Hans Frank

Hans Frank
Ilustracja
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1989-011-13 / CC-BY-SA 3.0

Hans Frank (1939)
Pełne imię i nazwisko

Hans Michael Frank

Data i miejsce urodzenia

23 maja 1900
Karlsruhe

Data i miejsce śmierci

16 października 1946
Norymberga

Poseł do Reichstagu
Okres

od 1930
do 1945

Przynależność polityczna

NSDAP

Minister bez teki w rządzie III Rzeszy
Okres

od 1934
do 1945

Szef zarządu cywilnego okupowanych terenów polskich przy Ober-Ost
Okres

od 15 września 1939
do 25 października 1939

Generalny Gubernator okupowanych obszarów polskich
Okres

od 26 października 1939
do 17 stycznia 1945 (de facto – formalnie do 4 maja 1945[1])

Faksymile
Odznaczenia
Odznaka Złota Partii (III Rzesza)

Medal upamiętniający 9 listopada 1923 (III Rzesza) Krzyż Gdański I Klasy (III Rzesza) Krzyż Zasługi Wojennej I klasy (III Rzesza) Kawaler Krzyża Wielkiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Królestwo Włoch)

Hans Michael Frank (ur. 23 maja 1900 w Karlsruhe, zm. 16 października 1946 w Norymberdze) – niemiecki funkcjonariusz narodowosocjalistyczny, z wykształcenia prawnik, zbrodniarz nazistowski skazany przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze (1946) na karę śmierci przez powieszenie.

Uczestnik nieudanego puczu monachijskiego w 1923, członek NSDAP od 1927. Jeden z przywódców III Rzeszy i główny twórca jej systemu prawnego opartego na zasadzie wodzostwa (niem. Führerprinzip). W okresie 1939–1945 generalny gubernator okupowanych ziem polskich (Generalne Gubernatorstwo).

Dzieciństwo i młodość (do 1917)

Ojciec Karl (z zawodu prawnik) był syndykiem firmy spożywczej, matka Magdalena – córką właściciela sklepu z towarami kolonialnymi. Miał rodzeństwo; starszego o 9 lat brata Karla juniora i młodszą o 3 lata siostrę Elisabeth Lilly. W 1903 cała rodzina przeprowadziła się z Monachium do miasteczka Rotthalmünster (Dolna Bawaria), gdzie ojciec otworzył kancelarię adwokacką. Tam rozpoczął naukę w miejscowej szkole powszechnej. W wieku 5 lat, ciężko zachorował na dyfteryt i otarł się o śmierć. W 1908 rodzina ponownie przeniosła się do Monachium (dzielnica Schwabing). Już wtedy pojawił się pierwszy kryzys w małżeństwie rodziców – 8-letniego Hansa podrzucano bliskim krewnym (matka opuściła rodzinę). Po ukończeniu IV klasy, w 1910 pomyślnie zdał egzamin wstępny do gimnazjum. We wrześniu podjął naukę w Maximiliansgymnasium München. W V i VI klasie wyraźnie opuścił się w nauce; jego promocja do następnej klasy była zagrożona.

Od 1912 należał do organizacji młodzieżowej Wehrkraftverein, dbającej o rozwój kondycji fizycznej poprzez sport i piesze wędrówki. W 1914 brat, praktykant dentystyczny, otrzymał powołanie do wojska – wiosną 1916 został ranny, zapadł na zapalenie płuc i zmarł w lipcu tego roku[2]. We wrześniu 1916 Hans wyjechał do matki do Pragi, gdzie mieszkał i pobierał prywatne lekcje do czerwca 1917. Zamierzał zostać w Pradze, próbował nawet wstąpić do szkoły kadetów piechoty, jednak bezskutecznie.

Republika Weimarska (1918–1933)

W marcu 1918 powołano go do „wojennej pomocniczej służby pracy” w charakterze pracownika biura spółki węgla brunatnego[2]. Trzy miesiące później, 25 czerwca, został powołany do wojska, do służby w 1. Bawarskim Pułku Piechoty König (koszary w Marsfelde). Nie wziął udziału w walkach na froncie. Zwolniony z wojska 15 września, mógł powrócić do dawnej szkoły i rozpocząć IX klasę w gimnazjum im. Księcia Maksymiliana. 16 grudnia zapisał się na „specjalny kurs wojenny” będący ówczesnym przygotowaniem do matury i przeniósł się do gimnazjum im. Króla Ludwika. W 1918 pisywał artykuły do gazet „Mannheimer Zeitung” i „Prager Tageblatt”.

