Hanna Czeczott

Hanna Czeczott
Ilustracja
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

3 stycznia 1888
Petersburg, Rosja

Data i miejsce śmierci

17 marca 1982
Warszawa

Profesor
Specjalność: paleobotanika, fitogeografia
Alma Mater

Instytut Geograficzny w Petersburgu

Profesura

1955

Pracownik naukowy
Instytucja

Pracownia Paleobotaniczna Muzeum Ziemi PAN

Okres zatrudn.

1948–1960

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasyKrzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia PolskiMedal 10-lecia Polski Ludowej
Zdjęcie grobu Hanny i Henryka Czeczottów otoczonego bujną zielenią
Grób Hanny i Henryka Czeczottów na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

Hanna Czeczott (Czeczottowa, z domu Peretiatkowicz) (ur. 3 stycznia 1888 w Petersburgu, zm. 17 marca 1982 w Warszawie[1]) – polska uczona, specjalizująca się w paleobotanice i fitogeografii. Organizatorka pracowni paleobotanicznej i pracownik naukowy Muzeum Ziemi Polskiej Akademii Nauk, badaczka flor kopalnych, autorka opracowań flory bursztynu bałtyckiego czy flory mioceńskej z Kopalni Węgla Brunatnego „Turów”.

Życiorys

Urodziła się 3 stycznia 1888 w Petersburgu jako córka Gracjana Peretiatkowicza i Leonidy z Wilpiszewskich[2], w rodzinie polskiej pochodzącej z Wołynia. Miała kilkanaścioro rodzeństwa, którym opiekowała się od śmierci matki w 1903 roku. Ukończyła gimnazjum Stojuninej w Petersburgu w 1905[1] r. po czym w 1906[3] r. przeniosła się z rodziną do Warszawy. W latach 1906–1910 pracowała jako nauczycielka języka rosyjskiego i korepetytorka[3]. Równocześnie uczęszczała na studia przyrodnicze organizowane przez Towarzystwo Kursów Naukowych, w ramach których odbywały się wykłady z historii sztuki, filozofii, chemii i geologii[1][3].

W 1910 poślubiła inżyniera górnictwa Henryka Czeczotta, z którym wyjechała do Rosji[1]. W Petersburgu rozpoczęła w 1911 naukę na Kursach Przyrodniczych dla Kobiet (odpowiednik wyższej uczelni) i Kursach Pedagogicznych Języków Obcych (język angielski), które z powodu rewolucji zamknięto w 1917 r. W latach 1917–1920[3] kontynuowała studia na Wydziale Biogeograficznym Instytutu Geograficznego[1]. Pracę dyplomową wykonaną pod kierunkiem prof. W. N. Sukaczewa pt. Liesa zapadnych skłonow Chibinskich gor i okrestnostiej goroda Murmanska obroniła w 1922 roku[4]. Studia trwały długo, przerywane działaniami wojennymi ale też podróżami z mężem po świecie[1][3].

W 1922 roku powróciła do Polski. Wraz z mężem, który objął katedrę na Akademii Górniczo-Hutniczej zamieszkała w Krakowie[3]. Od 1922 do 1931 była zatrudniona przez Instytut Botaniczny Uniwersytetu Jagiellońskiego[5] pracując w Zakładzie Systematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego kierowanym przez Władysława Szafera[3]. Lato 1923 roku spędziła w Dolinie Kościeliskiej uczestnicząc w jej badaniach prowadzonych przez zespół kierowany przez Szafera[5]. Po śmierci męża (1928) przeniosła się w 1931 roku na stałe do Warszawy. Nawiązała współpracę z Zakładem Systematyki i Geografii Roślin Uniwersytetu Warszawskiego kierowanym przez prof. Bolesława Hryniewieckiego, z Instytutem Badawczym Ministerstwa Leśnictwa[3] oraz po kilku latach z Państwowym Instytutem Geologicznym[1].

