Hall XPTBH

Hall XPTBH

Hall XPTBH-2 w locie
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Hall-Aluminum Aircraft Corporation
Typ	wodnosamolot rozpoznawczo-bombowo-torpedowy
Konstrukcja	dwusilnikowy średniopłat o konstrukcji metalowej
Załoga	4
Historia
Data oblotu	30 stycznia 1936
Wycofanie ze służby	21 września 1938
Liczba egzemplarzy	1
Liczba wypadków  • w tym katastrof	1
Dane techniczne
Napęd	2 x Pratt & Whitney XR-1830-60
Moc	800 KM każdy
Wymiary
Rozpiętość	24,18 m
Długość	17,04 m
Wysokość	7,34 m
Powierzchnia nośna	76,9 m2
Profil skrzydła	Clark YM
Masa
Własna	5439 kg
Startowa	9713 kg
Osiągi
Prędkość maks.	293 km/h
Prędkość przelotowa	274 km/h
Pułap	6218 m
Zasięg	4219 km (maksymalny), 1369 km (bojowy, z torpedą)
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2-3 km 7,62 mm, 1 km 12,7 mm, jedna torpeda lub do 900 kg bomb
Użytkownicy
United States Navy

Hall XPTBH – prototypowy amerykański dwusilnikowy wodnosamolot zaprojektowany i zbudowany w latach 1936-37 zakładach Hall Aluminum Aircraft Corporation w odpowiedzi na rozpisany przez United States Navy (USN) konkurs na nowe samoloty bombowe i rozpoznawcze. Samolot miał nowatorską, aluminiową konstrukcję, ale zdaniem USN jego osiągi nie spełniły minimalnych wymagań konkursu i samolot nie wszedł do produkcji seryjnej. Jedyny powstały prototyp służył w Naval Torpedo Station do testowania torped. Samolot został zniszczony w czasie huraganu w 1938.

Geneza

W marcu 1934 Bureau of Aeronautics (BuAer, dyrektorat USN ds. lotnictwa morskiego) rozpisało szereg konkursów na nowe samoloty, między innymi na samoloty rozpoznawczo-bombowe (scout bomber), torpedowo-bombowe (torpedo bomber), a także wodnosamolot torpedowy^[1][2][3][4]. Według pierwszych specyfikacji BuAer, wodnosamolot miał mieć masę startową wynoszącą do 25 tysięcy funtów (ok. 11,400 kg), prędkość maksymalną 150 mil na godzinę (241 km/h), napęd miały stanowić dwa silniki Pratt & Whitney o mocy 800 KM dających samolotowi zasięg ponad 1000 mil morskich (1850 km)^[5]. Samolot miał być w stanie przenieść dwie torpedy Mark 13 ważące ponad 800 kg każda lub cztery bomby 1000-funtowe (453 kg)^[3][4][5]. Według sugestii BuAer, preferowaną konfiguracją wodnosamolotu samolotu była konstrukcja dwupływakowa z torpedami przenoszonymi wewnątrz kadłuba^[2][4].

Do konkursów stanęło osiem firm w których zaprojektowano łącznie dziesięć samolotów, pięć jedno- i pięć dwupłatowców: Brewster SBA, Curtiss SBC, Douglas XTBD, Great Lakes XB2G, Great Lakes XTBG, Grumman XSBF, Hall XPTBH, Northrop BT (późniejszy SBD Dauntless), Vought SB2U i Vought XSB3U^[6]. Głównymi konkurentami Halla XPTBH były Douglas XTBD i Great Lakes XTBG^[7], XPTBH był jedynym wodnosamolotem zaprojektowanym do konkursu^[6].

30 czerwca 1934 BuAer zamówiło jeden prototyp który otrzymał oznaczenie XPTBH-1 (numer seryjny BuA-9721)^[8][9], wartość kontraktu wynosiła 309 tysięcy dolarów^[9]. Oznaczenie samolot „PTB” („P” - patrol czyli rozpoznawczy/zwiadowczy, „T” - torpedo czyli torpedowy, „B” - bomber czyli bombowy, litera „X” oznaczała samolot eksperymentalny, a „H” była oznaczeniem wytwórni lotniczej Halla, liczba po oznaczeniu samolotu określała wersję samolotu) było jedynym trzyliterowym oznaczeniem nadanym samolotowi zaprojektowanemu dla USN w ramach systemu oznaczeń USN stosowanemu w latach 1922-1962^[10][11][12].

Prace nad nowym samolotem od początku borykały się z różnymi problemami^[9]. Już po podpisaniu kontraktu zakłady Halla wdały się w spór z BuAer co do interpretacji jego szczegółów dotyczących między innymi osiągów samolotu, w tym samym czasie firma przenosiła się z Buffalo do Bristolu w Pensywlanii, co spowodowało następne opóźnienia^[9]. Jeszcze przed ukończeniem pierwszej makiety samolotu w grudniu 1934 stało się oczywiste, że proponowana przez Halla konfiguracja samolotu nie dawała szans na osiągnięcie przez niego wymaganych minimalnych osiągów i ówczesny szef BuAer admirał Ernest King nakazał rozpoczęcie prac nad nową wersją samolotu^[4][9].

