Hełm garnczkowy
Hełm garnczkowy (hełm wielki) – rodzaj średniowiecznego hełmu typu zamkniętego, charakteryzującego się cylindrycznym dzwonem o znacznych rozmiarach, zakrywającym całą głowę[2].
Historia
Wykształcił się na przełomie XII i XIII wieku. Nazwa pochodzi od jego formy, przypominającej odwrócony garnek. Był wykonywany z nitowanych płyt stalowych, wzmacnianych metalowymi obręczami. Hełm taki nie posiadał ruchomej zasłony twarzy, a jedynie długie i wąskie szpary wzrokowe (tak zwane wizury) oraz kilkanaście małych otworów oddechowych[2]. Hełm całkowicie chronił głowę, sięgając dolną krawędzią do ramion[1]. Do końca XIII wieku hełm garnczkowy miał kształt cylindryczny, z płaską górną częścią dzwonu. Później uzyskał kształt kopulasty, co powodowało ześlizgnięcie się po nim broni przy uderzeniach z góry[2]. Z biegiem czasu zaczęła się wyróżniać wyraźna pionowa grań z przodu.
Hełm był wyposażony w wewnętrzne wyściełanie, dzięki któremu można go było zakładać na gołą głowę. Wiązano go rzemieniami pod brodą lub noszono na czepcu kolczym bez wyściełania. Wówczas ucisk czepca i hełmu łagodziła czapeczka znajdująca się pod czepcem, pełniąca funkcję wyściełania[2].
Ponieważ hełm garnczkowy całkowicie zasłaniał głowę i twarz rycerza, uniemożliwiając jego rozpoznanie, zaczęto na szczycie hełmu umieszczać klejnot herbowy – znak rozpoznawczy rycerza. Zobrazowanie hełmu wraz z klejnotem rycerskim stało się jednym z elementów herbu[3]. Ze względu na duży ciężar hełm garnczkowy często opierał się na ramionach, a nie na głowie (wersje XIV-wieczne). Ponieważ znacznie ograniczał pole widzenia, zakładany był bezpośrednio przed walką. Pod hełm dodatkowo zakładano kaptur kolczy i hełm sekretny lub (w późniejszym czasie) hełm typu łebka.
W Polsce hełm garnczkowy zaczęto używać pod koniec XII wieku, a powszechnie przyjął się w Polsce około połowy XIII wieku[1].
Ewolucja hełmu garnczkowego w postaci hełmu wielkiego używana była do końca XIV wieku, w ostatnich etapach tylko do celów turniejowych i paradnych. Hełm został wyparty przez przyłbicę, wykształconą w pierwszej połowie XIV wieku.
![Hełm garnczkowy młodszego typu (kopulasty dzwon)[1] z jedną szparą wzrokową](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Complete_Guide_to_Heraldry_Fig582.png/88px-Complete_Guide_to_Heraldry_Fig582.png)
Hełm garnczkowy młodszego typu (kopulasty dzwon)[1] z jedną szparą wzrokową
Przypisy
- ↑ a b c d e Włodzimierz Kwaśniewicz Encyklopedia dawnej broni i uzbrojenia ochronnego, wyd. 2017, s. 147 i 148
- ↑ a b c d Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, wydanie 1981, s. 54-55.
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów A-K. Tom 17. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2013, s. 250. ISBN 978-83-213-4726-4.
Media użyte na tej stronie
Fig. 582. The helm of Sir Richard Hawberk, who died in 1417, is made of five pieces, and is very thick and heavy. It is much more like the later form adapted for jousting, and was probably only for use in the tilt-yard; but, although more firmly fixed to the cuirass than the earlier helm, it did not fit closely down to it, as all later helms did.
Autor: Unknown., Licencja: CC BY 3.0
Great helm with decoration (cimier) of Albert von Prankh, Austria, 14th century.
Hełm garnczkowy