W czasie II wojny światowej wiele jej maszynopisów i notatek, arkuszy zielnikowych oraz pozycji z biblioteczki naukowej uległo zniszczeniu[1]. Utrzymywała się wówczas z nauczania języków obcych[3]. Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. podjęła pracę w Zakładzie Ekologii Roślin Instytutu Badawczego Ministerstwa Rolnictwa. W 1948 przeniosła się do Muzeum Ziemi PAN w Warszawie[3], w którym od 1946 organizowała, a w latach 1948–1960 kierowała Pracownią Paleobotaniczną[6]. Profesor Władysław Szafer proponował jej przeprowadzenie przewodu doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, na co się nie zdecydowała, poświęcając swój czas tylko badaniom[3]. W 1955 w uznaniu osiągnięć naukowych została mianowana profesorem nadzwyczajnym[3], pomimo braku doktoratu[7][6]. Po przejściu na emeryturę w 1960 r. nadal sprawowała opiekę nad Pracownią Paleobotaniczną, aż do połowy lat 70[3].

Zmarła 17 marca 1982 roku w Warszawie. Została pochowana na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (kwatera N-1-44)[2].

Działalność naukowa

Odbyła wiele podróży badawczych, uczestnicząc między innymi w licznych ekspedycjach męża w głąb Azji (Ałtaj, Turkiestan)[3]. W latach 1913–1914 wraz z mężem podróżowała po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Brała wówczas udział w badaniach prowadzonych w kopalniach w stanach Pensylwania, Montana i Kalifornia. Następnie udała się na Alaskę i do kanadyjskiego Klondike[8]. W późniejszych latach wyjeżdżała w celach badawczych do Azji Mniejszej (Turcja), na Wyspy Kanaryjskie[4] (1925) i do krajów zachodniej Europy[3]. Prowadziła w czasie tych podróży badania botaniczne, głównie fitosocjologiczne i dendrologiczne. Przywoziła także zielniki, gromadząc bogate zbiory[1].

Podczas pobytu w Krakowie w latach 20. XX wieku i współpracy z Zakładem Systematyki[1] kierowanym przez Władysława Szafera podsumowała badania w obszarze systematyki i geografii roślin prowadzone podczas ekspedycji w pracy pt. Element atlantycki we florze Polski (1928)[4]. W Warszawie, współpracując z Zakładem Systematyki i Geografii Roślin UW opracowywała materiały z podróży do krajów śródziemnomorskich[3]. W 1939 opublikowała obszerne opracowanie współczesnej flory i szaty roślinnej Turcji pt. A contribution to the knowledge of the flora and vegetation of Turkey. W dowód uznania na jej cześć gatunek groszku występujący w Turcji nazwano Lathyrus czeczottianus Bässler[9]. Z kolei we współpracy z Instytutem Badawczym Ministerstwa Leśnictwa (prof. Bolesław Hryniewiecki) prowadziła badania zmienności rodzimych gatunków dębu, grabu i buka, których wyniki opublikowała w kilku artykułach w latach 1932–1936. Analizowała także przeszłość tych gatunków drzew, w wyniku czego opublikowała swoją pierwszą pracę paleobotaniczną pt. Co to jest Fagus feroniae Unger (1934)[3]. Na zlecenie Państwowego Instytutu Geologicznego (prof. geologii Jan Czarnocki) zgromadziła w 1937 r. florę mioceńską w Zaleścach koło Wiśniowca na Wołyniu. Jej opracowanie ukazało się dopiero po II wojnie światowej[1]. Tematyka ta ukierunkowała jej dalsze zainteresowania badawcze na paleobotanikę[1].

Badania flory kopalnej Turowa

Zdjęcie ubranej na jasno Hanny Czeczottowej z grupą górników
Hanna Czeczottowa wraz z górnikami w kopalni węgla w Turoszowie 1965 r.