15 lipca 1919 otrzymał świadectwo zdania wojennego egzaminu dojrzałości (oceny: bardzo dobry – matematyka, fizyka i historia, dobry – niemiecki, łacina i greka)[2]. Po ukończeniu szkoły średniej w 1919 studiował prawo i ekonomię na uniwersytecie w Kilonii i Monachium. W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotników (niem. Deutsche Arbeiterpartei, DAP) i zapisał się do SA. Studia ukończył w 1923 i doktoryzował się w Kilonii w 1924. W 1923 wziął udział jako kawalerzysta SA w nieudanym puczu monachijskim. Od 1925 pozostawał doradcą prawnym Adolfa Hitlera. W 1927 został adwokatem w Monachium, równolegle pracując jako asystent na politechnice monachijskiej.

W 1926 wstąpił do Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), jednak wkrótce z niej wystąpił. Ponownie wstąpił do NSDAP w 1927, w odpowiedzi na propozycję Hitlera sprawowania funkcji doradcy prawnego NSDAP i występowania w roli obrońcy członków partii w sądach. W 1928 był założycielem Narodowosocjalistycznego Związku Prawników (Nationalsozialistischer Rechtswahrerbund). W 1929 został kierownikiem urzędu prawnego NSDAP, pozostając na tym stanowisku do 1942 r. W 1930 wszedł do Reichstagu z ramienia NSDAP, gdzie pełnił funkcję posła do 1945.

III Rzesza (1933–1945)

Okres przedwojenny

(c) Bundesarchiv, Bild 183-H12168 / CC-BY-SA 3.0
Hans Frank w szeregu nazistów na zjeździe NSDAP w Norymberdze (wrzesień 1938); na pierwszym planie stoi Martin Bormann
(c) Bundesarchiv, Bild 121-0270 / CC-BY-SA 3.0
Hans Frank na paradzie w Krakowie (1939)

Po dojściu nazistów do władzy i objęciu władzy przez Hitlera, 30 stycznia 1933, został ministrem sprawiedliwości Bawarii i stanu w rządzie Rzeszy. Objął też funkcję komisarza Rzeszy do spraw ujednolicenia wymiaru sprawiedliwości, w ramach zarządzonego przez Hitlera procesu unifikacji (niem. Gleichschaltung), zmierzającego do przekształcenia Niemiec w państwo totalitarne. 1 czerwca 1933 powołał „Niemiecki Front Prawa” (niem. Deutsche Rechtsfront), zrzeszający prawników zawodowych, sędziów, prokuratorów oraz adwokatów. W roku 1934 założył Akademię Prawa Niemieckiego (jej prezesem pozostawał do 1941), której zadaniem było opracowanie podstaw nazistowskiego ustroju prawnego – Frank oparł go na niedemokratycznej zasadzie wodzostwa (niem. Führerprinzip)[3], która zapewniając Hitlerowi dominującą pozycję w systemie prawnym państwa niemieckiego, faktycznie potwierdzała totalitarny system sprawowania władzy w III Rzeszy. W uznaniu zasług za dokonania na polu unifikacji prawa, Hitler powołał Franka w grudniu 1934 do gabinetu ministrów Rzeszy w charakterze ministra bez teki, którym Frank pozostawał do 1945.

Wówczas Frank wyraźnie podkreślał swoje uwielbienie dla Hitlera i jego roli w państwie (wynikającej z przeprowadzonych przez Franka głębokich zmian w systemie prawnym), stwierdzając na dorocznym posiedzeniu Akademii Prawa Niemieckiego w 1935, iż: „po raz pierwszy oto w historii narodu miłość do Hitlera stała się pojęciem prawnym”[4]. W 1936 odwiedził Włochy, gdzie wygłosił odczyt o ustawodawstwie i narodowosocjalistycznym wymiarze sprawiedliwości. Został tam przyjęty przez króla włoskiego oraz Mussoliniego. Zachwycony faszyzmem włoskim[4], w następnych latach przyjeżdżał do Włoch kilkakrotnie. Podczas przemówienia wygłoszonego 25 maja 1939 w Lipsku z okazji pierwszego wielkoniemieckiego dnia rzeczników prawa Frank wygłosił między innymi następujące zasady:

  • „Nikt nie może być skazany bez możliwości obrony”;
  • „Nikt nie może być pozbawiony czci, wolności, życia i zarobku bez orzeczenia sądowego”;
  • „Każdy oskarżony musi mieć możność wyboru obrońcy”;
  • „Nikt nie powinien być traktowany jako wróg społeczności narodowej bez udowodnienia mu jego winy”[5].

