Harmęże

Harmęże

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	oświęcimski
Gmina	Oświęcim
Wysokość	ok. 240 m n.p.m.
Liczba ludności (2022)	689[1]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	32-600[2]
Tablice rejestracyjne	KOS
SIMC	0063874
Położenie na mapie gminy wiejskiej Oświęcim Harmęże
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Harmęże
Położenie na mapie województwa małopolskiego Harmęże
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego Harmęże
50°01′02″N 19°08′58″E/50,017222 19,149444

Nieoficjalny herb wsi Harmęże

Harmęże – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Oświęcim.

Historia

Harmęże należą do najstarszych wsi księstwa oświęcimskiego. Pierwsze udokumentowane wzmianki o Harmężach pochodzą z 1368, a znajdują się w „Statucie solnym” króla Kazimierza Wielkiego. W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Charmaszy^[3].

W 1564 roku wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim tereny te znajdowały się w granicach Korony Królestwa Polskiego w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772^[4]. W 1784 roku właścicielem miejscowości był wojewoda krakowski oraz starosta oświęcimski Piotr Małachowski^[4].

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim i leżała w granicach Austrii, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. W XVI w. na Wiśle w Harmężach przebiegał most, na którym pobierano cło drogowe i rzeczne. Był to most graniczny pomiędzy Królestwem Polskim a Śląskiem należącym do Czech. W historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów most w Harmężach zapisał się jako przeprawa, po której uciekł do Francji król Henryk Walezy.^[5] Również w okresie zaborów na Wiśle w Harmężach przebiegała granica między Prusami a Austrią. Na koniec wieku XIX Harmęże liczyły ok. 360 mieszkańców^[6].

II wojna światowa

Po utworzeniu obozu KL Auschwitz okupanci niemieccy w dniach 7–12 kwietnia 1941 przeprowadzili akcję wysiedleńczą okolicznych wsi, która objęła również Harmęże. Akcja trwała przez cały tydzień poprzedzający Święta Wielkanocne i zakończyła się w Wielką Sobotę. W Harmężach wyburzono większość domów, pozostawiając tylko kilka z nich. We wsi założono farmę drobiu, królików i hodowlę ryb, które to prace wykonywali więźniowie. Do stawu rybnego wrzucano popiół ze spalonych zwłok więźniów KL Auschwitz-Birkenau, który dowożony był na miejsce samochodami ciężarowymi^[7]. 8 grudnia 1941 SS-mani utworzyli jeden z pierwszych podobozów KL Auschwitz – podobóz Harmense. Umieszczono tu na stałe 50 więźniów. 17 lipca 1942 podobóz wizytował Heinrich Himmler.

Okres powojenny

O wyglądzie Harmęż z okresu II wojny światowej pisze Tadeusz Borowski w opowiadaniu „Dzień na Harmenzach” oraz Seweryna Szmaglewska w swojej książce „Dymy nad Birkenau” Po wojnie mieszkańcy wrócili z wysiedlenia i w większości zamieszkali w zaadaptowanych na domy mieszkalne kurnikach obozowej fermy. Stopniowo powstawały nowe budynki. Dzisiaj wieś liczy około 160 domów. Również bezpośrednio po wojnie wysiłkiem mieszkańców odbudowano zniszczony poprzez działania wojenne dawny dwór, w którym umieszczono działającą do dzisiaj szkołę podstawową. Szkoła od 2000 nosi imię świętego Maksymiliana Marii Kolbego.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.

Harmęże należą do franciszkańskiej parafii Matki Bożej Niepokalanej. Znajduje się tutaj, powstałe w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, franciszkańskie Centrum św. Maksymiliana Kolbego, w którym prezentowana jest stała wystawa prac Mariana Kołodzieja pt. „Klisze pamięci – labirynty”, odwołująca się do jego osobistych przeżyć z KL Auschwitz-Birkenau. Artysta trafił do obozu w Auschwitz 14 czerwca 1940 roku, w wieku 19 lat i otrzymał numer obozowy 432. Prezentowane prace powstały po wylewie, którego doznał artysta – zostały naszkicowane ołówkiem przywiązanym do jego ręki^[8][9]. Grób, zawierający urnę z prochami zmarłego w 2009 w Gdańsku artysty, znajduje się w krypcie w podziemiach kościoła w Harmężach.

W maju 2008 w Harmężach obradowała kapituła zwyczajna południowej Prowincji Franciszkanów.

Transport i komunikacja

Przez Harmęże przebiega Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń oraz Wiślana Trasa Rowerowa i Szlak Ewakuacji Więźniów Oświęcimskich.

Sport

W Harmężach działa Ludowy Klub Sportowy (piłka nożna).

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Franciszkańskie Centrum św Maksymiliana
• Szkoła Podstawowa w Harmężach. spharmeze.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-16)].
• Harmęże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 37 .