Heinrich Unverhau

Heinrich Unverhau
SS-Unterscharführer SS-Unterscharführer
Data i miejsce urodzenia

26 listopada 1911
Vienenburg

Data śmierci

25 lipca 1983

Przebieg służby
Lata służby

1942–1944

Formacja

Flag of the Schutzstaffel.svg Schutzstaffel

Heinrich Unverhau (ur. 26 listopada 1911 w Vienenburgu, data i miejsce śmierci nieznane) – niemiecki muzyk i pielęgniarz, SS-Unterscharführer, uczestnik akcji T4, członek personelu obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze. Po wojnie sądzony w Niemczech Zachodnich w procesach załóg Bełżca i Sobiboru dwukrotnie uniewinniony.

Życiorys

Młodość

Urodził się w Vienenburgu. W 1925 roku zaczął terminować na hydraulika, jednakże na skutek wypadku przy pracy stracił wzrok w prawym oku i był zmuszony przerwać naukę. W kolejnych latach utrzymywał się z muzyki[1]. Wkrótce zbliżył się do niemieckiej skrajnej prawicy. W 1932 roku dołączył do orkiestry oddziału Stahlhelmu w Neuruppin. Jesienią następnego roku wstąpił do SA, a w 1937 roku został członkiem NSDAP[2]. W 1934 roku[1] dzięki wstawiennictwu kierownika muzycznego w zakładzie psychiatrycznym w Neuruppin został zatrudniony jako pielęgniarz w szpitalu psychiatrycznym w Teupitz[2].

II wojna światowa

Na przełomie 1939/40 roku został przydzielony do personelu akcji T4, czyli tajnego programu eksterminacji osób psychicznie chorych i niepełnosprawnych umysłowo. Służył jako pielęgniarz w „ośrodkach eutanazji” w Grafeneck i Hadamarze[1][2]. W tym drugim pracował także w sortowni odzieży[3]. Zimą 1941/42 roku w mundurze Organizacji Todt służył na froncie wschodnim (okolice Wiaźmy). Oficjalnie jego zadaniem była opieka nad rannymi żołnierzami[1].

Podobnie jak wielu innych weteranów akcji T4 został przeniesiony do okupowanej Polski, aby wziąć udział w eksterminacji Żydów. W czerwcu 1942 roku dołączył do załogi obozu zagłady w Bełżcu[1]. Służbę pełnił przede wszystkim w nieczynnej parowozowni położonej poza obszarem obozu ścisłego. Nadzorował tam żydowskie komando, które przeszukiwało i sortowało mienie odebrane ofiarom, po czym przygotowywało je do transportu[1][4]. Podczas powojennego śledztwa utrzymywał, że nie uczestniczył bezpośrednio w likwidacji żydowskich transportów[5], aczkolwiek Robert O’Neil twierdzi, że Unverhau był angażowany do tego zadania, gdy liczebność transportów okazywała się tak duża, że każdy esesman był potrzebny w obozie[6].

W październiku 1942 roku zachorował na tyfus i musiał być hospitalizowany w Lublinie[a]. Jego niesprawne oko zostało wtedy ostatecznie usunięte. Unverhau postanowił wykorzystać tę okazję, aby uzyskać przeniesienie z Bełżca. Zwrócił się z podaniem bezpośrednio do centrali akcji T4 w Berlinie, która jednak była w stanie mu zaoferować jedynie przeniesienie do któregoś z „ośrodków eutanazji” w Rzeszy[7]. Po powrocie do obozu Unverhau został natychmiast wezwany do komendanta Gottlieba Heringa, który udzielił mu ostrej nagany[8]. Owo pominięcie drogi służbowej wprawiło także we wściekłość inspektora obozów akcji „Reinhardt” Christiana Wirtha. Przybył on osobiście do Bełżca i udzielił Unverhauowi reprymendy przed frontem całej obozowej załogi, nie szczędząc mu przy tym najgorszych epitetów i gróźb. Gdy Unverhau usiłował się usprawiedliwić, Wirth brutalnie przerwał mu słowami „zamknij się!” W pewnym momencie zagroził mu także pistoletem[8][9]. Po tym incydencie Unverhauowi przydzielano szczególnie uciążliwe i upokarzające prace, takie jak sprzątanie latryn i kanałów ściekowych[8]. Nie był to jedyny przypadek, kiedy naraził się kierownictwu obozu. Twierdził, że pewnego razu Hering oskarżył go o sabotaż, gdyż podczas rutynowej kontroli odzieży, którą jego komando przygotowało do wysyłki do Niemiec, znaleziono opaskę z Gwiazdą Dawida i pewną ilość pieniędzy[10].

