Hawaje (archipelag)

Hawaje
Ilustracja
Satelitarne zdjęcie archipelagu Hawajów
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stan

 Hawaje

Akwen

Ocean Spokojny

Liczba wysp

137

Mapa
Położenie na mapie
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego
Mapa konturowa Oceanu Spokojnego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Hawaje”
Ziemia21°18′N 157°47′W/21,300000 -157,783333

Hawaje (haw. Mokupuni o Hawaiʻi; ang. Hawaii, dawniej: Sandwich Islands, nazwane tak przez Cooka na cześć Johna Montagu, hrabiego Sandwich) – archipelag pochodzenia wulkanicznego w Polinezji na Oceanie Spokojnym.

Niemal całe Hawaje są jednym z amerykańskich stanów (liczącym 1,2 mln mieszkańców, o powierzchni ok. 28,3 tys. km²). Jedynie atol Midway, leżący w północno-zachodniej części archipelagu, nie należy do stanu Hawaje.

Historia

Królestwo Hawajów

Hawaje zostały zaludnione w IV wieku przez Polinezyjczyków z Tahiti, którzy dotarli tutaj po mniej więcej 4 wiekach wypraw podejmowanych śladami lecących w tym kierunku ptaków. Dla Europy odkryte zostały przez Jamesa Cooka w 1778[1]. Początkowo Polinezyjczycy potraktowali Cooka jak bóstwo, które przybyło do nich na ogromnym statku. Kiedy jednak Cook opuścił wyspę i musiał na nią powrócić po parodniowym sztormie, uznali, że jest to świadectwo tego, iż nie jest on bogiem. Podczas zbrojnego starcia zginął wtedy Cook i kilku jego marynarzy.

Rządy rodów arystokratycznych pojawiły się na Hawajach na długo przed przybyciem Europejczyków, jednakże istnienie skonsolidowanego królestwa datuje się od 1796 roku, kiedy władzę na Hawajach objął król Kamehameha I. W czasach tych w kulturze europejskiej wyspy hawajskie funkcjonowały pod dwiema nazwami: Wyspy Sandwich (nazwa nadana archipelagowi w 1778 roku przez Jamesa Cooka) i Hawaje (nazwa lokalna, od największej wyspy, Hawaiʻi). W roku 1810 po zjednoczeniu się wysp Oʻahu, Maui, Molokaʻi, Lānaʻi i Hawaiʻi powstało królestwo. W 1840 roku przyjęto na wyspach pierwszą konstytucję wzorowaną na prawach brytyjskich i amerykańskich. Gwarantami suwerenności państwa były Stany Zjednoczone, Francja i Wielka Brytania.

W latach 1852, 1864 i 1887 uchwalano kolejne konstytucje. Od 1840 królestwo posiadało parlament. Administracyjnie państwo dzieliło się na 4 prowincje: Kauaʻi, Oʻahu, Maui i Hawaiʻi.

W 1851 roku król Kamehameha III powierzył pieczę nad swym królestwem Stanom Zjednoczonym. W 1887 roku USA uzyskało prawo do wybudowania portu w zatoce Pearl Harbor. W 1893 roku miejscowa ludność amerykańska obaliła rządy królowej Liliʻuokalani i ustanowiła rządy republikańskie.

Republika Hawajów

Republika Hawajów powstała w latach 1894–1898. Republikę proklamowano 4 lipca 1894. 7 lipca 1898 kraj został zajęty przez Stany Zjednoczone. 12 sierpnia 1898 ogłoszono oficjalnie aneksję kraju (od 1959 są 50. stanem USA). Jedynym prezydentem republiki był Sanford Dole.

