Harald Høffding

Harald Høffding

Harald Høffding ok. 1915
Data i miejsce urodzenia	11 marca 1843 Kopenhaga
Data i miejsce śmierci	2 lipca 1931 Kopenhaga
Zawód, zajęcie	filozof
Odznaczenia

Harald Høffding (11 marca 1843 w Kopenhadze, 2 lipca 1931 tamże) – duński filozof o międzynarodowej sławie, zajmujący się psychologią i filozofią religii. Miał duży wpływ na rozwój literackiego modernizmu.

Biografia

Urodził się i odebrał edukację w Kopenhadze. Ukończył teologię na Uniwersytecie Kopenhaskim (1865). Następnie został nauczycielem i pracował w tym zawodzie 17 lat. W 1870 obronił pracę doktorską poświęconą pojęciu woli w filozofii starożytnej Grecji^[1]. Pracę tę napisał w części podczas studiów w Paryżu (1868–1869), gdzie słuchał wykładów Hippolita Taine’a^[2]. Zyskał rozgłos po opublikowaniu podręcznika Psychologia doświadczalna w zarysie (1882), przetłumaczonego na inne języki (m.in. angielski, niemiecki, francuski, polski). Praca ta stała się podstawą jego międzynarodowego uznania. W 1883 został profesorem Uniwersytetu Kopenhaskiego, obejmując katedrę po swoim dawnym nauczycielu, Rasmusie Nielsenie^[3]. Pozostawał aktywny naukowo do końca życia.

Poglądy

Høffding początkowo pozostawał pod silnym wpływem Sørena Kierkegaarda, którego czytał jako dziecko^[4]. Z tego też okresu datuje się jego zainteresowanie religijnością. Stopniowo przesuwał się w kierunku filozofii pozytywistycznej, z którą zapoznał się podczas paryskich studiów m.in. u Hippolita Taine’a (1868–1869). Minęły jednak lata, nim wpływ ten stał się odczuwalny^[2]. Jego koncepcje filozoficzne mają wyraźne cechy psychologizmu. Sam Høffding określał swoje stanowisko jako krytyczny monizm^[5].

Prace Høffdinga wpisywały się w rozwój psychologii jako samodzielnej dyscypliny. Mieściły się pomiędzy dawniejszą psychologią filozoficzną, a nową nauką psychologii, opierającą się na metodzie empirycznej i introspekcji, a nie filozoficznej spekulacji. Høffding odwoływał się do wcześniejszych prac Wilhelma Wundta i Gustava Theodora Fechnera, ale nie był ich kontynuatorem^[6].

Psychologia Høffdinga powracała do zainteresowania się duszą, pojęciem odrzuconym przez pozytywistyczny materializm. Pojęcie to zostało jednak zredefiniowane i oderwane od swoich metafizycznych korzeni. Zdaniem Høffdinga psychologia nie powinna się zajmować duszą jako taką (jej istotą), lecz jej symptomami (przejawami). Ta „psychologia bez [pojęcia] duszy” (jak nazywał ją Høffding) odrzucała spekulację metafizyczną, i skupiała się na obserwowalnych zjawiskach psychologicznych^[7]. Ponadto Høffding podejmował problem nieświadomości (w sposób krytyczny odnosząc się do pracy Eduarda von Hartmanna Philosophie des Unbewussten, 1869)^[8] oraz problem woli^[9].

Jego koncepcje psychologiczne miały duży wpływ na rozwój modernizmu (czy szerzej: antypozytywizmu) w literaturze^[5]. Szczególną wagę miały jego analizy symptomów duszy, naczelnej roli woli, nieświadomości czy indywidualizmu religijnego^[5].

Ważną część pracy Høffdinga stanowi jego filozofia religii. Był nią zainteresowany od dzieciństwa, a jego główne dzieło, Filozofia religii, powstało u schyłku życia. Prace te powstawały w dialogu z filozofią Kierkegaarda^[10]. Duński filozof badał życie i poglądy postaci życia religijnego, przykładając wagę do analiz psychologicznych. Religia jest traktowana jako odrębna sfera odpowiadająca na ważne potrzeby ludzkiej duchowości. To w niej przejawiają się najwyższe idee etyczne czy wartości moralne. Analizy te czynią z Høffdinga prekursora psychologii religii^[11].

Wpływ i recepcja

Høffding należał do znanych i najczęściej tłumaczonych filozofów swojej epoki^[12]. Po Kierkegaardzie jest najbardziej znanym duńskim filozofem. Do jego prac odwoływał się m.in. rosyjski symbolizm (Andriej Bieły)^[13]. Uczniem Høffdinga był Niels Bohr, który przyznawał się do intelektualnego długu wobec nauczyciela, wieszając jego portret na honorowym miejscu nad biurkiem^[14]

Popularność prac Høffdinga spadła jednak wraz z rosnącym znaczeniem filozofii Henriego Bergsona (szczególnie po opublikowaniu jego Ewolucji twórczej, 1907), którego wpływ na modernizm okazał się głębszy. Høffding podjął dyskusję z Bergsonem (szczególnie w pracy Henri Bergson’s Filosofi, 1914), jednak stopniowo tracił na znaczeniu i po swojej śmierci popadł w zapomnienie^[15].

