Halina Pilawska

Halina Pilawska
Hala
Imię i nazwisko urodzenia

Halina Wyszkowska

Data i miejsce urodzenia

19 czerwca 1924
Kalisz

Data i miejsce śmierci

11 kwietnia 2017
Szczecin

Zawód, zajęcie

lekarz, nauczyciel akademicki

Narodowość

polska

Alma Mater

Wydział Medyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, Pomorska Akademia Medyczna

Uczelnia

Pomorska Akademia Medyczna

Wydział

Lekarski

Stanowisko

profesor zwyczajny

Rodzice

Kazimierz Wyszkowski,
Stanisława z domu Klepa

Małżeństwo

Zbigniew Pilawski

Dzieci

Maciej (ur. 1953), Beata (ur. 1955)

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Warszawski Krzyż Powstańczy Medal Komisji Edukacji Narodowej Odznaka Honorowa PCK III stopnia

Halina Pilawska (ur. 9 maja 1924 w Kaliszu[a], zm. 11 kwietnia 2017 w Szczecinie[6][7]) – polska lekarka (specjalności: epidemiologia, higiena, pediatra), profesor nauk medycznych, nauczyciel akademicki Pomorskiej Akademii Medycznej, działaczka społeczna, w czasie powstania warszawskiegołączniczka AK (Obwód Śródmieście).

Życiorys

Okres przed II wojną światową

Urodziła się w roku 1924 w Kaliszu. Jej ojciec, Kazimierz, zmarł nagle w roku 1937. Matka, Stanisława z domu Klepa (bez zawodu), zamieszkała z córką w Sieradzu, w domu swojego ojca[5].

W roku 1939 Halina chodziła do drugiej klasy gimnazjum. Była aktywną harcerką ze stopniem ochotniczki. Z prowadzonym przez siebie zastępem uczestniczyła w przygotowaniach małego szpitala polowego w jednym z sieradzkich mieszkań. W sierpniu, tuż przed napaścią Niemiec, matka postanowiła uciekać z Sieradza w głąb Polski. Rodzina, wraz z sąsiadami, wyjechała furmanką w kierunku Męckiej Woli[5].

II wojna światowa

Wrzesień 1939

Realizację Fall Weiss Niemcy rozpoczęli, gdy furmanki z mieszkańcami Sieradza były w drodze. W czasie pierwszych bombardowań uchodźcy ukrywali się w bruzdach wokół szosy. Rodzina Haliny dotarła w okolice Zduńskiej Woli, zatrzymując się w ogrodach i ukrywając w prowizorycznych schronach. Wkrótce postanowiono wracać do Sieradza (włączonego do Rzeszy), w którym trwały rozstrzeliwania (rozstrzelany został m.in. dyrektor gimnazjum), wysiedlenia, wywozy do obozów[5].

Okupowana Warszawa

W listopadzie matka Haliny zorganizowała przejście przez zieloną granicę do Generalnej Guberni i wędrówkę do licznej rodziny w okupowanej Warszawie. Początkowo zamieszkała z córką u siostry-chemiczki (kierowniczki laboratorium w Polskim Monopolu Tytoniowym[8]) i jej męża, profesora SGGW (Adolf Sajdel), a następnie w mieszkaniach innych członków rodziny, m.in. przy ul. Śniadeckich 19, w mieszkaniu ciotki Jadwigi, która zginęła w czasie bombardowania Warszawy[5].

Halina Wyszkowska pomagała matce w zdobywaniu środków na utrzymanie i uczyła się na tajnych kompletach. Pracowała jako opiekunka dwuletniej córki państwa Massalskich (zob. Massalscy) przy ul. Lwowskiej, jako ekspedientka w wytwórni papieru, potem jako goniec w biurze budowlanym przy ul. Hożej, a tuż przed powstaniem – jako asystentka w gabinecie dentystycznym dr Janiny Biskupskiej przy ul. Filtrowej[9]. Dodatkowo pomagała też ciotce w sprzedaży papierosów, które nielegalnie produkowały z przydziałów tytoniu, otrzymywanych w jej miejscu pracy. Chodziła do tzw. półtorarocznej szkoły przygotowawczej do szkół zawodowych (poziom czwartej klasy gimnazjum), a następnie do liceum (tajne komplety przedwojennego liceum im. Marii Konopnickiej[10]). Zdała maturę na początku lipca 1944 roku[b] Dodatkowo uczyła się języka angielskiego i chodziła na kursy plastyczno-taneczne (m.in. razem z Beatą Artemską)[5].

