Hełm lamelkowy

Hełm lamelkowy

Hełm lamelkowy – hełm składający się z długich segmentów (płytek, lamelek), łączonych za pomocą rzemieni lub nitów. W zależności od kształtu dzwonu, obecności wieńczenia, dolnej taśmy czy płytki czołowej hełmy te można podzielić na kilka podtypów umożliwiających chronologiczną klasyfikację[1][2].

Historia

Tradycyjnie za źródło powstania podobnych konstrukcji uznaje się obszary Dalekiego Wschodu (dzisiejsze Chiny)[3], skąd hełmy tego typu rozprzestrzeniły i rozpowszechniały się wraz z ekspansją plemion koczowniczych poprzez przedgórza Ałtaju[4] do Azji Centralnej i Zachodniej, by następnie dotrzeć do Europy wraz z Awarami[3]. W świetle ostatnich znalezisk hełmów z okolic wsi Kipczakowo (ros. Кипчаковo)[5] czy z terenu kuszańskiej twierdzy w Shaikhān-Dherī w Pakistanie[6][1][2] oraz przedstawień z terenów Azji Zachodniej i Afryki północnej z ok. V w. n.e.[7] – teoria ta poddawana jest obecnie krytyce[1][2].

Rekonstrukcja hełmu z Niederstotzingen, datowanego na przełom 6/7 w. n.e.

Główny podział konstrukcji

W 2017 A.L. Kubik dokonał podziału konstrukcji ze względu na formę złożenia segmentów[1].

Wyszczególnił on dwie główne grupy hełmów lamelkowych:

  • grupę wschodnioazjatycką, w której wyróżniony został centralny, czołowy segment dzwonu. Kolejne płytki łączone są od spodu jednego z boków segmentów, przechodzą wzdłuż obwodu głowy, łącząc się krańcowo z jego drugim, spodnim bokiem. Przykładem tej grupy jest tzw. typ Niederstotzingen, zwany tak od najpopularniejszego znaleziska hełmu lamelkowego, odkrytego w okolicach miejscowości Niederstotzingen w dzisiejszej Badenii-Wirtembergii[8].
  • grupę zachodnioazjatycką, w której nie nastąpiło wyróżnienie czołowego segmentu. Wszystkie płytki wydają się równoważne, według samej konstrukcji trudno wyróżnić przód dzwonu. Doskonałym przykładem tej grupy jest przedstawienie z kapitelu sasanidzkiej kolumny, znalezionego w Bisotun, obecnie znajdującego się w kolekcji muzeum w Taq-e Bostan(ang.)[9], czy późniejsze hełmy lamelkowe (datowane na około XIV w. n.e. i później) znajdywane na obszarze Tybetu[10].

Jak wskazuje A.L. Kubik[1], konstrukcje te wraz z przemieszczaniem się tzw. myśli technologicznych[2] potrafiły ulegać wzajemnym wpływom, doprowadzając do powstania hybryd, posiadających główną cechę grupy zachodnioazjatyckiej i elementy wskazujące na silne wschodnioazjatyckie zapożyczenia. Doskonałym przykładem takiej hybrydyzacji jest znalezisko z obwodu kurskiego Federacji Rosyjskiej[5].

Grupa wschodnioazjatycka w Europie

Wraz z ekspansją Awarów na terenach Europy rozpowszechniają się nowe formy uzbrojenia. Prawdopodobnie to właśnie napływ Awarów skutkował rozpowszechnieniem się strzemion w Europie[11]. Przenieśli oni również, z terenów Azji Wschodniej (lub Azji Centralnej, trudno jest jednoznacznie wnioskować co do chronologii ekspansji grupy wschodnioazjatyckiej hełmów lamelkowych) konstrukcje hełmów o wyróżnionym centralnym elemencie lamelkowego dzwonu. Obecnie zarówno liczba znalezisk samych hełmów (Niederstotzingen, Kercz, Stara Zagora, Obwód kurski)[8][12][5], jak i ich fragmentów (Castel Trosino(wł.), Nocera Umbra, Val di Nievole(ang.), Intercisa)[8][12], ulega sukcesywnemu zwiększaniu. Kształt dzwonu tych hełmów jest wyciągnięty ku górze, często z charakterystycznym przegięciem w górnej części dzwonu (o prawdopodobnym koreańskim pochodzeniu[1]) i półsferycznym wieńczeniu. Pomimo niewątpliwie wschodniego rodowodu hełmów, obecność na terenie rzymskich twierdz (jak Intercisa) świadczy o zapożyczeniu tej formy uzbrojenia przez europejskich (rzymskich/bizantyjskich) wojowników.