Powyższe wypowiedzi stoją w rażącej sprzeczności zarówno z praktyką, jak i samą retoryką wypowiedzi z okupowanej Polski (patrz niżej).

Podczas wizyty w Polsce 17 grudnia 1938 złożył wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie[6], a także zwiedził więzienie mokotowskie, wyrażając podziw jego prowadzeniem[7].

Generalne Gubernatorstwo

Hans Frank przyjmuje na Zamku Królewskim w Krakowie przywódców Sonderdienstu w pierwszą rocznicę utworzenia
Rozporządzenie Franka o wprowadzeniu stanu wyjątkowego w okresie żniw (1942)

Po agresji Niemiec na Polskę, w dniu 15 września 1939, został mianowany szefem wyższego zarządu cywilnego okupowanych ziem polskich przy naczelnym dowództwie Wehrmachtu Ober-Ost. 26 października 1939 został mianowany generalnym gubernatorem na okupowanych terenach Polski, a swoją rezydencją uczynił krakowski Wawel, gdzie zamieszkał 7 listopada 1939[8] (z pomieszczeń komnat wawelskich został usunięty proboszcz bazyliki archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie, ks. kan. Stanisław Domasik[9]). Od roku 1940 jego letnia rezydencja mieściła się w Pałacu Potockich w Krzeszowicach. Szeroki zakres władzy, którą otrzymał na tym stanowisku, spowodował, iż zaczął określać siebie „niemieckim królem Polski”[10]. Z tego powodu wśród przywódców III Rzeszy w Berlinie Generalne Gubernatorstwo zaczęto ironicznie nazywać „Frank-reich” (gra słów: niem. Frankreich – Francja; Frank-reich – „Rzesza Franka”), a samego Franka nazwano „królem” lub „władcą Frankonii”[10][11]. W związku z tym pojawiła się nawet niemiecka anegdota: „Francja jest na Zachodzie, Frank bogaci się na Wschodzie” (gra słów Frankreich i Frank reich: „Im Westen liegt Frankreich – im Osten wird Frank reich”)[12].

Na stanowisku generalnego gubernatora był jednym z głównych współautorów i realizatorów polityki eksterminacji narodu polskiego i żydowskiego[3]. Był odpowiedzialny za masowe zbrodnie na terenie Generalnego Gubernatorstwa, dewastację gospodarczą kraju, planowe niszczenie i grabież obiektów kulturalnych oraz dóbr materialnych w Polsce[3].

Hans Frank aprobował plany zniszczenia Warszawy jako stolicy Polski. Zawarte były w albumie zadedykowanym mu 6 lutego 1940 przez nazistowskich architektów, m.in. Huberta Grossa, określanym jako tzw. Plan Pabsta, który Frank zostawił w swoim gabinecie na Wawelu podczas ucieczki z Krakowa w 1945. Plany te wraz z dokumentacją zawierały 15 szczegółowych planów miasta z dokumentacją fotograficzną i tekstową – przewidywały zburzenie 95% powierzchni zabudowanej Warszawy i zmianę charakteru miasta na prowincjonalne. W swoim dzienniku w dniu 4 października 1939 Frank odnotował zgodę Hitlera na nieodbudowanie Warszawy ze zniszczeń wojennych, zburzenie Zamku Królewskiego oraz grabież dzieł sztuki[13].

Decyzją z 13 października 1940 powołał powstanie gett dla ludności żydowskiej. W 1942 wspierał aktywnie program zagłady Żydów, osobiście obniżając (dalece bardziej radykalnie niż wynikało to z zarządzeń z Berlina) racje dzienne dla Żydów do 143 g chleba dziennie, a później nawet do 20 g. 24 sierpnia 1942 zapisał w dzienniku: „Trzeba stwierdzić na marginesie, że skazujemy na śmierć głodową półtora miliona Żydów”.

Eberhard Schöngarth na posiedzeniu rządu GG 20 kwietnia 1943 oświadczył: „Takiego ucisku, jaki cierpi naród polski, nie znosił jeszcze nigdy żaden naród...”[14].