Nowa konstrukcja która otrzymała oznaczenie XPTBH-2^[4][8] różniła się znacząco od pierwszej wersji samolotu^[9]. Maksymalna masa startowa została obniżona do 20 tysięcy funtów (ok. 9000 kg), uzbrojenie ofensywne miała stanowić tylko jedna torpeda przenoszona w komorze bombowej^[4][9], zmniejszono także załogę z pięciu osób do czterech, zwiększono za to wymaganą prędkość maksymalną na 190 mil na godzinę (305 km/h) i zasięg do 1500 mil morskich (prawie 2800 km)^[9].

Konstrukcja

Hall XPTBH był jednopłatowym, dwusilnikowym wodnosamolotem ze skrzydłem w układzie średniopłata^[9][13][14]. Skrzydła miały pojedyncze aluminiowe dźwigary o stopniowo zmniejszającej się średnicy wynoszącej 36 cali (91 cm) u nasady skrzydła i 8 cali (20 cm) na jego końcu^[8][14]. Przy nasadzie skrzydła użyto profilu typu Clark YM 18% stopniowo zmieniającego się w kierunku końcówki skrzydła na Clark YM 10%^[15].

Krawędź natarcia skrzydła była kryta aluminium^[14], pozostała część skrzydła i powierzchnie sterowe były kryte płótnem^[8][14]. Kadłub o konstrukcji półskorupowej był wykonany całkowicie z aluminium^[14]. o dźwigarów skrzydeł przymocowane były wsporniki aluminiowe, na których końcach znajdowały się duże, także aluminiowe, pływaki^[8]. Konstrukcja kadłuba powstała na podstawie patentu 1847559 przyznanego Charlesowi Hallowi w kwietniu 1932 na „Metalową konstrukcję samolotu i tym podobne”^[a][16].

W pierwszej wersji, i jak zamówiony przez USN, samolot miał być wyposażony w silniki gwiazdowe typu Wright R-1820^[13]. Późniejsze opóźnienia związane z przeniesieniem fabryki Halla w nowe miejsce, problemami kontraktowymi i wątpliwościami co do przyszłych osiągów samolotu doprowadziły do zmian konstrukcyjnych polegających między innymi na niewielkim zmniejszeniu rozmiarów samolotu^[9] i użyciu innych silników Pratt & Whitney Wasp XR-1830-60 o mocy 800 KM^[9][13]. Zmiany konstrukcyjne spowodowały także zmianę oznaczenia samolotu na XPTBH-2^[14]. Silniki napędzały trzypłatowe, metalowe śmigła Curtiss o zmiennym skoku^[13][17].

Załogę samolotu stanowiły cztery osoby - pilot, drugi pilot/nawigator/bombardier, mechanik i radiotelegrafista^[13]. Z wyjątkiem pilota pozostali członkowie załogi mieli podwójne zadania - każdy z nich obsługiwał także jedno stanowisko strzeleckie^[13]. Samolot miał dobre uzbrojenie obronne według ówczesnych standardów^[14]; w dziobie znajdowała się mechaniczna wieżyczka uzbrojona w pojedynczy karabin maszynowy 7,62 mm, na grzebiecie samolotu znajdowało się stanowisko strzeleckie wyposażone w ręcznie kierowany podwójny karabin maszynowy 7,62 mm (inne źródła podają pojedynczy karabin maszynowy na tym stanowisku^[13]), pod kadłubem znajdowało się jeszcze jedno stanowisko obronne z ręcznie kierowanym karabinem maszynowym 12,7 mm^[14]. Samolot przenosił w komorze bombowej wewnątrz kadłuba jedną torpedę Mark 13 lub do 2000 funtów (909 kg) bomb^[8][17].

Historia

Hall XPTBH-2 na wodzie

Dokładna chronologia oblatania i dostarczenia samolotu do rąk USN nie jest jasna i różnie podawana we współczesnych źródłach. Samolot został najprawdopodobniej oblatany w lutym 1937^[9] przez doświadczonego pilota Billa McAvoya^[13][14], data pierwszego lotu podawana jest na 30 stycznia^[4], ale według wielu źródeł 30 stycznia miało miejsce przekazanie samolotu do rąk USN^[8][18][19] (jedno źródło związane bezpośrednio z USN jako datę przekazania samolotu podaje już 17 grudnia 1936^[20]). Po oblataniu go w fabryce samolot został przekazany do bazy Naval Support Facility Anacostia w Anacostia w kwietniu 1937^[4], wcześniej w tym miesiącu miała się też odbyć publiczna prezentacja samolotu w fabryce Halla w Bristolu^[14].

