Halina Szwarc

Halina Szwarc

Halina Kłąb

Pomnik Haliny Szwarc w Łodzi
Data i miejsce urodzenia	5 maja 1923 Łódź
Data i miejsce śmierci	28 maja 2002 Warszawa
Zawód, zajęcie	gerontolog, wykładowca akademicki
Tytuł naukowy	profesor nauk medycznych
Alma Mater	Akademia Medyczna w Poznaniu
Uczelnia	Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie
Odznaczenia

Tablica upamiętniająca Halinę Szwarc na frontowej ścianie siedziby CMKP przy ul. Marymonckiej 99/103 w Warszawie

Grób Haliny Szwarc na cmentarzu Powązkowskim

Halina Szwarc de domo Kłąb (ur. 5 maja 1923 w Łodzi, zm. 28 maja 2002 w Warszawie^[1]) – wybitna agentka AK-owskiego wywiadu w okresie II wojny światowej (pseudonim Ryszard, następnie Jacek II); po wojnie profesor doktor medycyny, gerontolog, w latach 1970–1971 prorektor Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie.

Życiorys

Przed II wojną światową

Jej ojcem był Wincenty Kłąb, który po przybyciu do Łodzi nauczył się krawiectwa, a następnie prowadził firmę budowlaną (budował i sprzedawał domy). Halina Szwarc była uczennicą prestiżowego w Łodzi prywatnego Gimnazjum Żeńskiego Humanistycznego Heleny Miklaszewskiej przy ul. G. Narutowicza 59a. Ucząc się tu, marzyła o karierze pianistki, ale kiedy usłyszała fantastyczną grę 12-letniego ucznia Konserwatorium, do którego też uczęszczała, porzuciła myśl o tej drodze życiowej^[2].

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej, mając 16 lat, zgłosiła się na ochotnika do pracy w konspiracji Związku Walki Zbrojnej Okręgu Łódzkiego. Z polecenia dowództwa szybko i bardzo dobrze nauczyła się języka niemieckiego. Następnie, na polecenie tegoż dowództwa, podjęła starania o volkslistę powołując się na niemieckie korzenie babki (z d. Vogel). Aby odciąć się od środowiska łódzkiego, wyjechała we wrześniu do Kalisza, gdzie podjęła naukę w niemieckim gimnazjum. Tu z rekomendacji dyrektora gimnazjum, do którego uczęszczała otrzymała volkslistę najwyższej grupy, zmieniając jednocześnie nazwisko na „Klomb”. Już wtedy realizowała zadania wywiadowcze w zakresie obserwacji ruchu jednostek niemieckich. W lutym 1942 r. zdała maturę z wyróżnieniem.

Po aresztowaniu w 1942 r. jej bezpośredniego przełożonego ps. „Jacek Pierwszy” otrzymała polecenie wyjazdu do Rzeszy. W listopadzie 1943 r. wyjechała do Wiednia pod pseudonimem „Jacek II” i tu, by nie wzbudzać podejrzeń, zapisała się na studia medyczne. Jej zadaniem tutaj było pisanie raportów o nastrojach w mieście i kolportaż materiałów „akcji N”^[3].

Działania wywiadowcze prowadziła m.in. w Wiedniu, Hamburgu, Berlinie i Monachium. Do jej największych sukcesów wywiadowczych należało ustalenie położenia obiektów wojskowych w Hamburgu, co umożliwiło aliantom ich zniszczenie, otrzymała za to angielskie odznaczenie (brązowy Krzyż Zasługi z mieczami). Następnie podjęła pracę w berlińskim Archiwum Medycyny Wojskowej, skąd pozyskiwała przekazywane aliantom informacje, na podstawie których można było wnioskować o rozmieszczeniu oddziałów niemieckich na froncie wschodnim.

Prowadziła również akcje dezinformacyjne wymierzone w niemiecką administrację oraz kolportaż prasy podziemnej na terenie Bawarii i Austrii w ramach Akcji N^[4].

W 1944 roku została zatrzymana i przesłuchana po tym, jak posłużyła się fałszywą kartką żywnościową, ale nie zdekonspirowała się. W tym samym roku, po powrocie do rodzinnej Łodzi, została aresztowana przez Gestapo pod zarzutem działalności konspiracyjnej, torturowana i skazana na śmierć przez rozstrzelanie. Wyroku nie wykonano z powodu końca okupacji niemieckiej w Łodzi (19 stycznia 1945 roku). W tym czasie była przetrzymywana w więzieniu kobiecym przy obecnej ul. Gdańskiej 13 (Polizeigefängnis für Frauen; Polizeigefängnis Danzigerstrasse; Frauen-Gefängnis, Danzigerstrasse 13, Litzmannstadt)^[5][a]. Uciekła 18 stycznia 1945 r. w okolicy Pabianic podczas pieszej ewakuacji więźniarek tego więzienia (rozpoczętej ok. godz. 20.00 17 stycznia).