W nocy z 29 na 30 stycznia 1944 specjalny zespół krakowskiego Kedywu pod dowództwem mjra „Wąsacza” (Stanisław Więckowski), na rozkaz dowódcy krakowskiego Okręgu AK płka „Lutego” (Józef Spychalski), dokonał zamachu na Hansa Franka. Zgodnie z planem przygotowanym przez cichociemnego por. „Powolnego” (Ryszard Nuszkiewicz), w okolicach Szarowa (Puszcza Niepołomicka), w momencie przejazdu pociągu specjalnego wiozącego Franka do Lwowa na uroczystości z okazji 11. rocznicy dojścia Hitlera do władzy, wysadzono tory. Mimo że pociąg w części stoczył się z nasypu, nikt nie zginął. Celem zamachu było wysadzenie salonki, w której podróżował generalny gubernator, ale ładunek eksplodował z minimalnym opóźnieniem. Dzień później Kedyw rzeszowski wysadził szyny w okolicy Czarnej koło Dębicy[15].

Akcja pod Szarowem (wówczas Grodkowicami) była jedyną próbą zamachu na życie Franka, która wyszła poza stadium przygotowań (wcześniej robili je dywersanci krakowskiego zespołu oddziału „Kosa-30” – ci sami, którzy 20 kwietnia 1943 zaatakowali SS-Obergruppenführera Krügera). Niemieckie śledztwo potwierdziło przypuszczenia, że w pobliżu generalnego gubernatora znajdują się informatorzy AK i dlatego zarządził on przeprowadzenie poważnych zmian personalnych w sztabie odpowiedzialnym za jego bezpieczeństwo.

Karą dla Polaków za „podniesienie ręki” na Hansa Franka było rozstrzelanie w Podłężu i Dębicy kilkudziesięciu (około 100) osób, głównie więźniów z Montelupich[16].

Proces i wyrok śmierci

(c) Bundesarchiv, Bild 183-V01032-3 / CC-BY-SA 3.0
Hans Frank pośród czołowych nazistów sądzonych w procesach norymberskich..

Dziennik Hansa Franka

W styczniu 1945, wobec zbliżającej się do Krakowa Armii Czerwonej, Hans Frank uciekł do Bawarii, gdzie w miejscowości Neuhaus am Schliersee(niem.) (obecnie dzielnica miejscowości Schliersee) urządził Oddział Generalnego Gubernatorstwa Polska (Außenstelle des Generalgouvernements Polen). Z Krakowa zabrał, uprzednio zrabowane w Polsce, liczne dzieła sztuki, między innymi dzieła Rembrandta, Rafaela oraz Leonarda da Vinci. 4 maja 1945 został aresztowany przez porucznika wywiadu wojskowego USA Waltera Steina i dobrowolnie przekazał swój dziennik służbowy, obejmujący wówczas 38 tomów (po wojnie w wyniku podzielenia nieoprawionego skoroszytu na 2 części oraz uzupełnienia o odnalezione materiały w Krakowie, został on rozszerzony do 40 tomów lub 11 367 stron, w tym 10 774 strony właściwego tekstu oraz 593 strony skorowidzów), w którym pedantycznie wyszczególnił swoją działalność w Generalnym Gubernatorstwie i który później uzyskał duże znaczenie w procesie norymberskim jako materiał dowodowy. 18 sierpnia 1942 zanotował o swoim dzienniku: „Ten jedyny w swoim rodzaju dokument pracy będzie po wsze czasy świadectwem, z jaką powagą przystąpiłem do powierzonego mi zadania, oraz z jaką gorliwością wypełniali swe zadania wszyscy moi cenni współpracownicy”. Gdy prokurator na procesie norymberskim cytował fragmenty przemówień i oświadczeń Franka zapisane w dzienniku, obrońca Franka – dr Alfred Seidl skomentował to słowami: „Na miłość Boską. Przecież ten człowiek mówił przez całe cztery lata” (niem. „Um Gotteswillen. Der Man hat doch vier Jahre lang geredet”).

W roku 1953 wdowa po Hansie Franku, Brigitte Marie Frank, opublikowała przeredagowany przez siebie liczący 643 strony pamiętnik męża pod tytułem Im Schatten des Galgens (W cieniu szubienicy), napisany w celi w Norymberdze.

