Hejnał mariacki

Hejnał mariacki – melodia w tonacji F-dur grana co godzinę z północnej wieży kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Krakowie przez trębacza. Raz dziennie, w południe, jest transmitowana przez Program I PR. Dwudziestoczterogodzinne dyżury pełni jednocześnie dwóch hejnalistów, strażaków Państwowej Straży Pożarnej wykonując utwór po 48 razy w ciągu doby^[1]. O każdej pełnej godzinie hejnał rozbrzmiewa czterokrotnie w różne strony świata.

Strażak-hejnalista w 1913

Historia

Hejnał mariacki, grany początkowo tylko w południe, od 13 lutego 1838 wyznaczał punktualnie godzinę dwunastą. W ten sposób Kraków był pierwszym polskim miastem, w którym podawano dokładny czas. Miasto zawdzięczało to profesorowi Maksymilianowi Weissowi, dyrektorowi Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Czas z krakowskiego obserwatorium podawany był za pomocą radia na całą Polskę. Ostatni sygnał czasu z Krakowa nadano 1 kwietnia 1984 roku. Ponieważ był zbyt kosztowny, od tej pory transmitowano go z Warszawy. Bezpośrednio po nim płynęła grana na żywo melodia hejnału z wieży kościoła mariackiego. Pierwszy raz melodia w Polskim Radiu popłynęła 16 kwietnia 1927 roku^[2]. Obecnie sygnał czasu nadawany z Laboratorium Czasu i Częstotliwości Głównego Urzędu Miar oraz hejnał transmitowane są codziennie w Programie I Polskiego Radia.

Legenda

Hejnalista

(c) Jadwiga, CC-BY-SA-3.0

Hejnał – granie dla króla

Wejście na wieżę mariacką (wieżę straży ogniowej).

Tablica pamiątkowa poświęcona Antoniemu Dołędze strażakowi -hejnaliście zmarłemu podczas grania hejnału.

O tym, dlaczego melodia hejnału nagle urywa się, jakby była nie zagrana do końca, głosi legenda:

Historia ta nie jest bardzo stara, została wymyślona w latach 20. XX wieku. Jej autorką jest Aniela Pruszyńska, która – podczas kolacji z Erikiem P. Kellym – w odpowiedzi na pytanie swojego gościa dlaczego melodia hejnału tak nagle się urywa – naprędce skonfabulowała historię o tatarskiej strzale^[3]. W formie pisanej legenda po raz pierwszy jest wzmiankowana w powieści Erica P. Kelly’ego Trębacz z Krakowa z 1928.

Odniesienia

Trębacz z Samarkandy

W opowiadaniu Trębacz z Samarkandy, Ksawery Pruszyński opisuje zdarzenie, które ukazało drugą część tej samej legendy:

Bitwa pod Monte Cassino

Melodia hejnału towarzyszyła Polakom w ważnych wydarzeniach dziejowych: 18 maja 1944 w samo południe na Monte Cassino odegrany został przez plut. Emila Czecha hejnał mariacki, ogłaszając zwycięstwo w tej bitwie polskich żołnierzy^[4].

W 1961 roku cenzura komunistyczna na krótki czas zażądała zmiany oficjalnej nazwy hejnału z „mariacki” na „krakowski”.

Hejnałem na tysiąc trąb 11 czerwca 2000 roku bito rekord do Księgi Guinnessa, dokładnie w samo południe, na krakowskim Rynku Głównym. W trąby zadęło blisko 2000 trębaczy. Okazją zgromadzenia tak wielkiego zespołu były trwające właśnie w Krakowie coroczne Międzynarodowe Spotkania Orkiestr Wojskowych. Razem z polskimi trębaczami, grali hejnał żołnierze brytyjscy, belgijscy i hiszpańscy. Na trąbkach zagrali również trębacze cywilni, najstarszy miał 79 lat, a najmłodszy nie ukończył ośmiu.