Grupa zachodnioazjatycka w parto-sasanidzkim Iranie

Studia dotyczące rozwój uzbrojenia Iranu okresu poseleukidzkiego i zarazem przedislamskiego, są obecnie niezwykle słabo rozwinięte. Można by stwierdzić, że opierają się one głównie o tworzenie bazy porównawczej do rozwoju uzbrojenia rzymskiego[13][2][14]. Jest to spowodowane zarówno słabym rozwojem archeologii irańskiej, spowodowanej częściowo irańską rewolucją islamską, ale również przeciągającymi się konfliktami zbrojnymi na terenie dzisiejszego Iraku i Syrii, które w okresie partyjskim (od ok. 224 r. p.n.e.–651 r. n.e.) i sasanidzkim (224–651 r. n.e.) stanowiły terytoria konfliktów rzymsko-perskich[15]. Miejsca bitew i terenów przygranicznych powinny stanowić ważną bazę stanowisk archeologicznych, zwiększającą naszą wiedzę o rozwoju uzbrojenia w Iranie. Można stwierdzić, że wiedza o irańskim uzbrojeniu omawianego okresu jest szczątkowa. Nie inaczej jest w przypadku hełmów lamelkowych. Jedyne, bardzo zdefragmentowane znalezisko z terenów, które możemy wiązać z Iranem, pochodzi z kuszańskiej twierdzy w Shaikhān-Dherī w Pakistanie[6][1][2]. Samo znalezisko datowane (z pomocą znalezionych w pobliżu monet) jest na okres podboju imperium Kuszanów przez Sasanidów[6] (połowa III w. n.e.). Tereny te stają się następnie prowincją sasanidzką pod nazwą Kushanshahr(ang.), można więc przypuszczać, że przynajmniej od połowy III w. n.e. Sasanidzi spotykali się z podobnymi konstrukcjami[1]. Sam hełm odkryto pod zawałem jednego z budynków: wykopano okrągłe wieńczenie, fragment jednego z segmentów dzwonu, fragment segmentowego napolicznika i łuski pancerza (dwóch typów – prawdopodobnie od nakarczka i kirysu), oraz fragmenty prostego miecza[6]. Identyfikacja znaleziska możliwa była dopiero po publikacji podobnego dzwonu znalezionego w okolicach Kipczakowa[1][5]. Pozostałe informacje o uzbrojeniu tego typu pochodzą z sasanidzkiej ikonografii. Najbardziej znanym jest wspominany kapitel odkryty w Bisotun i datowany na VI-VII w. n.e.[9] Widać na nim nie tylko poszczególne segmenty, wycinane w dekoracyjne wzory z wybitym centralnym żebrem, ale również czepiec kolczy biegnący wokół całego obwodu dzwonu, skrócony w części twarzowej[2]. Kolejne wyobrażenie hełmu lamelkowego z omawianego terytorium ukazane zostało na rewersie złotej monety Chosrowa II Parwiza[1]. Wszystkie trzy przykłady dotyczą półsferycznych dzwonów, które nie przyjmują wyciągniętych kształtów znanych z typu Niederstotzingen. Sama zaś konstrukcja bliska jest półsferycznym hełmom lamelkowym znanym z terytorium Tybetu[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j Adam Kubik: Sasanian lamellar helmets. W: Katarzyna Maksymiuk: Crowns, hats, turbans and helmets: the headgear in Iranian history. Siedlce Tehran: Institute of History and International Relations, Faculty of Humanities, Siedlce University Department of Archaeology and History, Central Tehran Branch, Tehran Azad University, 2017, s. 195-210. ISBN 978-83-62447-19-0. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g Adam Kubik: Hełmy Azji Południowo-Zachodniej pomiędzy VI-VIII w. n.e.: zarys problematyki. Siedlce: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny, 2017. ISBN 978-83-62447-21-3.
  3. ↑ a b Oleg Radjush, Шлемы периода Великого переселения народов из Поднепровья // Helmets of the great migration period from the Upper Dnieper region, „Military traditions in an archaeological context: from late a Laten before the late Middle Ages. Tula. "Kulikovo pole". P. 40-54” [dostęp 2018-05-31] (ang.).
  4. ↑ ВОЕННАЯ ЛИТЕРАТУРА --[ Военная история ]-- Горбунов В. В. Военное дело населения Алтая в III-XIV вв., militera.lib.ru [dostęp 2018-05-31].
  5. ↑ a b c d Oleg Radjush, Шлемы среднесарматского времени в Среднем Поволжье // Helmets of Middle Volga Region in the Middle Sarmatian Period, „Сарматы и внешний мир. (Уфимский археологический вестник ). Отв. Ред. Л.Т.Яблонский, Н.С. Савельев. Уфа: ИИЯЛ УНЦ РАН. С.94-104.” [dostęp 2018-05-31] (ang.).
  6. ↑ a b c d F.R. Allchin, A Piece of Scale Armour from Shaikhān Dherī, Chārsada (Shaikhān Dherī Studies, 1), „Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland” (2), 1970, s. 113–120, JSTOR: 25203200 [dostęp 2018-05-31].
  7. ↑ Michael Mackensen, Spätantike zweiteilige Gipsmatrize aus Nordafrika für Tonstatuetten eines behelmten östlichen Reiters, „Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz”, 54 (2), 2 lutego 2015, s. 613–628, ISSN 2198-9400 [dostęp 2018-05-31] (niem.).
  8. ↑ a b c Peter Paulsen, Alamannische Adelsgräber von Niederstotzingen (Kreis Heidenheim)., Müller & Gräff, 1967 [dostęp 2018-05-31] (niem.).
  9. ↑ a b Patryk N. Skupniewicz. The helmet of the warrior on the capital at Taq e Bostan. „Acta Militaria Mediaevalia”. III, s. 9-28, 2007. ISSN 1895-4103. 
  10. ↑ a b Warriors of the Himalayas: Rediscovering the Arms and Armor of Tibet. Donald J. LaRocca, with essays by Amy Heller, John Clarke and Lozang Jamspal [dostęp 2018-05-31] (ang.).
  11. ↑ Florin Curta, The earliest Avar-age stirrups, or the 'stirrup controversy' revisited [dostęp 2018-05-31] (ang.).
  12. ↑ a b Mahand Vogt, Spangenhelme: Baldenheim und verwandte Typen, Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 2006, ISBN 978-3-7954-2006-2 [dostęp 2018-05-31] (niem.).
  13. ↑ Simon James, Evidence from Dura Europos for the origins of late roman Helmets, „Syria”, 63 (1), 1986, s. 107–134, DOI: 10.3406/syria.1986.6923, ISSN 0039-7946 [dostęp 2018-05-31] (fr.).
  14. ↑ Adam Kubik, Introduction to studies on late Sasanian protective armour. The Yarysh-Mardy helmet, HiS, 77-105, Siedlce, 2016 [dostęp 2018-05-31] (ang.).
  15. ↑ Katarzyna Maksymiuk, Katarzyna Maksymiuk, Geography of Roman-Iranian wars. Military operations of Rome and Sasanian Iran, Siedlce 2015. [dostęp 2018-05-31] (ang.).
Hełmy
Starożytność
Średniowiecze
Nowożytność
Współczesność
Austro-Węgry
Czechosłowacja
Dania
Francja
Kanada
Niemcy
Polska
USA
Wielka Brytania
Włochy
ZSRR
Inne

