Hegemonia

Hegemonia – termin pochodzi z języka greckiego (ηγεμονία), w starożytnej Grecji oznaczał przywództwo jednego państwa nad innymi, które poddają się jego kierownictwu. Hegemonia była związana z rywalizacją dwóch najsilniejszych państw-miast: Aten (Związek Morski) i Sparty (Związek Peloponeski) oraz okresowo Teb (Związek Beocki). Współcześnie termin hegemonia oznacza również: zwierzchnictwo, przewodnictwo, przywództwo danego państwa nad innymi które je dobrowolnie uznają; lub przeważający wpływ, supremację, dominację jednego państwa nad innymi, prymat w polityce międzynarodowej uzyskane przy pomocy groźby lub użycia siły^[1][2].

Przykłady hegemonii

• Sparta w wyniku wojny peloponeskiej zdobyła w 404 p.n.e. 30-letnią hegemonię w Grecji.

W nowożytności (m.in. na podstawie teorii cykli hegemonicznych G. Modelskiego^[3], oraz teoria systemów-światów Immanuela Wallersteina) można wyróżnić następujące globalne hegemonie („porządki światowe”)^[4][5][6]:

• Portugalia – hegemonia w latach 1516-1539^[7] zakwestionowana przez Hiszpanię.
• Hiszpania – hegemonia w latach 1559-1643 (w latach 1580-1640 w unii personalnej z Portugalią – unia iberyjska)^[8][9]; 1621-40 zakwestionowana przez Anglię, Holandię i Francję^{[10][11][12][13]}

• Niderlandy – hegemonia w latach 1648-1688 – zakwestionowana przez Anglię i Francję^[14][15]
• Francja – światowa dominacja w latach 1659-1714^[16]
• Wielka Brytania – lata: 1763^[17] lub 1815^[18] – 1914. Do 1815 blokowana przez Francję, a do 1856 – przez Rosję; 1889-1904 zakwestionowana ponownie przez Francję, Rosję; a także Niemcy, a po 1904 – przez USA i Japonię^[3][19][20], przy czym z dwóch najsilniejszych potencjalnych rywali ostatecznie przeciwnikiem Wielkiej Brytanii w I i II wojnie światowej stały się Niemcy, zaś sojusznikiem – USA^[21].
• Stany Zjednoczone – 1945^[22]-1947 (zakwestionowana przez ZSRR – zimna wojna); po roku 1991^[23]
  Potencjalni rywale – główni: Chińska Republika Ludowa, Unia Europejska i pozostali: Rosja, Japonia, Indie^[24][25]

Lista głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895-1985^[26].

Hegemonia kulturowa

Zobacz też

• bigemonia
• pentarchia
• wojna hegemoniczna

Przypisy

Bibliografia

• Steven E. Lobell: The challenge of hegemony: grand strategy, trade, and domestic politics
• Torbjørn L. Knutsen: The rise and fall of world orders