Hans Marchwitza

Hans Marchwitza

Hans Marchwitza (1955)
Data i miejsce urodzenia	1890 Szarlej, Cesarstwo Niemieckie
Data i miejsce śmierci	17 stycznia 1965 Poczdam, Niemcy Wschodnie
Narodowość	niemiecka
Język	niemiecki
Dziedzina sztuki	literatura piękna
Ważne dzieła
trylogia Kumiacy[1]
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Państwowa Niemieckiej Republiki Demokratycznej (1950, 1955, 1964) Nagroda Literacka Wolnych Niemieckich Związków Zawodowych (1959)

Hans Marchwitza (ur. 25 czerwca 1890 w Szarleju, zm. 17 stycznia 1965 w Poczdamie) – niemiecki pisarz^[2] polskiego pochodzenia^[3], w swoich powieściach zajmował się tematyką robotniczą.

Życiorys

Urodził się 25 czerwca 1890 roku^[4] w Szarleju^[5][6] w polskiej^[5] rodzinie górniczej^[7]. Ojciec Thomas pochodził chłopskiej rodziny z Żyglina, był górnikiem – wybrał pracę w kopalni ze względów ekonomicznych^[8], zmarł w 1910 roku^[9]. Matka Thekla Maxisch pochodziła z rodziny z tradycjami górniczymi^[9][8], sama również była robotnicą górniczą, zmarła w 1902 roku^[9]. Rodzice chodzili do polskiej szkoły, a w domu mówiono po śląsku^[7], a sam Hans język niemiecki poznał dopiero w szkole^[8]. Od 14 roku życia pracował w swoich rodzinnych stronach w kopalni^[7] pod ziemią^[9] jako ładowacz^[10] oraz był zatrudniony na płuczce kopalni Nowa Helena^[11] (zob. Zakłady Górniczo-Hutnicze im. Ludwika Waryńskiego) w Szarleju, w 1910 roku wyjechał w poszukiwaniu lepszej pracy do Niemiec^[12], gdzie również pracował jako górnik w Zagłębiu Ruhry^[7][9][13]. Za udział w strajku został zwolniony z pracy^[13]. W 1915 roku poślubił Bertę Ditschkowsky (ur. 1875), z którą miał córkę^[9]; w latach 1915–1918 brał udział w I wojnie światowej jako ochotnik^[9], służył na froncie zachodnim^[13]. Po wojnie został członkiem rady żołnierskiej^[13]. W 1920 roku walczył w Armii Czerwonej Zagłębia Ruhry(ang.) przeciwko puczystom Kappa-Lüttwitza^[9].

Ze względów politycznych, po dojściu nazistów do władzy^[13] (hitlerowski antykomunizm) emigrował do Szwajcarii w 1933 roku^[14], skąd został wydalony w 1934 roku^[13] po publikacji powieści Kumiacy^[14]. Następnie udał się do Francji, stamtąd do Hiszpanii, gdzie jako oficer Brygady Międzynarodowej wziął udział w wojnie domowej^[13][14] w XIII Brygadzie im. Jarosława Dąbrowskiego, w 9. batalionie Czapajewa^[9][15]. Po odniesionej przegranej powrócił do Francji^[14], gdzie został aresztowany jako niemiecki uchodźca polityczny^[16] i skierowano go do obozu dla internowanych^[14][13]; w 1941 roku uciekł z obozu w Pirenejach^[16] we Francji do USA^[13], gdzie m.in. pracował fizycznie^[14] jako robotnik drogowy i budowlany^[9]. W Nowym Jorku również został internowany^[13]. W 1945 roku poślubił Hildę Schottlaender(niem.) (1900–1961), córkę psychologa Williama Sterna^[9].

(c) Bundesarchiv, Bild 183-64930-0040 / CC-BY-SA 3.0

Hans Marchwitza podczas spotkania z młodzieżą (1959)

(c) Bundesarchiv, Bild 183-74574-0002 / CC-BY-SA 3.0

Otto Nagel, Ludwig Renn, Arnold Zweig, Hans Marchwitza i Willi Bredel w Berlinie (1960)

Dom w Poczdamie, w którym mieszkał Hans Marchwitza (2013)

Tablica pamiątkowa na domu w Poczdamie, w którym mieszkał i pracował Hans Marchwitza

W 1946 roku wrócił z USA do Niemieckiej Republiki Demokratycznej^[14], początkowo do Stuttgartu^[13]; w tymże roku wybrano go na drugiego wiceprezesa Niemieckiego Związku Literatów(niem.)^[16]. W 1947 roku przeniósł się do Babelsbergu, położonego w radzieckiej strefie okupacyjnej^[13]. W 1950 roku został członkiem założycielem Akademii Sztuk NRD, za co otrzymał w tymże roku Nagrodę Państwową^[13]. Mianowano go attaché kulturalnym w Pradze, funkcję tę sprawował w latach 1950–1951^[9][13].