Królowie Hawajów

Dynastia Kamehameha

Dynastia Kalākaua

Warunki naturalne

Wyspy

Główne wyspy

WyspaPowierzchniaNajwyższy punktWysokośćPopulacja (2000)Gęstość zaludnienia
Hawaiʻi10 432,5 km²Mauna Kea4205 m148 67714 os./km²
Maui1883,4 km²Haleakalā3055 m117 64462 os./km²
Kahoʻolawe115,5 km²Puʻu Moaulanui452 m00 os./km²
Lānaʻi363,9 km²Lānaʻihale1026 m31939 os./km²
Molokaʻi673,4 km²Kamakou1512 m740411 os./km²
Oʻahu1545,3 km²Kaʻala1220 m905 266586 os./km²
Kauaʻi1430,5 km²Kawaikini1598 m58 30341 os./km²
Niʻihau180 km²Pānīʻau381 m2301,2 os./km²
Hanauma Bay na Oʻahu

Archipelag obejmuje 8 głównych wysp (Hawaiʻi, Oʻahu, Kauaʻi, Molokaʻi, Lānaʻi, Maui, Niʻihau i Kahoʻolawe) leżących na wschodzie, mniejsze przybrzeżne wysepki (jak Lehua, Kaʻula czy Molokini), oraz Północno-Zachodnie Wyspy Hawajskie – kilkanaście wysp i skał oraz gór podwodnych. Ciągnie się on na długości 2400 km od wyspy Hawaiʻi na południowym wschodzie po Atol Kure na północnym zachodzie. Poza wyspami Midway, stanowiącymi terytorium zamorskie Stanów Zjednoczonych, pozostała część archipelagu stanowi stan Hawaje.

Budowa geologiczna

Archipelag Hawajski stanowi wystający ponad fale Oceanu fragment Grzbietu Hawajskiego, w całości utworzony dzięki podmorskiej działalności wulkanicznej. Największymi wulkanami są: Mauna Kea, Mauna Loa, Kīlauea, Hualālai, Haleakalā oraz wiele mniejszych, częściowo drzemiących, a częściowo wygasłych.

Klimat

W całości zwrotnikowy morski. Średnie temperatury w lutym wahają się od 20 do 24 °C, a w sierpniu od 24 do 29 °C. Roczne opady od 300 do 400 mm na stokach południowych i zachodnich, do 3500-4000 mm na stokach północnych i wschodnich (12000 mm na Kauaʻi).

Fauna i flora

Roślinność została tu przeniesiona w postaci nasion unoszonych w chmurach, przez silne, wiejące tutaj wiatry znad kontynentu. Jest tu wiele roślin i zwierząt (zwłaszcza ptaków), które wyewoluowały stając się odrębnymi gatunkami. Przybycie ludzi na archipelag doprowadziło do wyginięcia wielu przedstawicieli endemicznej fauny. Rolę dużych roślinożerców pełniły duże nielotne kaczki o kształcie i trybie życia gęsi, nazwane moa-nalo, które wymarły po przybyciu Polinezyjczyków na wyspy. Dużymi drapieżnikami były bieliki, małymi zaś sowy. Nielotne ibisy (Apteribis) pełniły funkcję dużych owadożernych. Występowały też wszystkożerne i nielotne chruściele. Ptaki te zostały wytępione przez ludzi, zginęły wskutek wylesiania lub zostały zjedzone przez psy, świnie, szczury. Roślinność stanowią lasy wiecznie zielone z zaroślami palmowymi.

Demografia

Oʻahu

Osoby pochodzące Azjii stanowią 37,6% populacji wysp, osoby białe 25,5%, 24,4 % osób identyfikuje się z dwoma lub więcej kategoriami rasowo etnicznymi a 10,1% mieszkańców archipelagu identyfikuje się jako rdzenni Hawajczycy albo pochodzący z innych wysp Oceanu Spokojnego. Jako osoby czarne lub Afroamerykanie identyfikuje się 2,2 % a jako rdzenni Amerykanie i mieszkańcy Alaski 0,4%[2]. Ponad 72% ludności skupia się na wyspie Oʻahu. Główne miasta to: Honolulu (stolica), Hilo i Kailua.

Gospodarka

Podstawą gospodarki Hawajów jest obsługa ruchu turystycznego (co roku do wybrzeży przybija około 2 tys. statków) i licznych baz wojskowych. Ponadto wysoko rozwinięte rolnictwo, głównie uprawa ananasów, kawy, bananów, kwiatów i warzyw, hodowla bydła i rybołówstwo. Od 1835 funkcjonował przemysł cukrowniczy. Na potrzeby plantacji sprowadzano na Hawaje pracowników w rozmaitych stron świata; tubylców zdziesiątkowały bowiem choroby przywleczone tutaj przez przybyszów. Ponadto rozwinięte gałęzie przemysłu to:

  • owocowy
  • cementowy
  • odzieżowy
  • poligraficzny
  • metalowy
  • petrochemiczny

Hawaje leżą na przecięciu szlaków lotniczych i morskich z Ameryki Północnej do Australii i Azji. Między wyspami dobrze rozwinięta jest komunikacja lotnicza.

