Heidemühle

Heidemühle – dosłownie "młyn na wrzosowisku"^[1] – jedno z niewielu w Europie gett wiejskich, zlokalizowanym na terenie osiemnastu wsi gminy Kowale Pańskie (niem. Schulzendorf), które od centralnie położonej wsi nazwane zostało Czachulec. Obejmowało ono obszar 1711 ha, z którego wysiedlono Polaków. Jak podają źródła historyczne, powstało 20 października 1941 roku po likwidacji getta w Turku. Czachulec Stary położony był na jego zachodnim krańcu. Siedzibą władz getta był pobliski Czachulec Nowy – obecnie gmina Kawęczyn. Ze strony żydowskiej władzę sprawował Herszel Zimnawoda.

Historia

Od jesieni 1941 roku do lipca 1942 roku, przez getto przeszło od 4000 do 6000 Żydów. Byli to w większości mieszkańcy powiatu tureckiego z miejscowości: Turek, Dobra, Uniejów, Brudzew, Władysławów, Tuliszków i Pęczniew. Pracowali głównie w warsztatach rzemieślniczych i na roli. Inne źródła podają, że już w październiku 1940 roku w lasach pod Czachulcem, gestapo (tajna policja państwowa) wymordowała około 700 Żydów (informacja nie potwierdzona).

Pierwsza deportacja Żydów z czachuleckiego getta rozpoczęła się w grudniu 1941 roku. Przewożono ich wozami do kościoła w Dobrej. Z relacji naocznych świadków wynika, że wielu z nich było w tak ciężkim stanie, że umierali w drodze oraz w kościele. Stąd wozy ich przywożące zajeżdżały od strony wejścia głównego, a następnie podjeżdżały do zakrystii, gdzie ładowano na nie zmarłych. Chowano ich na kirkucie położonym przy drodze do Warty. W sumie w tym czasie wywieziono do Dobrej około 1100 Żydów. Pozostałych przy życiu, już samochodami wywieziono 13 i 14 grudnia do obozu straceń w Chełmnie nad Nerem. 17 czerwca 1942 doszło do zbiorowej egzekucji Żydów. Na oczach społeczności polskiej powieszono 10 osób. Ustalono nazwiska 9 z nich. Byli to:

1. Mojsze Nucman z Turku,
2. Hamel Lewkowicz z Turku
3. Icek Ide Lijek z Uniejowa
4. Marian Jakubowicz z Uniejowa
5. Macher Podchlebnik Macher – Dobra,
6. Szymon Trzaskala z Dobrej
7. Gelbart z Tuliszkowa,
8. Klein z Koła
9. Fulkowski z Pęczniewa

Druga tura pacyfikacji getta, a zarazem jego likwidacji odbyła się 20 lipca 1942 roku. Około 190 Żydów wywieziono do getta łódzkiego. Kilkanaście osób rozstrzelano na miejscu. Wśród nich było 12 członków żydowskiej straży porządkowej, nieustalona liczba dzieci i starców. Wśród więźniów getta w Czachulcu były bardzo znaczące osobistości żydowskiej społeczności, rabini: Dow Ber Issachar z Dobrej, Pinchaus Weiss z Turku i Rabbi Lewental z Uniejowa. Dwoje Żydów (matka i syn) o nazwisku Bułka przeżyli getto i ukrywali się kilka miesięcy w lasach w okolicy Marcjanowa. Zadenuncjowani zostali schwytani i rozstrzelani pod Nowym Światem, przez policję konną z Tokar. Wiejskie getto w Czachulcu przeżyło prawdopodobnie 26 Żydów, natomiast etap dobrski jeden, który po wojnie zamieszkał w Wielkiej Brytanii. Jedną z ocalałych była Natalia Landau (Rachelle Nelkin), uratowana m.in. dzięki pomocy doktora Edmunda Łuczaka, który otrzymał za swój czyn tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata^[2].

Zobacz też

• Stary Czachulec
• Historia Żydów w Turku

Przypisy

Bibliografia

• Obserwator – Tygodnik Spraw Lokalnych, nr 38 (38), 11 grudnia 2007, ISSN 1897-4643, Eksterminacja Żydów z powiatu tureckiego na terenie getta "Czachulec" w latach 1941/42, Paweł Janicki s.6
• Zob. "Midrasz" – Dzieje getta "Czachulec", nr 5(133)2008, ISSN 1428-121X, Paweł Janicki, s. 23-29.