Z wieżą mariacką od trzech pokoleń związany jest ród Kołtonów. W październiku 2004 roku po 33 latach grania hejnału odszedł na emeryturę Jan Kołton. Jego ojciec był hejnalistą przez 35 lat. Od stycznia 2005 roku rodzinną tradycję kontynuuje syn Jana Kołtona. W latach 1958–1970 drugim hejnalistą był Konstanty Małek, strażak i trębacz – jeden ze współtwórców pierwszej Orkiestry Dętej w podkrakowskich Zielonkach^[5].

Hejnał w Krakowie jest częścią tradycji miasta, jednym z jego symboli. Podczas festiwalu Młodzi Kraków 2000, kiedy w jednym dniu w trzech różnych miejscach odbyły się 3 koncerty prezentujące różne style, hejnał – wykonany na początku każdego z nich – był elementem spajającym owe wydarzenia.

Nietypowym, jedynym w historii hejnału, było jego wykonanie jednocześnie przez czterech hejnalistów. Okazją była 130 rocznica Krakowskiej Zawodowej Straży Pożarnej obchodzona 5 czerwca 2003 roku. Transmisję na żywo granego na cztery strony świata hejnału przeprowadził Program I Polskiego Radia.

Hejnał grany jest nieprzypadkowo cztery razy i na cztery strony świata: pierwszy raz w stronę Wawelu, dla króla (kierunek południowy). Drugi raz: w stronę Magistratu, dla Burmistrza (na zachód). Trzecie trąbienie jest dla Gości, a więc na północ, w kierunku Barbakanu, a ostatnie – dawniej dla kupców, a teraz dla Komendanta Straży, na Mały Rynek.

Do izdebki na górze prowadzi 239 schodów, których pokonanie przeciętnie zajmuje hejnaliście około 2 minuty i 30 sekund.

Inne utwory

Hejnalista anioł przy Wawelu

Krakowscy strażacy z wieży mariackiej odgrywają żałobną pieśń Łzy Matki podczas żałoby narodowej. Dotychczas grana była:

• 3 kwietnia 2005 o 12:00 zamiast hejnału – po śmierci papieża Jana Pawła II;
• styczeń 2008 – po katastrofie wojskowego samolotu CASA w Mirosławcu;
• 11 kwietnia 2010 o 12:02 – po katastrofie prezydenckiego samolotu pod Smoleńskiem.

Z wieży grane są również inne pieśni, zazwyczaj w dniu pogrzebu ludzi kultury związanych z Krakowem lub innych wydarzeń i rocznic:

• 17 października 2006 – utwór „Ocalić od zapomnienia” M. Grechuty podczas jego uroczystości pogrzebowych;
• 13 czerwca 2006 roku – hymn Cracovii z okazji 100 lecia klubu;
• 8 lipca 2011 – utwór „Hallelujah” z repertuaru Leonarda Cohena podczas uroczystości pogrzebowych Macieja Zembatego;
• 2 czerwca 2004 – hejnał Sosnowca^[6];
• 9 lutego 2012 – podczas uroczystości pogrzebowych Wisławy Szymborskiej trębacz zagrał melodię do jednego z jej wierszy, „Nic dwa razy”;
• 18 maja 2014 – utwór „Czerwone maki na Monte Cassino” – w 70. rocznicę bitwy o Monte Cassino^[7];
• 30 maja 2017 – utwór „What a Wonderful World” podczas uroczystości pogrzebowych Zbigniewa Wodeckiego;
• 19 stycznia 2019 – utwór „The Sound of Silence” podczas uroczystości pogrzebowych zamordowanego prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza;
• 18 maja 2019 – po hejnale utwór „Czerwone maki na Monte Cassino” – w 75. rocznicę bitwy o Monte Cassino;
• 3 marca 2022 – hymn Ukrainy, jako wyraz solidarności, w ósmym dniu inwazji Rosji na Ukrainę.

Zobacz też

• Hejnał
• Trębacz z Krakowa

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nuty hejnału (pdf)