Po II wojnie światowej pisarz czterokrotnie przyjechał do Polski: w 1948 roku na Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu, w 1952 roku na zaproszenie Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, w 1953 roku oraz w 1955 roku na Tydzień Przyjaźni Polsko-Niemieckiej^[16].

W 1962 roku ożenił się po raz trzeci – poślubił Hildę Gottwick^[9]. Zmarł 17 stycznia 1965 roku w Poczdamie-Babelsbergu(ang.)^[9], został pochowany na cmentarzu centralnym Friedrichsfelde(ang.) w Berlinie^[17].

Poglądy

Działał w niemieckim ruchu robotniczym^[7], w 1919 roku wstąpił do Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec^[13], wstąpił również do Komunistycznej Partii Niemiec^[9] w 1920 roku^[13].

Nagrody

• Nagroda Państwowa Niemieckiej Republiki Demokratycznej (zob. Nagrody państwowe w NRD(niem.)), 1950, 1955, 1964^[9]
• Nagroda Literacka Wolnych Niemieckich Związków Zawodowych, 1959^[9]
• Order Karla Marksa, 1960^[9]

W 1960 roku przyznano mu doktorat honoris causa^[9] Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie^[13].

Twórczość

Zaczął pisać w 1924 roku^[14], rozpoczął od tekstów korespondencyjnych w prasie robotniczej oraz obrazków i szkiców nowelistycznych^[14]; debiutował literacko w 1930 roku^[7] powieścią Szturm na Essen, w której zajął się tematyką niemieckich walk robotniczych w Zagłębiu Ruhry^[13] w latach 1920–1924^[14]. W kolejnej powieści Schlacht vor Kohle również podjął tematykę walk robotników w dwudziestoleciu międzywojennym^[14]. W Szwajcarii wydał powieść Kumiacy o emigrantach z etnicznie polskich terenów^[14]. Pracę nad kontynuacją Kumiaków podjął we Francji^[14]. Podczas II wojny światowej w Ameryce napisał zbeletryzowaną autobiografię Moja młodość^[14], która w opinii Zdzisława Hierowskiego przewyższa swoimi walorami literackimi prozę Gustawa Morcinka^[7]. W Ameryce powstało jeszcze jedno autobiograficzne dzieło pt. In Frankreich (pol. We Francji)^[14]. Tematyka jego dzieł i światopogląd autora odwołujący się do marksizmu^[16] sprawiły, że nazywano go pisarzem socjalistycznym bądź proletariackim^[14].

Poza powieściami i opowiadaniami napisał m.in. tekst do kantaty Ottmara Gerstera pt. Eisenkombinat Ost, której prapremiera odbyła się w 1951 roku w Berlinie^[16].

Wybrane publikacje książkowe

• Sturm auf Essen (pol. Sturm na Essen), debiutancka powieść^[14], 1930^[14][13]
• Schlacht vor Kohle (pol. Walka ważniejsza niż węgiel), powieść^[14]
• Walzwerk (pol. Walcownia), powieść^[14], 1932^[13]
• Kumiacy (niem. Die Kumiaks), powieść^[14], 1934^[13]
• Untergrund, wiersze, 1942^[9]
• Moja młodość^[18] (niem. Meine Jugend – Aus dem Leben eines deutschen Arbeiters), beletryzowana autobiografia^[7], 1947^[13]
• We Francji^[16] (niem. In Frankreich), dzieło autobiograficzne, 1949^[9]
• Unter uns (częściowy przekład polski ukazał się pt. Pierwsze kroki i inne opowiadania^[16]), opowiadania, 1950^[13]
• Powrót Kumiaków^[16] (niem. Die Heimkehr der Kumiaks), powieść 1952^[13]
• Roheisen, powieść socrealistyczna^[19] o budowie huty stali w NRD, 1955^[20]
• Die Kumiaks und ihre Kinder, powieść, 1959^[13]
• In Amerika, 1961^[9]
• Gedichte, 1965^[13]

Przypisy

Bibliografia

• Zdzisław Hierowski. Młodość Hansa Marchwitzy. „Odra”. 2, 1961-04. 
• Maria Wrzeciono. Śląsk na przełomie XIX i XX wieku w twórczości Hansa Marchwitzy. „Przegląd Zachodni”. 1, 1959.