W 1947 roku odkryła trzeciorzędową florę kopalną na terenie kopalni węgla brunatnego „Turów” w Turoszowie (noszącego do 1958 nazwę Zatonie)[3]. Zorganizowała i od 1948 r. kierowała zakrojonymi na szeroką skalę zespołowymi badaniami tej flory, z ramienia Muzeum Ziemi PAN. Celem badań było ustalenie przynależności botanicznej szczątków roślin, określenie wieku kopalnej flory oraz odtworzenie zbiorowisk węglotwórczych. Odbywała się jedna lub dwie wyprawy terenowe w roku, szczegółowo uzgadniane z dyrektorem kopalni, który przydzielał zespołowi 1–2 górników jako wsparcie. Poszukiwano między innymi piaszczystych soczew z nasionami kopalnymi, lignitów i buł syderytowych z odciskami liści. Do współpracy przy tych badaniach zapraszała wielu naukowców z kraju i świata, w tym profesor Alinę Skirgiełło[7], profesora Mikołaja Kostyniuka czy Zofię Zalewską. Pozyskane tam w latach 1950–1980 zbiory florystyczne (szczątki roślin takie jak pnie drzew, liście, owoce, nasiona, mchy i grzyby[1]) należą do największych kolekcji na świecie[6]. Zajmowała się osobiście dokumentacją zbiorów[7]. Do jej cennych paleobotanicznych znalezisk zalicza się pień Cycadeoidea, rośliny kopalnej rzadkiej na terenie Polski[1]. Posiadała szeroką wiedzę o szczątkach kopalnych roślin i osobiście analizowała szczątki karpologiczne i odciski liści, ale aktywnie uczestniczyła także w analizie pyłków (palinologia). Wprowadziła do Pracowni Paleobotanicznej metodę badań z użyciem analizy nabłonkowej, zaobserwowaną u niemieckiego paleobotanika Helmuta Jähnichena, realizowane i kontynuowane następnie przez Krystynę Juchniewicz[7].

Badania flory bursztynu

Tematyką pochodzenia bursztynu bałtyckiego oraz jego inkluzjami roślinnymi zainteresował ją zatrudniony w Muzeum Ziemi znawca bursztynu Adam Chętnik. W 1958 roku rozpoczęła prace w tym kierunku[10] i zweryfikowała oznaczenia publikowane w literaturze na przestrzeni XVIII–XX wieku. W 1961 r. opublikowała wyniki w polsko–angielskiej pracy pt. Skład i wiek flory bursztynów bałtyckich. Część pierwsza[6], która stała się publikacją cytowaną we wszystkich późniejszych opracowaniach dotyczących pochodzenia bursztynu bałtyckiego[10]. Spośród ponad 700 nazw gatunkowych i rodzajowych zawartych w analizowanej literaturze poddanych weryfikacji, zamieściła na swojej liście 216 nazw gatunków i rodzajów roślin kopalnych, wraz z ich porównaniami do przedstawicieli obecnej flory[10]. Wśród roślin eoceńskich lasów bursztynodajnych znaleźli się przedstawiciele rodzajów żyjących współcześnie, np.: brodek (Phascum), płonnik (Polytrichum), sosna (Pinus), jodła (Abies), sekwoja (Sequoia), len (Linum), Dryandra, bodziszek (Geranium), dąb (Quercus) oraz wymarłych np.: Muscites, Scoropsis, Bembergia czy Berendtia[11]. Praca ta stanowiła pierwszą część planowanej kilkuczęściowej rozprawy o pochodzeniu bursztynu bałtyckiego, inkluzjach roślinnych w bursztynie i oznaczeniu jego wieku w oparciu o zawartą w nim florę. Kolejne części rozprawy nie ukazały się drukiem i w postaci fragmentów maszynopisów znajdują się w archiwum Muzeum Ziemi PAN w Warszawie[3].

Materiał do badań botanicznych i mineralogicznych pozyskiwała między innymi w trakcie 27 podróży na Pomorze, odbywanych od roku 1959. Kupowała wówczas ciekawe okazy bursztynu w formie naturalnej oraz gotowe wyroby, głównie z inkluzjami organicznymi. Z tej kolekcji, rozproszonej pod koniec życia, zachowało się 239 okazów, które spadkobiercy przekazali w 1982 roku do zbiorów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie[10].