Uczestniczyła w zbiórkach Szarych Szeregów – przechodziła intensywne szkolenia w udzielaniu pierwszej pomocy i pełnieniu funkcji obserwatora, brała udział w kolportażu prasy podziemnej[5][c].

Powstanie warszawskie

W drugim dniu powstania warszawskiego trafiła do kompanii „Lewara” (zgrupowanie „Harnasia”, Grupa Śródmieście Północ - Radwan, zob. „Radwan”) w Okręgu Warszawa AK.

Do kompanii „Lewara” trafiła przypadkiem. To do niego została zaprowadzona po zatrzymaniu – jako osoba podejrzana – przez patrol powstańczy, gdy próbowała przedostać się pod ostrzałem do domu na Krakowskim Przedmieściu z Leszna, gdzie próbowała od kuzyna (Andrzeja) dowiedzieć się czegoś o dacie dacie wybuchu powstania i możliwościach włączenia się[d][5]. Okazało się, że wuj Haliny, Adolf Sajdel, był konspiracyjnym współpracownikiem „Lewara” (m.in. zostawiał u niego „bibułę”, którą ona rozprowadzała). Ponieważ dom na Krakowskim Przedmieściu Niemcy podpalili, wyprowadzając mieszkańców przed czołgi[e] Lewar przyjął dziewczynę do swojej kompanii jako łączniczkę[9]. Przyjęła pseudonim „Hala” i otrzymała stopień strzelec[4][5]. Początkowo, okaleczona w czasie swojej wędrówki przez miasto[f], opiekowała się magazynem żywnościowym kompanii (worek pęczaku, skrzynki szampana ze zburzonych piwnic cukierni Gajewskiego[g] i beczki mrożonych konfitur). Donosiła też posiłki – zwykle zimny pęczak z luksusowymi konfiturami (używanymi do dekoracji tortów) – załodze pobliskiego stanowiska rkm-ów przy ul. Czackiego[9]. W swoich wspomnieniach pisała później również o wielkiej euforii tamtych dni[9]:

Fakt, że stajemy do walki twarzą w twarz ze znienawidzonym wrogiem, że wszędzie wiszą polskie flagi, że puszczamy na pełen regulator zdobyte, ale przez całą okupację zabronione, radia, łapiąc na nich Londyn, że udało nam się wyprzeć Niemców z całych kwartałów dzielnic miejskich, że w chwilach ciszy wieczorami odbywamy zbiórki wojskowe i śpiewamy pieśni – był dla nas źródłem wspaniałych, niepowtarzalnych, jedynych w swoim rodzaju przeżyć.

Tablica ku czci „Harnasia”[13] przy Krakowskim Przedmieściu 3

Z biegiem czasu łączniczki otrzymywały coraz bardziej niebezpieczne zadania – donoszenie granatów, butelek z benzyną, żywności i wody było coraz trudniejsze. Jako „jedno piekło”" wspomina Halina Pilawska zwycięskie akcje na Komendę Policji przy Krakowskim Przedmieściu (do płonącego wnętrza Kościoła Św. Krzyża donosiła amunicję)[9]. Została poważnie ranna w czasie akcji w budynku Banku Handlowego. Budynek zawalił się wskutek wybuchu „goliata” (tę minę ciągnął czołg, unieruchomiony przez powstańców). Załoga stanowiska ogniowego zginęła, a łączniczkę uratowano[9]:

Była to genialnie przeprowadzona trepanacja czaszki przy znieczuleniu metodą naturalną, tj. młotkiem w głowę, przez późniejszego jednego z najlepszych neurochirurgów prof. Stępnia[h], wówczas młodego lekarza w szpitalu powstańczym.

Halina Wyszkowska tylko wyrywkowo zapamiętała swoje późniejsze powstańcze losy – transport z domu wuja w płonącej Warszawie do obozu w Pruszkowie, skierowanie przez komisję Czerwonego Krzyża do szpitala w Skierniewicach, opiekę kolejnego znanego później neurochirurga, Adama Kunickiego. Ten okres swojego życia podsumowała[9]:

I tak wygląda ta moja karta powstańcza – fragment mojego długiego życiorysu, który powinien się przerwać przed pięćdziesięciu laty. Fragment, który uważam za najważniejszy i najcenniejszy i którego nigdy się nie wypierałam, umieszczając go zawsze w życiorysach, nawet wówczas kiedy tego nie należało robić.