Proces

W trakcie procesu Frank oświadczył nagle, że: „Tysiąc lat przeminie, zanim zatarta zostanie ta wina Niemiec”, jednak po pewnym czasie właściwie to odwołał. W ostatnim słowie przed wydaniem wyroku powiedział między innymi:

Wdzięczny jestem za udzieloną mi możliwość przygotowania mej obrony i odparcia zarzutów przeciw mnie podniesionych. Myślę w związku z tym o wszystkich ofiarach gwałtu i terroru straszliwych wydarzeń wojennych. Miliony ludzi zginęło bez wysłuchania i udzielenia im prawa do własnej obrony.

Podczas pobytu w więzieniu podobno nagle nawrócił się na chrześcijaństwo. Nieustannie czytał Biblię, co miało również swoje odzwierciedlenie w jego listach do rodziny z owego okresu (równocześnie pisał listy miłosne do swojej kochanki Lilly Grau i przekazywał je poprzez swojego obrońcę). Irlandzki mnich Sykstus O’Connor, opiekun duchowy Franka, był pod wrażeniem świadectwa wiary byłego zbrodniarza. W noc przed egzekucją wyspowiadał go i udzielił rozgrzeszenia, zaś następnego dnia towarzyszył mu w drodze do szubienicy. Ostatnie słowa Hansa Franka brzmiały: „Jestem wdzięczny za łagodny wyrok, który otrzymałem. Proszę Boga, aby przyjął mnie łaskawie” oraz dodał „Chryste, przebacz!”.

Zwłoki Hansa Franka po egzekucji

Wyrok śmierci

Został skazany na mocy wyroku z 1 października 1946 przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze na karę śmierci przez powieszenie. Został uznany winnym popełnienia przestępstw objętych rozdziałem trzecim i czwartym aktu oskarżenia (zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciw ludzkości), uniewinniony z zarzutów z rozdziału pierwszego (zbrodnie przeciwko pokojowi). Wyrok na wszystkich skazanych na śmierć w procesie został wykonany przez sierżanta Johna C. Woodsa w dniu 16 października 1946 w nocy pomiędzy godzinami 1:01 a 2:45. Tego samego dnia zwłoki zostały spalone w krematorium na Cmentarzu Wschodnim (lub krematorium na terenie obozu koncentracyjnego Dachau), a następnie rozrzucone z samolotu wojskowego (jak informował oficjalny komunikat: „nad jakąś rzeką na terenie Niemiec”). Po latach ustalono, iż były to przedmieścia Monachium, w miejscu gdzie zaczyna się dolina rzeki Izary. Według innej wersji spopielone zwłoki wysypano w Solln(niem.), południowej dzielnicy Monachium, do potoku Conwentzbach(niem.), który wpływa do rzeki Izary.

Wypowiedzi Hansa Franka

Hans Frank był autorem wielu charakterystycznych wypowiedzi, zawartych zarówno w Dzienniku który prowadził, przemówieniach, jak również w wywiadach prasowych, których udzielał gazetom niemieckim. Obrazowały one terrorystyczny charakter okupacji w Polsce w okresie 1939–1945, zazwyczaj przekładając się na rzeczywistość, m.in.:

„Gdybym o każdych siedmiu rozstrzelanych Polakach chciał rozwieszać plakaty, to w Polsce nie starczyłoby lasów na wyprodukowanie papieru na takie plakaty”, „Polska nie śmie nigdy więcej powstać!” – wywiad dla gazety Völkischer Beobachter, 6 lutego 1940[17]

„Nie powinniśmy być przesadnie wrażliwi, gdy słyszymy liczbę 17 000 rozstrzelanych Polaków. Nie waham się wyjaśnić, że gdyby zastrzelony został jeden Niemiec, w zamian rozstrzela się stu Polaków”

„Mój stosunek do Polaków jest stosunkiem mrówki do mszycy. Jeśli traktuję Polaka opiekuńczo, jeśli, że tak powiem, przyjaźnie go dopieszczam, to spodziewam się, że odpłaci mi dobrą pracą” – posiedzenie rządu, 1940

„Jeśli wreszcie wygramy wojnę, to nie będę miał nic przeciwko temu, żeby z Polaków, Ukraińców i tego wszystkiego, co się wokół włóczy, zrobić siekaninę”

„Nie możemy wystrzelać ani wytruć 3,5 miliona Żydów, ale mimo to potrafimy poczynić kroki, które w jakiś sposób doprowadzą do ich zagłady. Nastąpi to w związku z gigantyczną akcją, która zostanie ustalona w porozumieniu z Rzeszą” – posiedzenie rządu GG, 16 grudnia 1941

„Chryste, przebacz!” – ostatnie słowa Hansa Franka przed egzekucją w Norymberdze, 1946 roku.