Współpraca i popularyzacja

Prowadziła szeroko zakrojoną współpracę z instytucjami naukowymi, bibliotekami i zielnikami, pracując m.in. w Paryżu, Wiedniu, Kew, Pradze, Berlinie, Kijowie, Manchesterze[1]. Prezentowała wyniki swoich badań na międzynarodowych kongresach botanicznych w Cambridge (1930), Amsterdamie (1935) i Paryżu (1954), na Kongresie Botaników Słowiańskich w Warszawie (1931) i Kongresie Słowiańskich Geografów w Sofii (1936)[3]. Jej dorobek naukowy obejmuje 32 publikacje, z czego 16 o tematyce paleobotanicznej[1]. Z przedwojennych arkuszy zielnikowych ocalały tylko jej prywatne kolekcje z Turcji i Wysp Kanaryjskich, przekazane po śmierci Uniwersytetowi Warszawskiemu. Część zdublowanych arkuszy zielnikowych znalazła się w Instytucie Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie[1]. W Muzeum Ziemi PAN pozostały po jej wieloletniej pracy bogate materiały warsztatowe, w tym notatki o florach kopalnych, o roślinach współczesnych (z zielników i ogrodów botanicznych Europy), a także materiały robocze do opracowań poszczególnych rodzin flor trzeciorzędowych. Zachowała się także obszerna korespondencja naukowa prowadzona z wieloma czołowymi na świecie botanikami i paleobotanikami, do korespondentów należeli m.in. Knut Fægri (1909–2001), Rudolf Florin (1894–1965), Razvan Givulescu (1920–2007), Harry Godwin (1901–1985), Stefan Kownas, Heinrich Handel-Mazzetti (1882–1940), Thomas Maxwell Harris (1903–1983), Wilfried Krutzsch (ur. 1928), Jerzy Lilpop, Władysław Szafer, Armen Tachtadżian, Friedrich Thiergart (1905–1977), Hermann Weyland (1888-1974)[3].

Angażowała się w działania popularyzujące paleobotanikę, w tym wspomagała opracowywanie scenariuszy wystaw w Muzeum Ziemi. Zorganizowała także stałą ekspozycję paleobotaniczną w nieistniejącym już Muzeum Górniczym w kopalni „Turów”[3].

Nazwy taksonów jej autorstwa są oznaczane nazwiskiem Czeczott, np. Scorzonera nutans Czeczott Acta Soc. Bot. Poloniae 1932: ix. 41, Astragalus ilgazensis Czeczott Acta Soc. Bot. Polon. 1932, ix. 35, czy Aethionema paphlagonicum Czeczott & Beauverd Acta Soc. Bot. Polon. 1932, ix. 31. Opublikowała kilkadziesiąt nazw taksonów roślin[12].

Jej nazwisko zostało upamiętnione w nazwach roślin kopalnych: Cycladinoxylon czeczotti Zalewska, Nectandrophyllum czeczotti Juchniewicz, Quercus czeczotiae Hummel[3].