Po II wojnie światowej

Bezpośrednio po powstaniu przebywała pod opieką dr Kunickiego, zajmując się w jego domu pod Skierniewicami dwójką jego dzieci. Tam została odnaleziona przez matkę (spodziewającą się zobaczenia córki bez nogi). Obie wróciły do Sieradza, ale wkrótce przeniosły się do Wrocławia, gdzie znajomy rodziny zaoferował jej pracę pomocy biurowej w spółdzielni transportowej. Zachęcał też do podjęcia studiów w otwieranym tam Uniwersytecie. Rozpoczęła studia medyczne – pierwszy uruchamiany kierunek – mimo że wcześniej myślała o architekturze (powstańcze przeżycia rozbudziły szacunek do zawodu lekarza)[5]. Po trzech latach przeniosła się do Szczecina, do tworzonej tam Akademii Lekarskiej (później Pomorska Akademia Medyczna), oferującej studentom lepsze warunki – stypendia, „dodatki osiedleńcze”, miejsca w akademiku (częściowo okazało się to fikcją)[15]. Dyplom lekarza otrzymała w roku 1951, specjalizację II stopnia w zakresie higieny w roku 1955 i specjalizację I stopnia w zakresie pediatrii w roku 1957. W szczecińskim PAM osiągała kolejne stopnie i tytuły naukowe[16][2][1]:

W latach 1949–1972 pracowała w Zakładzie Higieny PAM, kolejno jako asystent, starszy asystent i adiunkt. Była też asystentem w Klinice Pediatrii (1955–1958) oraz kierownikiem Zakładu Propedeutyki Pediatrii w Instytucie Pediatrii (1972–1973). Od roku 1973 zajmowała stanowisko kierownika Katedry Medycyny Społecznej. W roku 1982 z tego stanowiska została zwolniona na pół roku za „działalnością wywrotową” w „Solidarności”[i]. Prowadziła również wykłady poza PAM, m.in. w Szkole Pielęgniarek i Położnych (1952–1959), Wyższej Szkole Pedagogicznej (1971–1975), Wyższej Szkole Ekonomicznej (1960–1972)[2].

Odbyła staże naukowe w Państwowym Zakładzie Higieny pod kierownictwem Marcina Kacprzaka (1958) oraz staże zagraniczne w dziedzinie higieny szkolnej (Czechosłowacja, Jugosławia). Opracowała normy rozwojowe dla dzieci szczecińskich, obejmujące wpływ czynników środowiskowych. Diagnozowała zagrożenia zdrowia w środowisku szkolnym oraz w zakładach pracy i ich otoczeniu. Badania dotyczyły m.in. wpływu zwiększonej zawartości azotu w wodzie (methemoglobina alimentarna, od łac. alimentumpokarm, alerekarmić, żywić) oraz wpływu zanieczyszczeń atmosfery związkami siarki[2]. Z jej inicjatywy zainstalowano w urządzenia zmniejszające emisję zanieczyszczeń z kominów Zakładów Chemicznych Police[17] (zob. np. oddziaływanie wytwórni kwasu fosforowego na środowisko).

W ramach kształcenia kadry naukowej recenzowała m.in. prace doktorskie i habilitacyjne[16]:

  • Negatywne zachowania w miejscu pracy, a zadowolenie z wykonywanej pracy w grupie zawodowej pielęgniarek, Danuta Kunecka (2008, dr)
  • Warunki skuteczności logopedycznej terapii dyslalii ankyloglosyjnej, Barbara Ostapiuk (2001, dr)
  • Praktyka lekarska i problemy medyczne Pomorza u schyłku epoki napoleońskiej, Iwona Gosk (2000, dr)
  • Pierwsze zęby trzonowe stałe w wybranych grupach wieku populacji polskiej. Studium epidemiologiczne, Danuta Wójtowicz (2000, dr hab.)

Przez wiele lat działała w[2][18]:

Jest współzałożycielką Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Szczecinie[18].