Polska

Prace Høffdinga miały duże znaczenie dla polskich kręgów filozoficznych i literackich, mając duży wpływ m.in. na Młodą Polskę. Jego Psychologia (przetłumaczona na polski w latach 1890–1891) była jedną z najwcześniejszych prac w języku polskim wyrażających nową wrażliwość modernistyczną, odchodzącą od pozytywizmu^[16]. Polscy filozofowie i intelektualiści utrzymywali z nim kontakty osobiste i korespondencyjne. Najważniejszymi zwolennikami Høffdinga byli Adam Mahrburg (w filozofii), Antoni Lange czy Maria Komornicka (w literaturze)^[5].

Odznaczenia

Na rok 1931^[17]

• Krzyż Wielki Orderu Danebroga (1919)
• Komandor 1. Stopnia Orderu Danebroga (1913)
• Kawaler Orderu Danebroga (1894)
• Krzyż Srebrny Orderu Danebroga (1907)
• Odznaka Honorowa Duńskiego Czerwonego Krzyża
• Odznaka Pamiątkowa Duńskiego Czerwonego Krzyża dla Opiekunów Jeńców Wojennych (1914-19)
• Orderu Krzyża Wolności I klasy (Finlandia)
• Komandor Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Oficer Orderu Palm Akademickich (Francja)
• Komandor Orderu Świętego Olafa (Norwegia)
• Srebrny Medal Pruskiego Czerwonego Krzyża
• Brązowy Medal Pruskiego Czerwonego Krzyża
• Odznaka Honorowa Rosyjskiego Czerwonego Krzyża I klasy
• Komandor Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
• Medal Zasługi Ochotników Służby Pielęgniarskiej I klasy (Szwecja)
• Krzyż Wielki Krzyża Węgierskiego Zasługi
• Gwiazda Zasługi Austriackiego Czerwonego Krzyża
• Złoty Medal Tureckiego Czerwonego Półksiężyca

Prace

• 1872 Philosophien i Tydskland efter Hegel;
• 1874 Den engelske Filosofi i vor Tid;
• 1876 Etik;

• (pl) 1902-1903 Etyka. Opis zasad etycznych i zastosowania ich do poszczególnych stosunków życiowych, tłum. Ludwik Wolberg;

• 1882 Psykologi i Omrids paa Grundlag af Erfaring;

• (pl) 1890-1891 Psychologia doświadczalna w zarysie (I t. Psychologia ogólna, t. II Psychologia poznania, t. III Psychologia uczuć i woli), tłum. Feliks Daszyński, Zofia Daszyńska-Golińska;

• 1889 Psykologiske Undersøgelser;
• 1889 Charles Darwin;

• (pl) 1899 Karol Darwin, tłum. Maksymilian Flaum;

• 1891 Etiske Undersøgelser;

• (pl) 1900 Zasady etyki, tłum. Zofia Daszyńska-Golińska;
• (pl) 1901 Zasady etyki, tłum. Jan Władysław Dawid;

• 1892 Psychologi i Omrids paa Grundlag af Erfaring;

• (pl) 1911 Psychologia w zarysie na podstawie doświadczenia; tłum. Adam Mahrburg;

• 1893 Kontinuiteten i Kants filosofiske Udviklingsgang;
• 1894-1895 Den nyere Filosofis Historie, en Fremstilling af Filosofiens Historie fra Renaissancens Slutning til vore Dage (2 tomy);

• (pl) 1906-1910 Dzieje flozofi nowożytnej od końca Odrodzenia do naszych czasów, tłum. Adam Mahrburg;

• 1896 Jean-Jacques Rousseau og hans filosofi;

• (pl) 1900 Jan Jakób Rousseau: życie i dzieła, tłum. Zygmunt Heryng;

• 1899 Det psykologiske Grundlag for logiske Domme;
• 1899 Mindre Arbejder;
• 1901 Religionsfilosofi;

• (pl) 1935 Filozofja religii, tłum. Czesław Stażewski, Alfred Tom, Czesław Znamierowski;

• 1902 Filosofiske Problemer;
• 1904 Moderne Filosofer;

• (pl) 1909 Współcześni flozofowie, tłum. Bronisław Gałczyński;

• 1909 Danske Filosofer;
• 1910 Religion og Videnskab;
• 1910 Den menneskelige Tanke, dens Former og dens Opgave;
• 1911 Personlighetsprincipen i Filosofin;

• (pl) 1937 Zasada osobistości we flozofi, tłum. Maria Zielewicz;

• 1914 Henri Bergson’s Filosofi;
• 1917 Totalitet som Kategori;
• 1918 Spinoza’s Ethica. Analyse og Karakteristik;
• 1920 Ledende Tanker i det nittende Aarhundrede;
• 1923 Den store Humor;
• 1928 Erindringer;
• 1989 Ferdinand Tönnies – Harald Höffding. Briefwechsel.

Przypisy

Bibliografia

• EdwardE. Boniecki EdwardE., Harald Höffding. Filozof duński w kręgu myśli polskiego modernizmu, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, 62, 2017, s. 85–110 .
• Carl HenrikC.H. Koch Carl HenrikC.H., Harald Høffding. The Respectful Critic, [w:] JonJ. Stewart (red.), Kierkegaard’s Influence on Philosophy. Tome I: German and Scandinavian Philosophy, London-New York: Routledge, 2012, s. 267–285 .