Członkostwo

Nagrody i odznaczenia

Wybrane publikacje

  • Hanna Czeczott, Liesa zapadnych skłonow Chibinskich gor i okrestnostiej goroda Murmanska, „Bull. de l'Inst. Geographique de Leningrad”, 5, 1925, s. 48–72.
  • Hanna Czeczott, Element atlantycki we florze polskiej, „Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU”, 65–66, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1928, s. 221–286.
  • Hanna Czeczott, Distribution of Fagus orientalis Lipsky, [w:] Rübel, Die Buchenwälder Europas, Zürich 1932, s. 362–387.
  • Hanna Czeczott, Diagnoses plantarum novarum in Anatolia septentrionali anno 1925 lectarum, „Acta Soc. Bot. Pol.”, 9 (1–2), Warszawa: Polskie Towarzystwo Botaniczne, 1932, s. 31–45.
  • Hanna Czeczottowa, Studium nad zmiennością liści buków: Fagus orientalis Lipsky, F. silvatica L. i form przejściowych. Część 1, „Rocznik Pol. Tow. Dendrol.”, 5, 1933, s. 1–77.
  • Hanna Czeczottowa, Studium nad zmiennością liści buków: Fagus orientalis Lipsky, F. silvatica L. i form przejściowych. Część 2, „Rocznik Pol. Tow. Dendrol.”, 6, Polskie Towarzystwo Dendrologiczne, 1936, s. 1–68.
  • Hanna Czeczott, A contribution to the knowledge of the flora and vegetation of Turkey, [w:] Friedrich Fedde, Repertorium specierum novarum regni vegetabilis, Dahlem bei Berlin 1938–1939.
  • Hanna Czeczottowa, Środkowomioceńska flora Zalesiec koło Wiśniowca, „Acta Geologica Polonica”, 2 (3), 1951, s. 349–445.
  • Hanna Czeczott, Flora kopalna Turowa koło Bogatyni. I, „Prace Muzeum Ziemi”, 3, Warszawa 1959, s. 1–64.
  • Hanna Czeczott, Skład i wiek flory bursztynów bałtyckich. Część pierwsza. The flora of the Baltic amber and its age. First part., „Prace Muzeum Ziemi”, 4, 1961, s. 119–145.
  • Hanna Czeczott, Alina Skirgiełło, Flora kopalna Turowa koło Bogatyni. II. 5. Monocotyledoneae, Sparganiaceae, Zingiberaceae, „Prace Muzeum Ziemi”, 33, Warszawa 1980, s. 17–21.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Krystyna Juchniewicz, Portrety botaników polskich. Profesor Hanna Czeczott (1888–1982), „Wiadomości Botaniczne”, 40 (3/4), 1996, s. 85–89 [dostęp 2022-01-20].
  2. ↑ a b Jadwiga Szulcowa, Eugeniusz Szulc, Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, ISBN 83-06-01759-5.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Jadwiga Garbowska, Materiały Hanny Czeczott (1888-1982), [w:] Jadwiga Grabowska (red.), Materiały archiwalne z zakresu historii nauk o Ziemi w zbiorach Muzeum Ziemi PAN: Inwentarz spuścizn naukowych: Część V, Warszawa: Muzeum Ziemi PAN, 2001, ISBN 83-908778-2-1 [dostęp 2022-01-20].
  4. ↑ a b c d Tomasz Majewski, Zbigniew Mirek, Członkowie honorowi Polskiego Towarzystwa Botanicznego, „Wiadomości Botaniczne”, 38 (1/2), 1994, s. 9–29.
  5. ↑ a b Władysław Szafer: Wspomnienia przyrodnika. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1973, s. 190, 194.
  6. ↑ a b c d e Sprawozdanie z czynności administracyjnych, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego”, 42, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1949, s. 56–57, ISSN 0860-164X.
  7. ↑ a b c d Krystyna Juchniewicz, Profesor Hanna Czeczottowa (1888–1982) i Pracownia Paleobotaniki Muzeum Ziemi PAN w Warszawie, „Przegląd Geologiczny”, tom 69, maj 2021, s. 321 [dostęp 2022-01-20].
  8. ↑ Ryszard Badowski, Polska hrabina u stóp Himalajów, Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2015-06-21].
  9. ↑ Marta Wrzosek, Krzysztof Spalik, Zbieracze – biogramy, [w:] Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego [online] [dostęp 2022-01-20].
  10. ↑ a b c d Alicja Pielińska i inni, Profesor Hanna Czeczott – osiągnięcia w badaniach bursztynu, [w:] Monika Badura, Grzegorz Skrzyński, Agnieszka M. Noryśkiewicz (red.), Sympozjum Sekcji Paleobotanicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego – program i streszczenia wystąpień, 2021, s. 13–16 [dostęp 2022-01-23].
  11. ↑ A. Pielińska, Rodziny i rodzaje roślin z eoceńskich lasów bursztynodajnych według spisu professor Hanny Czeczott z roku 1961 „Skład i wiek flory bursztynów bałtyckich. Część pierwsza”, „Bursztynisko”, 30, Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników, 2008, s. 20–22, ISSN 1644-0927 [dostęp 2022-01-23].
  12. ↑ Czeczott, Hanna (1888-1982), [w:] International Plant Names Index (IPNI) [online], The Royal Botanic Gardens, Kew, Harvard University Herbaria & Libraries and Australian National Botanic Gardens [dostęp 2022-01-22].
  13. ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 27 kwietnia 1956 [dostęp 2022-01-20].

Media użyte na tej stronie

Hanna, Henryk Czeczott grave.jpg
Autor: Sloggi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Hanny i Henryka Czeczottów na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie
Hanna Czeczottowa.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0
Portret Hanny Czeczottowej, ok. 1950 r.
Hanna Czeczottowa w kopalni węgla w Turoszowie 1965r.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hanna Czeczottowa wraz z górnikami w kopalni węgla w Turoszowie 1965 r.