Publikacje

Jest autorką ponad stu publikacji, dotyczących przede wszystkim rozwoju dzieci, w tym wpływu zanieczyszczeń środowiska na stan ich zdrowia[19]. W informatorze biograficznym „Kto jest kim w polskiej medycynie” (1987) wymieniono prace[2]:

  • Ocena rozwoju fizycznego oraz stanu zdrowia dzieci szkolnych pierwszych klas szkolnych urodzonych i wychowanych w Szczecinie, „Rocznik Pomorskiej AM”, 1962
  • Efektywność lekarskiej opieki dyspanseryjnej nad dzieckiem szkolnym, „Pediatria Polska”, 1970
  • Wyniki badań wód studziennych z terenu województwa szczecińskiego w aspekcie profilaktyki alimentarnych zatruć niemowląt, „Roczniki PZH”, 1971
  • Physical Development of Children in Szczecin, Poland. Example 25: Measurement of Levels of Health, 1979
  • Wybrane wskaźniki zdrowia oraz ocena stopnia zaspokojenia potrzeb zdrowotnych studentów miasta Szczecina, „Zdrowie Publiczne”, 1980
  • Wskaźniki rozwoju dzieci wiejskich z województwa szczecińskiego w wieku 14 lat, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna”, 1981

Po ukończeniu 70. roku życia nie przerwała intensywnej pracy zawodowej, o czym świadczą publikacje, znajdujące się w wykazie Biblioteki PUM, m.in. poświęcone sprawom zdrowia ludzi w podeszłym wieku oraz znaczeniu ruchu i innych zachowań prozdrowotnych[20]:

  • Halina Pilawska, Małgorzata Dobrzycka, Jolanta Wasik, Krajobraz po bitwie – czyli stan opieki środowiskowej nad człowiekiem w wieku podeszłym w dobie reformy systemu ochrony zdrowia W: „Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych”, Łódź, 2000, s. 349–358
  • Alicja Walczak, Halina Pilawska, Jarosław Szydłowski. Ocena satysfakcji pacjenta w wieku podeszłym w kontaktach z lekarzem rodzinnym W: Międzynarodowa Konferencja Naukowa pod patronatem Ministerstwa Zdrowia pt. „Polacy u progu XXI wieku: witalność, zdrowie, długość życia – metodologia oceny zachowań i potrzeb zdrowotnych”, Warszawa 7–8 grudnia 2000 s. 16
  • Małgorzata Domagała-Dobrzycka, Halina Pilawska, Joanna Wasik. Ocena sytuacji zdrowotnej, społecznej i ekonomicznej mieszkańców Szczecina w wieku 90 lat i więcej W: „Sytuacja zdrowotna osób w starszym wieku w Polsce. Aspekt medyczny i społeczno-demograficzny”, Materiały ogólnopolskiego seminarium naukowego 26–27 czerwca 2000 Łódź 2000, s. 95–102
  • Halina Pilawska, Alicja Walczak, Bożena Litkowska, Współzależność pomiędzy biernym a czynnym wypoczynkiem jako miernik zachowań zdrowotnych W: „Mierniki zachowań zdrowotnych”, Materiały Krajowej Konferencji Naukowej, Warszawa, 9–10 grudnia 1999, s. 59–65
  • Anna Kuprjanowicz, Małgorzata Domagała-Dobrzycka, Bożena Litkowska, Halina Pilawska, Zbigniew Sych, Porównawcza ocena aktywności fizycznej (ruchowej) w badaniach populacyjnych III pokoleń mieszkańców Szczecina W: „Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku”, IV Konferencja naukowa, Szczecin 3–4 grudnia 1998, s. 24–28
  • Halina Pilawska, Alicja Walczak, Bożena Litkowska, Współzależność między biernym a czynnym wypoczynkiem jako miernik zachowań zdrowotnych W: Krajowa Konferencja Naukowa pt. „Mierniki zachowań zdrowotnych”, Warszawa, 9–10 grudnia 1999 r.
  • Zachowania ludzkie w zdrowiu i chorobie, Materiały z Międzynarodowej Konferencji Medycyny Psychosomatycznej Krajów Nadbałtyckich, Szczecin 28–31 maja 1998, red. nauk. Halina Pilawska, Maria Siemińska
  • Halina Pilawska, Artur Mierzecki, Zachowania zdrowotne i stresy lekarzy polskich a długość ich życia W: Zachowania ludzkie w zdrowiu i chorobie. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Medycyny Psychosomatycznej Krajów Nadbałtyckich, Szczecin 28–31 maja 1998, red. nauk. Halina Pilawska, Maria Siemińska
  • Halina Pilawska, Hanna Podraza, Maria Siemińska, Proces adaptacji do życia osób pozbawionych trwale zdolności ruchowych W: „Radzenie sobie i pomoc innym w zdrowiu i chorobie", wyd. Lublin, 1997
  • Halina Pilawska, Maria Siemińska. Wybrane aspekty jakości życia słuchaczy Uniwersytetu III wieku W: XI Ogólnopolskie Sympozjum Sekcji Medycyny Psychosomatycznej Polskiego Towarzystwa Lekarskiego i Sekcji Chorego Somatycznie Polskiego Towarzystwa Psychologicznego na temat: „Jakość życia w zdrowiu i chorobie”, Kołobrzeg, 19–21 maja 1995