W Bełżcu przebywał do lata 1943 roku. Gdy obóz uległ likwidacji, został przeniesiony do ośrodka zagłady w Sobiborze. Odpowiadał za uprzątanie „rozbieralni” w tzw. obozie II, w której Żydzi pozostawiali odzież i przedmioty osobiste przed udaniem się do komór gazowych. Nadzorował także jeden z baraków sortowniczych[1][2]. Wkrótce do władz niemieckich dotarła informacja, że teren byłego obozu w Bełżcu jest rozkopywany przez miejscową ludność, która poszukuje pożydowskich kosztowności. Unverhau wraz z kilkoma innymi esesmanami i oddziałem ukraińskich strażników został tam wysłany, aby zabezpieczyć teren poobozowy poprzez jego niwelację i zasadzenie młodych drzewek. Później wzniesiono tam jeszcze gospodarstwo rolne, na którym osadzono ukraińskiego strażnika wraz z rodziną. Prace te trwały do końca października 1943 roku[11][12]. W międzyczasie w Sobiborze doszło do zbrojnego powstania więźniów, w konsekwencji którego kierownictwo akcji „Reinhardt” postanowiło zlikwidować obóz. W listopadzie Unverhau powrócił do Sobiboru, aby również tam pracować przy zacieraniu śladów ludobójstwa[b][1]. Z zeznań Roberta Jührsa wynika, że aktywnie uczestniczył w egzekucji ostatnich więźniów Sobiboru, których rozstrzelano na przełomie listopada i grudnia 1943 roku[13].

Po zakończeniu prac likwidacyjnych podobnie jak większość weteranów akcji „Reinhardt” został przeniesiony do Einsatz R operującej na wybrzeżu Adriatyku. Zadaniem tej jednostki była likwidacja miejscowych Żydów oraz walka z jugosłowiańską i włoską partyzantką. W maju 1944 roku został powołany do Wehrmachtu. Dostał się do amerykańskiej, a następnie do francuskiej niewoli[2].

Losy powojenne

We wrześniu 1945 roku został zwolniony z obozu jenieckiego. W latach 1947–1949 był sądzony w procesie personelu „ośrodka eutanazji” w Grafeneck[2]. W czasie procesu przyznał, że w latach 1942–1943 pełnił służbę w Bełżcu[14], zeznanie to zostało jednak zignorowane jako nieistotne dla sprawy[15]. Ostatecznie wyrokiem sądu przysięgłych w Tybindze został uniewinniony. W 1952 roku powrócił do przedwojennych zawodów muzyka i pielęgniarza[2].

Jako jeden z ośmiu byłych esesmanów zasiadł na ławie oskarżonych w procesie załogi Bełżca. W sierpniu 1963 roku zachodnioniemiecka prokuratura postawiła mu zarzut pomocnictwa w zamordowaniu co najmniej 360 tys. Żydów[16]. W czasie śledztwa utrzymywał, że proces eksterminacji był realizowany zasadniczo rękoma żydowskich więźniów, których pozostawiono przy życiu, aby pracowali w obozowych komandach roboczych[17][18]. Podobnie jak pozostali oskarżeni nie zaprzeczał swojemu udziałowi w Zagładzie, twierdził natomiast, że działał pod przymusem, nie mając możliwości sprzeciwienia się rozkazom przełożonych lub uzyskania przeniesienia z Bełżca. Argumenty te zostały zaakceptowane przez sąd krajowy w Monachium, który postanowieniem z 30 stycznia 1964 roku umorzył postępowanie przeciwko Unverhauowi i sześciu innym oskarżonym[19].

