogę. Niosła wtedy ważne meldunki i mimo cierpienia udało jej się przekazać je w odpowiednie ręce unikając dekonspiracji. W uznaniu tego czynu odznaczono ją Krzyżem Walecznych. Autorka broszury Oświęcim – pamiętnik więźnia (później okazało się, że pamiętniki powstały w znaczącej części na podstawie relacji Władysława Bartoszewskiego^[8]). W lipcu 1944 została wydana „…przez «nieznanych sprawców» w ręce Gestapo…”^[9], a następnie uwięziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, gdzie zginęła lub zmarła prawdopodobnie 19 kwietnia 1945. Przed śmiercią napisała Tezy do działalności inspekcji pracy w odrodzonej Polsce.

Na nowym cmentarzu na Służewie przy ul. Wałbrzyskiej znajduje się jej grób symboliczny (grób rodzinny).

Życie prywatne

Latem 1917, w Smoleńsku, podczas powrotu z Syberii, zawarła związek małżeński ze swoim wieloletnim partnerem Józefem Grabianką. Rok później Grabianka zmarł na gruźlicę. 22 maja 1920 wyszła za Antoniego Krahelskiego (1892–1948)^[10], urzędnika ministerialnego. Mieli trójkę dzieci: bliźnięta Halinę i Mariana (ur. 1920) oraz Lecha (ur. 1923)^[11].

Ordery i odznaczenia

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (pośmiertnie, 11 lipca 1946)^[12][13]
• Krzyż Walecznych

Upamiętnienie

Główny Inspektor Pracy ustanowił w 1989 nagrodę imienia Haliny Krahelskiej przyznawaną za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie prewencji zagrożeń zawodowych, nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, wynalazczości, projektowania i wdrażania bezpiecznych technik i technologii w zakresie ochrony pracy, a także popularyzacji prawa pracy i ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa pracy^[14]”.

Patronka XXXIII promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego^[15].

W 2021 r. wydany został reportaż Krahelska, Krahelskie autorstwa Olgi Gitkieiwcz^[16], który otrzymał nominację do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy w kategorii książka o tematyce warszawskiej^[17].

Opracowania naukowe i społeczne

Spisany przez Krahelską w 1942 raport z Auschwitz pt. Oświęcim, pamiętnik więźnia.

• Łódzki przemysł włókienniczy wobec ustawodawstwa pracy, Przedmowa: L. Krzywicki, Warszawa 1927.
• Ochrona macierzyństwa robotnicy w przedsiębiorstwach państwowych polskich, Warszawa 1928.
• Ochrona pracy w Polsce. Stan obecny i drogi dalszego rozwoju, [Współautor: W. Landau], Warszawa 1928.
• Praca dzieci i młodocianych w Polsce, Warszawa 1928.
• Praca młodzieży a zadania służby społecznej, Warszawa 1930.
• Przedmowa do: E. Frelkowa: Praca młodzieży w przemyśle drukarskim w Polsce, Warszawa 1929.
• Czynnik ludzki w produkcji. Pięć lat na froncie gospodarczym, Warszawa 1931.
• Praca kobiet w przemyśle współczesnym, Przedmowa L. Krzywicki. Warszawa 1932.
• Przeobrażenia w rodzinie współczesnej i w roli kobiety. Życie gospodarcze i ekonomika społeczna, Lwów 1933.
• Życie bezrobotnych. Badania ankietowe, [Współautor: S. Pruss], Warszawa 1933.
• Odpłatność pracy jako jedyna racjonalna podstawa zatrudnienia młodzieży, Warszawa 1934.
• Prawda o stosunkach pracy, Lwów 1934.

Twórczość literacka

• Pochodnia, Warszawa 1920.
• Przedmowa do: Przedmieście, Warszawa 1934.
• Wspomnienia rewolucjonistki, Warszawa 1934.
• Ze wspomnień inspektora pracy, [Współautorzy: M. Kirstowa, S.Wolski], T. 1–2, Warszawa 1936.
• Polski strajk, Warszawa 1936 lub 1937.
• Zdrada Heńka Kubisza, Warszawa 1938.
• Oświęcim, pamiętnik więźnia 1942.

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 157. [dostęp 2021-08-04].
• Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 103–104. ISBN 83-211-0758-3.
• Nowa Gazeta Praska, Patroni naszych ulic Helena (Halina) Maria Krahelska (1886–1945)
• Urząd Dzielnicy Warszawa Targówek, kalendarz 2010 s. 44. targowek.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
• Tomasz Kozłowski. Inspektor pracy. Halina Krahelska, Warszawa 2014.. pip.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
• Olga Gitkiewicz, Legendarna a nieznana, „Niezbędnik współczesny” (Polityka) 1/2019, 2 kwietnia 2019 r.

Linki zewnętrzne

• Halina Krahelska, O rzeczywistą ochronę pracy kobiet
• Publikacje Haliny Krahelskiej w bibliotece Polona