Odznaczenia i wyróżnienia

Otrzymała odznaczenia[2]:

Została uhonorowana również:

Podczas obchodów 80. rocznicy urodzin otrzymała od Okręgowej Izby Lekarskiej brązową statuetkę „Wąż Eskulapa”[19]. W dniu 9 listopada 2012 roku została uroczyście udekorowana Medalem Gloria Medicinae. Otrzymała tytuł „Medicus Nobilis” i srebrny sygnet PTL[18].

Życie prywatne

Wyszła za mąż za Zbigniewa Pilawskiego, który również rozpoczynał studia medyczne w Szczecinie w roku 1948. Mieli dwoje dzieci: Macieja (ur. 1953) i Beatę (ur. 1955)[1]. Halina Pilawska jest wdową od roku 1987. Jej od dawna ulubione sposoby spędzania wolnego czasu to sporty wodne, narty, rower[2]. W czasie wywiadu, udzielonego z okazji 90-lecia urodzin powiedziała, że codziennie uprawia nordic walking[17]. Zmarła 11 kwietnia 2017 roku w Szczecinie. Pochowana została na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie (kwatera 59 A).


Uwagi

  1. Kalisz jest wymieniany w większości źródeł[1][2][3]. W biogramie zamieszczonym w portalu Muzeum Powstania Warszawskiego jako miejsce urodzenia wskazano Sieradz – miasto, w którym mieszkała przed wybuchem wojny[4][5].
  2. Z siedmioosobowej grupy uczniów, należących do grupy Haliny Wyszkowskiej, powstanie przeżyły tylko dwie osoby)[5].
  3. Zastęp nie otrzymał informacji o dacie wybuchu powstania ani żadnych rozkazów[5].
  4. Kuzyn, Jędrek Klepa ps. Żar (kompania Genowefa, bat. Harnaś), zginął przy Banku Handlowym na ul. Traugutta, prowadząc oddział do ataku w dniu poprzedzającym zburzenie tego gmachu wybuchem „goliata[9].
  5. Philip Gibbs pisał na ten temat w książce Wolność nie ma ceny (No Price for Freedom, Londyn 1955, s. 277–278)[11]:

    …Strach jest ojcem okrucieństwa. Próbowali się osłaniać, pędząc przed sobą grupy ludzi, głównie kobiet – a innych zmuszając, aby szli po oby stronach czołgów, żeby Polacy nie mogli strzelać z okien wyższych pięter i z dachów. Robili sobie osłonę z żywych ciał tych Polaków, tworzyli tarczę z dziewcząt, które obrzucały ich szyderstwami i wołały do przyjaciół: „Nie przejmujcie się nami. Strzelajcie!”

  6. Po kapitulacji powstania dr Adam Kunicki wpisał zalecenie amputacji nogi z pochodzącą z tego czasu nie gojącą się raną. Miało to na celu uchronienie Haliny Wyszkowskiej przez wywozem do obozu[5].
  7. Zburzona cukiernia Jana Gajewskiego mieściła się przy ul. Chmielnej 47a. Resztki budynku rozebrano w końcu lat 40. (miejsce znajduje się na obszarze Placu Defilad[12].
  8. Wspominany prof. Stępień – prawdopodobnie Lucjan Seweryn Stępień (1912-1986) – wybitny neurochirurg, do 1 sierpnia 1944 roku asystent w Oddziale Neurochirurgii Kliniki Chorób Nerwowych w Warszawie[14].
  9. Przeżycia tego okresu porównywała do przeżyć okresu powstania warszawskiego:

    …drugie takie natężenie uczuć patriotycznych i potrzeby działania właśnie w imię wolności… narażałam się wtenczas dosyć mocno. … Byłam jedyną osobą w Akademii Medycznej, którą kazano rektorowi zwolnić z pracy … rektor się uparł, że nie może[5]

    .