Życie rodzinne

W dniu 2 kwietnia 1925 poślubił 29-letnią stenotypistkę oraz handlarkę futer Brigitte Marie Herbst (1895–1959) urodzoną w Forst. W roku 1939 jego żona nazwała się sama „Königin von Polen” („Królową Polski”). Mimo że małżeństwo okazało się nieudane, na świat przyszło 5 dzieci, wśród nich Niklas Frank, zacięty krytyk ojca, dziennikarz czasopisma „Stern”, autor książek Mój ojciec Hans Frank[18] oraz Moja niemiecka matka[19]. Książki Niklasa Franka wywołały falę dyskusji w Niemczech na temat problemu rozliczenia z nazistowską przeszłością w kontekście rodzinnym.

Hans Frank w filmie

Hans Frank pojawia się w filmie Karol. Człowiek, który został papieżem (2005) w reżyserii Giacomo Battiato. W tę postać wcielił się Matt Craven.

Przypisy

  1. 17 stycznia 1945 tuż przed zajęciem Krakowa przez Armię Czerwoną Hans Frank ewakuował się do Bawarii, gdzie w Neuhaus am Schliersee urządził filię Generalnego Gubernatorstwa w Polsce Außenstelle des Generalgouvernements Polen. 4 maja 1945 został aresztowany przez Amerykanów.
  2. a b c Człowiek ruchu. W: Dieter Schenk: Hans Frank. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2009, s. 18–24. ISBN 978-83-240-1227-5.
  3. a b c Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, 2007, s. 256 (tom 1). ISBN 978-83-01-15175-1.
  4. a b Stanisław Piotrowski: Dziennik Hansa Franka. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1956, s. 12.
  5. Stanisław Piotrowski: Dziennik Hansa Franka. Wyd. drugie. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1957, s. 14.
  6. Minister Rzeszy – złożył wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie. „Gazeta Lwowska”. Nr 287, s. 1, 18 grudnia 1938. 
  7. Wizyta Ministra Sprawiedliwości Rzeszy dra Franka. „W Służbie Penitencjarnej”. Nr 1, s. 16, 1 stycznia 1939. 
  8. T.Wroński: Kronika okupowanego Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974, s. 46.
  9. Gdyńskie rody. gdynia.naszemiasto.pl. [dostęp 2015-03-23].
  10. a b Andrzej Szwarc, Marek Urbański, Paweł Wieczorkiewicz: Kto rządził Polską? Nowy poczet władców – od początków do XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo Świat Książki, 2007, s. 672–673. ISBN 978-83-7311-867-6.
  11. Tadeusz Cyprian, Jerzy Sawicki: Ludzie i sprawy Norymbergi. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967, s. 128.
  12. Eugeniusz Guz: Brigitte, zostaniesz królową Polski. Przegląd (10/04), 2004.
  13. Dziennik Hansa Franka z 4 października 1939: „Führer omówił z generalnym gubernatorem ogólną sytuację, zaaprobował jego pracę w Polsce, w szczególności zburzenie zamku w Warszawie, nieodbudowanie tego miasta, wywóz dzieł sztuki”.
  14. Pierwsza strona po przedmowie ‘Dziennik Hansa Franka’ Stanisław Piotrowski Warszawa 1957 wydanie drugie.
  15. Publikacje dotyczące zamachu na Hansa Franka w okolicach Szarowa w nocy z 29 na 30 stycznia 1944, [w:] „Kedyw.info”; Dieter Schenk, Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, Wydawnictwo Znak, 2009.
  16. Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939-1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1966, s. 186.
  17. Norman Davies, „Powstanie ’44” wydanie I, Znak 2004.
  18. Niklas Frank „Mój ojciec Hans Frank”, „Der Vater. Eine Abrechnung”, Polskie wydanie 1991, ISBN 978-83-85344-07-0.
  19. Niklas Frank „Moja niemiecka matka”, „Meine Deutsche Mutter”, Polskie wydanie 2006, wydawnictwo Bellona, ISBN 83-11-10436-0.