Media użyte na tej stronie

Lamellar helmet from Niederstotzingen (reconstruction).jpg
Autor: James Steakley, Licencja: CC BY-SA 3.0
Lamellar helmet of the type Niederstotzingen, Grave 12
  • Niederstotzingen, District of Heidenheim, Baden-Württemberg, Germany

The helmet was reconstructed of inexpertly dug fragments. The individual parts were wrought from high-quality iron and held together by leather thongs. On the interior side of the segments were leather remnants that served to cushion the helmet. Cloth remnants (probably silk) were detected on the exterior side of the segments. The topknot was equipped with a decorative sleeve that presumably held horse tail hair, not just as a crowning helmet ornament, but presumably also for recognition and as an insignia of rank. The lamellar helmet of Niederstotzingen is a type that derives from the Asian area, introduced to Europe by the Avars, among others. Comparable helmets have been found in Kerch, Castel Trosino, and Nocera Umbra as well as other sites.

  • Photographed while on display from 22 August 2008 to 11 January 2009 in the exhibition "Die Langobarden. Das Ende der Völkerwanderung" at the Rheinisches LandesMuseum Bonn. The original is held at the Landesmuseum Württemberg, Stuttgart.
Lamellar Helmet MET DP124328.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC0
Mongolian or Tibetan; Lamellar helmet; Helmets