Niedługo później ponownie stanął przed sądem, tym razem jako oskarżony w procesie załogi Sobiboru. Został aresztowany w marcu 1964 roku[2]. Akt oskarżenia przeciwko niemu i jedenastu innym esesmanom został wniesiony trzy miesiące później[20]. Postawiono mu zarzut współudziału zamordowaniu co najmniej 72 tys. Żydów[2]. Przyjął tę samą linię obrony, co w przypadku procesu załogi Bełżca, utrzymując, że działał pod przymusem[21]. Na jego korzyść przemówił fakt, iż byli więźniowie Sobiboru nie byli w stanie rozpoznać go na sali sądowej lub jednoznacznie potwierdzić, że osobiście uczestniczył w najcięższych zbrodniach[22]. W konsekwencji wyrokiem sądu krajowego w Hagen z 20 grudnia 1966 roku został uniewinniony[23].

Uwagi

  1. ↑ Chris Webb podaje, że Unverhau zachorował w listopadzie 1942 roku i był leczony w Tomaszowie Lubelskim. Patrz: Webb 2016 ↓, s. 181.
  2. ↑ Chris Webb podaje, że Unverhau uczestniczył także w pracach likwidacyjnych w obozie w Treblince. Patrz: Webb 2016 ↓, s. 181.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h Webb 2016 ↓, s. 181.
  2. ↑ a b c d e f g h i Bryant 2014 ↓, s. 159.
  3. ↑ Heberer 2004 ↓, s. 83.
  4. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 71 i 140.
  5. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 71–72.
  6. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 105.
  7. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 104.
  8. ↑ a b c Tregenza 1993 ↓, s. 43.
  9. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 104–105.
  10. ↑ Arad 1999 ↓, s. 156.
  11. ↑ Webb 2016 ↓, s. 90 i 181.
  12. ↑ Arad 1999 ↓, s. 371–372.
  13. ↑ Bem 2014 ↓, s. 294.
  14. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 46.
  15. ↑ O’Neil 2008 ↓, s. 206.
  16. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 56–59.
  17. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 133.
  18. ↑ Kuwałek 2010 ↓, s. 75.
  19. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 59–62.
  20. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 144.
  21. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 185–186.
  22. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 176–177.
  23. ↑ Bryant 2014 ↓, s. 184–187.

Bibliografia

  • Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1999. ISBN 978-0-253-21305-1. (ang.).
  • Marek Bem: Sobibór. Obóz zagłady 1942–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2014. ISBN 978-83-7399-611-3.
  • Michael S. Bryant: Eyewitness to Genocide: The Operation Reinhard Death Camp Trials, 1955–1966. Knoxville: The University of Tennessee Press, 2014. ISBN 978-1-62190-070-2. (ang.).
  • Patricia Heberer: Ciągłość eksterminacji: Sprawcy „T4” i „akcja Reinhardt”. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
  • Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010. ISBN 978-83-925187-8-5.
  • Robin O’Neil: Bełżec: Stepping Stone to Genocide. New York: JewihGen, Inc., 2008. ISBN 978-0-9764759-3-4. (ang.).
  • Michael Tregenza. Christian Wirth: Inspekteur der SS-Sonderkommandos „Aktion Reinhard”. „Zeszyty Majdanka”. XV, 1993. ISSN 0514-7409. 
  • Chris Webb: The Belzec death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2016. ISBN 978-3-8382-0866-4. (ang.).

Media użyte na tej stronie

SS-Unterscharführer.svg
Autor: Rama, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Rang insignia of the SS/Waffen-SS, here universal collar patches to the NCO-rank/ Officer Aspirant rank “SS-Unterscharfuehrer/ SS-Junker” until 1945.