XPTBH został oblatany w przez doświadczonego pilota Billa McAvoya^[13][14]. W czasie oblatywania samolotu odkryto, że z powodu dużej powierzchni pływaków samolot słabo odpowiadał na działanie lotek w skręcie, problem został rozwiązany poprzez powiększenie powierzchni steru poziomego^[14]. Charakterystyka startu i lądowania samolotu na wodzie była określana jako znakomita^[21]. W czasie testów wyszły na jaw poważne problemy z pomocniczym podwoziem wodnosamolotu służącym do wyciągania go na ląd (beaching gear), które okazało się być bardzo trudne w użyciu w prawie każdych warunkach^[21].

Pomimo że XPTBH-2 spełnił wszystkie teoretycznie wyliczone dla niego osiągi i ogólnie został oceniony bardzo pozytywnie w trakcie jego oblatywania^[8][21], to nie dało mu się uzyskać wymaganych przez BuAer prędkości maksymalnej i minimalnej prędkości ataku^[9]. Dodatkowo według BuAer, lotnictwo USN nie było już wówczas zainteresowane „pełnomorskim samolotem torpedowo-bombowym” (seagoing torpedo-bomber) i dla takiego samolotu nie przewidziano żadnej roli^[14]. XPTBH był krytykowany także za to, że jako wodnosamolot mógł operować tylko i wyłącznie z powierzchni wody i nie nadawał się do użycia z lotniskowców^[7], oraz za to, że jako uniwersalna konstrukcja „trzy w jednym” miał gorsze osiągi od samolotów zaprojektowanych specjalnie do pojedynczych zadań^[22].

Ostatecznie BuAer ogłosiło latem 1937 przyjęcie XPTBH-2 na służbę serią komuników prasowych o „rewolucyjnych osiągach” nowego samolotu^[9], ale nie zdecydowało się na rozpoczęcie produkcji seryjnej^[13][21], dyrekcja zakładów Halla brak zamówienia na samolot obwiniała raczej na rozgrywki polityczne wewnątrz USN^[21].

Po zakończeniu programu testowego XPTBH-2 został przekazany do bazy Naval Torpedo Station w Newport, gdzie brał udział w eksperymentach z torpedami lotniczymi^[9]. Służba samolotu doszła końca, kiedy został on zniszczony 21 września 1938 w czasie Wielkiego Huraganu w Nowej Anglii^[13][21]. Był to ostatni samolot zaprojektowany w zakładach Halla^[21][23]. Firma zajmowała się produkcją zaprojektowanych wcześniej samolotów Hall PH do 1941^[24] (od sierpnia 1940 jako część firmy Consolidated Aircraft, przez którą została wykupiona^[22][23]).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Walter J.Boyne: The Best of Wings Magazine. Washington, D.C.: Brassey's, 2001. ISBN 1-57488-368-2.
• Richard S. Dann: Grumman Biplane Fighters in Action. Carrollton, TX: Squadron/Signal Publications, 1996. ISBN 978-0-89747-353-8.
• Thomas Doll, Don Greer, Joe Sewell: SB2U Vindicator in Action. Carrollton, Tex.: Squadron/Signal Publications, 1992. ISBN 0-89747-274-8.
• E. R. Johnson: United States Naval Aviation, 1919-1941: Aircraft, Airships and Ships Between the Wars. Mcfarland, 2011. ISBN 978-0786445509.
• Harold H. Kelly, William A. Riley: Enlisted Naval Aviation Pilots. Turner Publishing Company, 2002. ISBN 978-1-56311-110-5.
• Gordon Swanborough, Peter M. Bowers: United States Navy Aircraft Since 1911. Naval Institute Press, 1990. ISBN 978-0870217920.
• Barrett Tillman: TBD Devastator Units of the US Navy. Osprey Publishing, 2000. ISBN 978-1841760254.
• William F. Trimble: Attack From the Sea : A History of the U.S. Navy's Seaplane Striking Force. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 2005. ISBN 1-59114-878-2.
• William F. Trimble: High Frontier : A History of Aeronautics in Pennsylvania. Pittsburgh, Pa.: University of Pittsburgh Press, 1982. ISBN 978-0-8229-5340-1.
• Clarke Van Vleet, William J. Armstrong: United States naval aviation, 1910-1980, Volume 1960. Dept. of the Navy, 1981.
• Ray Wagner: American Combat Planes. Garden City, N.Y.: Doubleday, 1982. ISBN 978-0-385-13120-9.
• John Wegg: General Dynamics Aircraft And Their Predecessor. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1990. ISBN 0-87021-233-8.

Literatura przedmiotu

• Joe Baugher: US Navy and US Marine Corps BuNos, First Series (numery seryjne samolotów USN w tymXPTBH). joebaugher.com. [dostęp 2012-08-31]. (ang.).

Linki zewnętrzne

• Hall Aluminum Aircraft Co.XPTBH-2 (krótka historia samolotu ze zdjęciami samolotu i jego modeli). jitterbuzz.com. [dostęp 2012-08-31]. (ang.).
• Hall XPTBH-2 (dane i zdjęcia samolotu). aero-web.org. [dostęp 2012-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-03)]. (ang.).
• Hall XPTBH-2 (zdjęcie samolotu z przodu). flickr.com. [dostęp 2012-08-31]. (ang.).