Przypisy

  1. a b c Pilawska Halina, prof. dr hab.. W: Who is Who Polsce, Encyklopedia biograficzna z życiorysami znanych Polek i Polaków. Hübners blaues Who is Who Verlag für Personenenzyklopädien AG (wyd. 3), 2004, s. 3302. ISBN 978-3-7290-0072-8.
  2. a b c d e f g h Pilawska, Halina. W: Lidia Becela i in.: Kto jest kim w polskiej medycynie : informator biograficzny. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1987, s. 517–518. ISBN 83-223-2339-5.
  3. Teresa Jasińska: Pilawska Halina. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 2. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 64. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).Sprawdź autora:1.
  4. a b Halina Wyszkowska. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2015-07-24].
  5. a b c d e f g h i j k l m n Halina Pilawska. [w:] Archiwum Historii Mówionej, wywiad przeprowadził Robert Markiewicz, Warszawa, 30 lipca 2007 roku [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2015-07-24].
  6. Zmarła prof. Halina Pilawska informacja zamieszczona na portalu Naczelnej Izby Lekarskiej
  7. Nekrolog na portalu Medycyna Praktyczna
  8. Polski Monopol Tytoniowy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-07-25].
  9. a b c d e f g h Halina Pilawska: Mój udział w powstaniu warszawskim. [w:] Powstanie Warszawskie i Medycyna tom I (przedruk z: Biuletyn Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie 1994) [on-line]. Towarzystwo Lekarskie Warszawskie, 1994. [dostęp 2015-07-24].
  10. XLII Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej > O szkole > Historia. [w:] Strona internetowa XVII LO [on-line]. lokonopnicka.edupage.org. [dostęp 2015-07-25].
  11. Norman Davies, przekład: Elżbieta Tabakowska: Powstanie '44. Kraków: Znak, 2004, s. 791. ISBN 83-240-0459-9.
  12. Jerzy S. Majewski: Chmielna 47a. [w:] Wyborcza.pl > Warszawa > Historia Warszawy [on-line]. warszawa.wyborcza.p, 2007-07-26. [dostęp 2015-07-25].
  13. Marian Krawczyk. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2015-07-25].
  14. Lucjan Stępień (1912–1986). [w:] Biogram (treść zaczerpnięta z serwisu Naczelnej Izby Lekarskiej) [on-line]. www.cmentarz-w-laskach.pl. [dostęp 2020-08-18].
  15. Monika Adamowska: Pierwsi studenci PAM spali na słomie. [w:] Wyborcza.pl > Szczecin > Wiadomości Szczecin [on-line]. szczecin.gazeta.pl, 2008-10-09. [dostęp 2015-07-24].
  16. a b Prof. dr hab. Halina Pilawska, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2015-07-26].
  17. a b Paulina Muskała: 90-te urodziny prof. Haliny Pilawskiej. [w:] Wiadomości PR Szczecin [on-line]. © Polskie Radio Szczecin SA, 2014-05-14. [dostęp 2015-07-24].
  18. a b c Uroczystość Gloria Medicinae 2012. [w:] Strona internetowa PTL [on-line]. Polskie Towarzystwo Lekarskie, 2012-89-11. [dostęp 2015-07-26].
  19. a b Jubileusz prof. Haliny Pilawskiej. [w:] Wyborca.pl Szczecin > Wiadomości [on-line]. szczecin.gazeta.pl, 2004-05-20. [dostęp 2015-07-24].
  20. Zapytanie: PILAWSKA HALINA (39 pozycji). [w:] Bibliografia Dorobku Naukowego Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie [on-line]. bibliografia.pum.edu.pl. [dostęp 2015-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].

Media użyte na tej stronie

POL Warszawski Krzyż Powstańczy BAR.svg
Baretka: Warszawski Krzyż Powstańczy
POL Warszawa, Krakowskie Przedmieście, tablica ku czci Harnasia.jpg
Autor: Zuska1 (pl-wiki), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Tablica ku czci "Harnasia" przy Krakowskim Przedmieściu 3, Warszawa
POL Srebrna Honorowa Odznaka PCK BAR.png
Baretka Srebrnej Honorowej Odznaki PCK