Bibliografia

Publikacje dotyczące Hansa Franka

  • Curzio Malaparte: Kaputt, rozdz. IV. Neapol, 1944.
  • Dynamit. Część druga. Z dziejów Ruchu Oporu w Polsce Południowej. Wydawnictwo Literackie, 1967.
  • Dziennik Hansa Franka, opr. Stanisław Piotrowski, Sprawy Polskie Przed Międzynarodowym Trybunałem Wojennym w Norymberdze (tom 1), Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1956.
  • Dziennik Hansa Franka i dowody polskie przeciwko SS, opr. Stanisław Piotrowski, Sprawy Polskie Przed Międzynarodowym Trybunałem Wojennym w Norymberdze (tom 2), Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa, 1970.
  • Karol Grünberg, Hans Frank na Wawelu, Bolesław Otręba, Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku, 2001, ISBN 83-88500-13-9, OCLC 52279742.
  • Andrzej Szwarc, Marek Urbański, Paweł Wieczorkiewicz, Kto rządził Polską? Nowy poczet władców od początków do XXI wieku, Warszawa: Świat Książki, 2007, ISBN 978-83-7311-867-6, OCLC 830857483.
  • Dieter Schenk, Hans Frank. Biografia generalnego gubernatora, Krzysztof Jachimczak (tłum.), Kraków: Wydawnictwo Znak, 2009, s. 442, ISBN 978-83-240-1227-5, OCLC 833486366.
  • Niklas Frank: Mój ojciec Hans Frank (Der Vater. Eine Abrechnung), polskie wydanie 1991. ISBN 978-83-85344-07-0.

Publikacje autorstwa Hansa Franka

  • Das Diensttagebuch des deutschen Generalgouverneurs in Polen 1939–1945 (Dziennik służbowy niemieckiego generalnego gubernatora w Polsce), wydawca Werner Präg i Wolfgang Jacobmeyer, Stuttgart 1975; Leske und Budrich, Opladen 1980, ISBN 3-8100-0296-8.
  • Das Vorfeld (Schulungsblätter für den Nationalsozialisten im Generalgouvernement) (Przedpole – materiały szkoleniowe dla narodowych socjalistów w Generalnym Gubernatorstwie).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Hitler portrait crop (colorized).jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-H1216-0500-002 / CC-BY-SA
Portrait of Adolf Hitler.
Rozporządzenie Hansa Franka o wprowadzeniu stanu wyjątkowego w okresie żniw 1942.jpg
Rozporządzenie gubernatora Hansa Franka o wprowadzeniu stanu wyjątkowego w okresie żniw w 1942
DEU KVK 1 Klasse BAR.svg
Baretka: Wojenny Krzyż Zasługi I Klasy (III Rzesza).
Defendants in the dock at nuremberg trials.jpg
View of the defendants in the dock at the International Military Tribunal trial of war criminals in Nuremberg, Bavaria, Germany.
PIC 2-4543 Hans Frank i liderzy Sonderdienstu.jpg
Gubernator Hans Frank przyjmuje na Zamku Królewskim w Krakowie przywódców Sonderdienstu w pierwszą rocznicę utworzenia oddziałów. Zdjęcie wykonane w kwietniu 1941 roku.
Планка Золотой партийный знак НСДАП.svg
Планка Золотой партийный знак НСДАП
Ribbon of Danzig Cross 1 slass.svg
Gdański Krzyż, baretka Krzyża I Klasy.
Hans Frank signature.svg
Signature of Hans Frank, ruler of the General Government in occupied Poland
Bundesarchiv Bild 121-0270, Polen, Krakau, Polizeiparade, Hans Frank.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 121-0270 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Generalgouverneur Dr. Frank
Dead hansfrank.jpg
The corpse of Hans Frank after being hanged, Oct. 16, 1946
Bundesarchiv Bild 146-1989-011-13, Hans Frank.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-1989-011-13 / CC-BY-SA 3.0
GER Blood Order (1934) ribbon.svg
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 4.0
Decoration in Memory of 9 November 1923 (unofficial – 'Blood Order') ribbon bar. Nazi Germany, 1934.
Bundesarchiv Bild 183-V01032-3, Nürnberger Prozess, Angeklagte.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-V01032-3 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Nürnberger Prozess, Angeklagte