Średnie zarobki na archipelagu to 28 221$, z czego najwięcej (75 992$) przypada na miasteczko Kapalua.

Militaria, Bazy

Na wyspach znajdują się strategiczne bazy: marynarki wojennej, US Air Force oraz piechoty morskiej, jest naziemna stacja kontrolna należącego do Departamentu Obrony systemu nawigacji satelitarnej GPS, stacje łączności satelitarnej i nasłuchu elektronicznego. Mała bezludna wyspa Kahoʻolawe jest od lat intensywnie ostrzeliwanym poligonem dla lotnictwa, marynarki i Marines.

Nauka

Położenie Hawajów – bardzo odległych od metropolii powodujących zanieczyszczenie światłem nieba – sprawiło, że jest to jeden z głównych ośrodków obserwacji astronomicznych na świecie. Na wyspie Big Hawai na szczycie Mauna Kea znajduje się zespół obserwatoriów astronomicznych, z jednymi z największych na świecie teleskopami optycznymi bliźniaczymi Keck I i Keck II, każdy o średnicy zwierciadła 10 m.

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. History of Hawaii. [dostęp 2009-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-27)].
  2. QuickFacts Hawaii, www.census.gov [zarchiwizowane z adresu 2021-05-16].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Steel pog.svg
Shiny LightSteelBlue button/marker widget. Used to mark the location of something such as a tourist attraction.
Hawaje.jpg
Satellite view of Hawaii archipellago (USA).

Original description from NASA:

"A silver swath of sunglint surrounds half of the Hawaiian islands in this true-color Terra MODIS image acquired on May 27, 2003. Sunglint reveals turbulence in the surface waters of the Pacific Ocean. If the surface of the water was as smooth as a perfect mirror, we would see the circle of the Sun as a perfect reflection. But because the surface of the water is ruffled with waves, each wave acts like a mirror and the Sun’s reflection gets softened into a broader silver swath, called the sunglint region.

"In this scene, the winds ruffling the water surface around the Hawaiian Islands create varying patterns, leaving some areas calmer than others. Southwest of Hawaii and Maui, on their leeward sides, calmer waters are indicated by brighter silver coloration. Conversely, notice how most of the vegetation on the Hawaiian Islands grows on their northeastern, or windward, sides.

"From lower right to upper left, the “Big Island” (Hawaii), Maui, Kahoolawe, Lanai, Molokai, Oahu, Kauai, and Niihau islands all make up the state of Hawaii, which lies more than 2,000 miles from any other part of the United States. The small red dot on the Big Island’s southeastern side marks a hot spot on Kilauea Volcano’s southern flank. Kilauea has been erupting almost continuously since January 1983, and is one of the world’s best studied volcanoes."
Punaluu Beach Park, Big Island, Hawaii.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Punaluu Beach Park — with black sand beach and coconut palms, on the island of Hawai’i - Big Island.
Oahu-Dixi.jpg
Autor: Dixi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Oahu
Hanauma Bay-Dixi.jpg
Autor: Dixi, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Hanauma Bay
Hawaiianislandchain USGS.png
Map of the Hawaiian Islands — a chain of volcanoes that stretches about 2,700 kilometres (1,700 mi) in a northwest direction, from the Island of Hawai'i and other Windward/Southeastern Main Hawaiian Islands, to the Leeward Northwestern Hawaiian Islands (Honolulu County).
Pacific Ocean laea relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief location map of Pacific_Ocean.
  • Projection: Lambert azimuthal equal-area projection.
  • Area of interest:
  • N: 60.0° N
  • S: −80.0° N
  • W: −260.0° E
  • E: −70.0° E
  • Projection center:
  • NS: −10.0° N
  • WE: −165.0° E
  • GMT projection: -JA-165.0/-10.0/180/19.998266666666666c
  • GMT region: -R-320.2519138145009/-12.459450078533589/-5.473602099069988/26.40516525873812r
  • GMT region for grdcut: -R-325.0/-90.0/-5.0/74.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.