Harpie (mitologia)

Wyobrażenie harpii jako ptaka z kobiecą głową i ostrymi szponami, Ulisse Aldrovandi: Monstrorum historia, 1642, Bolonia

Harpie (gr. Άρπυια Harpyia, l.mn. Άρπυιαι Harpyiai, łac. Harpyia, Harpyiae ‘porywaczki’) – duchy (demony) w mitologii greckiej, porywające dzieci i dusze oraz uosabiające gwałtowne porywy wiatru.

Uchodziły za córki Taumasa i Okeanidy Elektry oraz za siostry bogini Iris. Nosiły imiona:

  • Aello (Nikotoe, gr. Ἀελλώ Aellṓ, Νικοθόη Nikothóē, łac. Aello, Nicothoe, „Wichrowa”, „Zawierucha”, „Burzliwa”),
  • Ocypete (Okypete, gr. Ὠκυπέτη Ōkypétē, łac. Ocypete, „Prędka w locie”, „Pędziwiatr”),
  • Kelajno (Celaeno, gr. Κελαινώ Kelainṓ, łac. Celaeno, „Czarna”, „Ciemnica”),
  • Podarge (gr. Ποδάργη Podárgē, łac. Podarge).

Harpie mogą także przynosić życie. Harpia była matką koni Achillesa – Ksantosa i Baliosa (Iliada XVI 160).

Hezjod (Teogonia) nazywa harpie „pięknowłosymi” stworzeniami. Obraz harpii jako brzydkiej, uskrzydlonej kobiety-ptaka powstał dość późno, wskutek pomylenia tych stworzeń z syrenami. Rzymscy i bizantyjscy pisarze uszczegółowili ten wizerunek. Na wazie w Muzeum Berlińskim harpia trzyma małą figurkę bohatera w każdym szponie, a jej głowa jest podobna do głowy Gorgony, z wybałuszonymi oczami, sterczącym językiem i kłami.

Mitologia

Fineus, król Tracji, posiadał zdolność przepowiadania przyszłości. Zeus, zły na króla za to, że wyjawia za dużo tajemnic, postanowił go ukarać. W tym celu umieścił go na wyspie, gdzie było pełno jedzenia. Fineus nie mógł jednak się pożywić, gdyż za każdym razem, gdy brał jedzenie do ust, wyrywały mu je z rąk harpie. Potwory zanieczyszczały także żywność. Fineusa oswobodził Jazon i Argonauci.

Harpie często torturowały dusze złych ludzi w Tartarze. Były złośliwe, okrutne i brutalne. Według Wergiliusza żyły na Stofadach.

Heraldyka

Harpia jako motyw heraldyczny

W średniowieczu harpie, zwykle zwane „dziewiczymi orłami”, były popularnymi motywami w heraldyce, zwłaszcza we Wschodniej Fryzji. Występują one m.in. na herbach Reitburga, Liechtensteinu i Cirkseny.

Teorie powstania

R.D. Barnett w swoim eseju Ancient Oriental Influences on Archaic Greece sugeruje, że wizerunek harpii pochodzi z ornamentów na brązowych kotłach z Urartu[1]. Inni uczeni podają tę teorię w wątpliwość, gdyż bazuje ona na założeniu, że harpie to ptaki z ludzką głową, co nie jest zgodne z oryginalnymi mitami.

W swojej uskrzydlonej, ludzkiej formie, harpie nie różniły się od wielu innych greckich bóstw i jako takie nie potrzebują specjalnego wytłumaczenia dla swojego powstania. Późniejsza ptasia forma pochodzi najprawdopodobniej z połączenia ich wizerunku z wczesnymi opisami syren.

Harpie w kulturze

Literatura:

  • w Eneidzie w ks. III Eneasz opowiada Dydonie o swojej przygodzie na wyspie Strofadzie, gdzie Harpie nie pozwoliły mu i jego towarzyszom spożyć posiłku, a nadto przeklęły ich za uszczuplenie ich stad, mówiąc, że póty nie założą nowego grodu w Italii, póki nie doświadczą takiego głodu, że będą jeść stoły,
  • w Argonautykach Waleriusza Flakkusa, Harpie były córkami Tyfeusa, potwora zrodzonego z Gai. Dręczyły one wieszcza Fineusa nie pozwalając mu spożyć posiłku. Porywały jego pożywienie i zanieczyszczały je ("Harpie bez przerwy strzegą mego pożywienie. Nigdy, ja nieszczęsny, nie mogę ich zwieść: natychmiast wszystkie spadają z góry jak czarna chmura skręconego huraganu u już z dala po dźwiękach skrzydeł rozpoznaję Kelajno [jedną z Harpii - E.G.]. Rozszarpują i rozrzucają moje potrawy, szpecą i niszczą moje kielichy. Sroży się straszny smród i powstaje nieszczęsna bitwa, gdyż potwory są tak samo głodne, jak ja." (Argonautica, ks. III, 450-455)). Zostały przepędzone przez braci Kalaisa i Zetesa, synów Akwilona.
  • harpie pojawiają się w Boskiej komedii Dantego, w XIII Pieśni Piekła, w siódmym kręgu, w miejscu, gdzie przebywają samobójcy,
  • w Burzy Williama Szekspira duch Ariel przemienia się w harpię, by zanieść wiadomość swemu panu Prosperowi,
  • harpie pojawiają się też w cyklu Opowieści z Narnii, jako złe, demoniczne kobiety-ptaki służące złym mocom,
  • pojawiają się w Bursztynowej Lunecie, gdy Lyra, Will oraz kawaler Tialys i lady Salmakia – Gallivespianie – stają przed wrotami do świata umarłych.

Gry komputerowe:

Harpie w świecie rzeczywistym

Harpia wielka jest ptakiem nazwanym za mitologicznym stworzeniem.


Przypisy

  1. ↑ Greek Mythology – Myths Concerning Aia

Media użyte na tej stronie