Po wojnie

W 1948 r. ukończyła medycynę i rozpoczęła pracę w Klinice Akademii Medycznej w Poznaniu. Tu poznała swego męża, prawnika – Andrzeja Szwarca (ślub w 1949)^[2]. Pomimo szykan UB, oskarżenia o kolaborację, a następnie prześladowań przez reżim stalinowski za współpracę z Armią Krajową udało się jej z czasem kontynuować karierę naukową. W 1963 r. rozwiodła się i przeprowadziła z dziećmi (synem Andrzejem i córką Magdaleną) do Warszawy, gdzie podjęła pracę w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego. Tu w 1966 roku uzyskała tytuł profesora nauk medycznych. Od roku 1974 była członkiem Rady Naczelnej ZBoWiD. W 1975 roku przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie z jej inicjatywy powstał Uniwersytet Trzeciego Wieku będący pierwszą taką placówką w Polsce i jedną z pierwszych w Europie^[2]. Obecnie placówka nosi jej imię.

Postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2000 r. za wybitne zasługi dla rozwoju medycyny polskiej oraz w działalności społecznej na rzecz ludzi starszych została przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego odznaczona Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[6].

Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie w grobie rodzinnym (kwatera 276-5-3)^[7][1]. W 2003 roku upamiętniono ją tablicą umieszczoną w murze dawnego więzienia na Radogoszczu^[1]. W 2012 została upamiętniona tablicą umieszczoną w ścianie siedziby Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego przy ulicy Marymonckiej 99/103 w Warszawie.

Publikacje

• Kolportaż prasy "N" w Reichu, [w:] "Akcja "N". Wspomnienia, 1941–1944. Warszawa, 1972, s. 508–519.
• Kobiece więzienie gestapo w Łodzi w ostatnim okresie okupacji. [w:] „Przegląd Lekarski – Oświęcim”, 1972, nr 1, s. 14–21.
• Rekreacja ruchowa osób starszych, praca zbiorowa / H. Szwarc, R. Wasilewska, T. Wolańska ; pod red. Teresy Wolańskiej, Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa, 1979.
• Rekreacja ruchowa osób starszych, praca zbiorowa / pod red. Teresy Wolańskiej ; [aut.] H. Szwarc, R. Wasilewska, T. Wolańska, Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego, Warszawa, 1986.
• Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku, Halina Szwarc, Teresa Wolańska, Tadeusz Łobożewicz, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, 1988, ISBN 83-202-0700-2.
• Wspomnienia z pracy w wywiadzie antyhitlerowskim ZWZ–AK. Wyd. 1, Warszawa, 1999, ISBN 83-86842-46-6.
• Wspomnienia z pracy w wywiadzie antyhitlerowskim ZWZ–AK. Wyd. 2, Warszawa, 2008, ISBN 978-83-7543-069-1.
• Magdalena Grzebałkowska, Halina Szwarc. Bardziej Kloss niż Mata Hari; [w:] "Wysokie Obcasy", 23 IX 2000, nr 38, ss. 7-14.
• Marek Łuszczyna, Igły. Polskie agentki, które zmieniły historię; Dom Wydawniczy Pwn, 2013, ISBN 978-83-7705-373-7

Upamiętnienie

Na motywach jej życia oraz pamiętnika Wspomnienia z pracy w wywiadzie antyhitlerowskim ZWZ-AK powstał w 2007 spektakl Teatru Telewizji Doktor Halina według scenariusza Grażyny Treli i Marcina Wrony w reżyserii Marcina Wrony, konsultacja historyczna Andrzej Krzysztof Kunert, IPN, Teatr TVP – Scena Faktu, który miał premierę 1 września 2008^[8]. W 2008 r. spektakl ten został nagrodzony na 52 festiwalu produkcji telewizyjnych i radiowych The New York Festivals Srebrnym Światowy Medal w kategorii „dramat”^[9][10] i wydany na DVD^[11].

Halina Szwarc-Kłąb wychowała się na łódzkich Bałutach w kamienicy przy ul. Dworskiej (obecnie ul. Organizacji WiN 10). Z inicjatywy mieszkańców na ścianie jej domu powstał mural z wizerunkiem jednej z bohaterek Polskiego Państwa Podziemnego. Są tam samoloty lecące na Berlin oraz logo Uniwersytetu Trzeciego Wieku – ślady jej najważniejszych dokonań. ^[12].

10 listopada 2021 przed Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi odsłonięto pomnik. Przy ulicy Gdańskiej 13 w Łodzi znajdowało się więzienie, w którym przetrzymywano kobiety skazane za przestępstwo przeciwko III Rzeszy. W maju 1944 roku trafiła tu Halina Szwarc, wówczas nosząca nazwisko Kłąb. ^[13].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Halina Szwarc, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2012-12-02] .
• Małgorzata Piwowar: Dziewczyna silniejsza od gestapo. rp.pl, 28 sierpnia 2008. [dostęp 2012-12-03].

Linki zewnętrzne

• Teatr Telewizji. „Doktor Halina”, tvp.pl, 8 lutego 2009 [zarchiwizowane z adresu 2009-02-26] .