Zentralbild Strafprozeß vor dem Internationalen Militärgerichtshof in Nürnberg vom 20.11.1945 bis 1.10.1946 gegen führende Personen (Hauptkriegsverbrecher) des faschistischen Deutschlands wegen Kriegsverbrechen, Verbrechen gegen den Frieden und gegen die Menschlichkeit; abgeschlossen durch Urteil vom 30.9./1.10.1946. Urteilsvollstreckung am 16.10.1946. UBz: Den Stand der Angeklagten. Hintere Reihe von links: Karl Dönitz, Erich Raeder, Baldur von Schirach, Fritz Sauckel, Alfred Jodl, Franz von Papen, Arthur Seyß-Inquart, Alfred Speer. vordere Reihe von links: Hermann Göring, Joachim von Ribbentrop, Wilhelm Keitel, Ernst Kaltenbrunner, Alfred Rosenberg, Hans Frank.

Abgebildete Personen:

  • Dönitz, Karl: Großadmiral, Ritterkreuz (RK), Marine, Oberbefehlshaber der Kriegsmarine, Deutschland (GND 118526251)
  • Raeder, Erich: Großadmiral, Oberbefehlshaber der Kriegsmarine, Deutschland (GND 118743511)
  • Schirach, Baldur von: Reichsjugendführer, Gauleiter von Wien, Nürnberger Prozeß, Deutschland
  • Sauckel, Fritz: Gauleiter Thüringen, Generalbevollmächtigter Arbeitseinsatz, Deutschland
  • Jodl, Alfred: Generaloberst, Ritterkreuz (RK), Heer, Nürnberger Prozeß, hingerichtet 1946, Deutschland (GND 118557602)
  • Papen, Franz von: Reichskanzler, Vizekanzler, Botschafter, Deutschland
  • Seyß-Inquart, Arthur Dr.: Innenminister, Bundeskanzler, Reichskommissar in NL, Österreich (GND 118764934)
  • Speer, Albert Prof. Dr.: Reichsminister für Rüstung und Kriegsproduktion, Architekt, Deutschland (GND 118615998)
  • Göring, Hermann: Reichsmarschall, Oberbefehlshaber der Luftwaffe, Ministerpräsident von Preußen, Deutschland
  • Ribbentrop, Joachim von: Außenminister, NSDAP, Deutschland
  • Keitel, Wilhelm: Generalfeldmarschall, Ritterkreuz (RK), Heer, Deutschland (GND 118721577)
  • Kaltenbrunner, Ernst Dr. jur.: SS, Ritterkreuz (RK), Chef des Reichssicherheitshauptamtes, Deutschland
  • Rosenberg, Alfred: Außenpolitisches Amt, Ideologe, Reichsminister Ostgebiete, Deutschland
  • Frank, Hans Dr.: Jurist, Generalgouverneur von Polen, 1946 hingerichtet, Deutschland
Bundesarchiv Bild 183-H12168, Nürnberg, Reichsparteitag der NSDAP.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-H12168 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Nürnberg, Reichsparteitag der NSDAP

Zentralbild 10. Reichsparteitag der NSDAP vom 6.-12.9.1938 in Nürnberg. UBz: die Reichsleiter der NSDAP als Zuschauer des Vorbeimarsches vor Adolf Hitler. Von rechts: Martin Bormann, Robert Ley, Wilhelm Frick, Hans Frank, Franz Ritter von Epp, Dr. Joseph Goebbels und Walter Buch. 1938

Abgebildete Personen:

  • Buch, Walter: Major, Reichsleiter, Vorsitzender des Obersten Gerichtshofs der NSDAP, Deutschland
  • Bormann, Martin: SA, NSDAP, Leiter der Parteikanzlei, Sekretär Hitlers, Deutschland
  • Ley, Robert: Reichsorganisationsleiter, Deutsche Arbeitsfront (DAF), Generalrat der Wirtschaft, Deutschland
  • Frick, Wilhelm Dr.: NSDAP, MdR, Reichsinnenminister, 1946 hingerichtet, Deutschland
  • Frank, Hans Dr.: Jurist, Generalgouverneur von Polen, 1946 hingerichtet, Deutschland
  • Goebbels, Joseph: Reichsminister für Volksaufklärung und Propaganda, Gauleiter Berlin, Deutschland
  • Epp, Franz von Ritter: Reichsstatthalter von Bayern, General, Heer, Deutschland