Helen Sharman

Helen Patricia Sharman

Helen Sharman (2015)
Data i miejsce urodzenia	30 maja 1963 Sheffield
Narodowość	brytyjska
Funkcja	kosmonauta-badacz
Łączny czas misji kosmicznych	7 dni, 21 godzin i 13 minut[1]
Misje	Sojuz TM-12, Sojuz TM-11
Wyuczony zawód	chemik
Odznaczenia
Strona internetowa

Helen Patricia Sharman (ur. 30 maja 1963 w Sheffield) – brytyjska chemik, pierwsza brytyjska astronautka, popularyzatorka nauki. W 1991 roku poleciała w ośmiodniową misję na radziecką stację kosmiczną Mir w ramach „Projektu Juno” – sfinansowanego z prywatnych środków brytyjsko-radzieckiego przedsięwzięcia, bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony rządu Wielkiej Brytanii. Była pierwszą kobietą w kosmosie spoza ZSRR i USA^[2] i jedną z najmłodszych osób, które odbyły lot kosmiczny (tylko trzech radzieckich kosmonautów i jedna kosmonautka, Walentina Tierieszkowa, było od niej młodszych w chwili startu^[3]).

Pierwszym „oficjalnym” brytyjskim astronautą został major Timothy Peake dopiero w grudniu 2015 roku^[4][5]. Poleciał on na Międzynarodową Stację Kosmiczną jako astronauta Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA)^[5]. W międzyczasie jednak pięciu innych astronautów urodzonych w Wielkiej Brytanii, lecz posiadających amerykańskie obywatelstwo, odbyło swoje loty kosmiczne (Michael Foale, Piers Sellers, Nicholas Patrick, Gregory H. Johnson i Richard Garriott)^[5].

Wczesne lata życia

Helen Sharman urodziła się w Grenoside – dzielnicy na przedmieściach Sheffield. Szkołę podstawową i średnią ukończyła w Sheffield. W 1984 roku uzyskała licencjat z chemii na University of Sheffield, a później doktorat w Birkbeck College. Początkowo pracowała jako inżynier w firmie GEC w Londynie, a później jako technolog badawczy w Mars Confectionery, gdzie zajmowała się między innymi badaniem chemicznych i fizycznych właściwości czekolad^[6].

Projekt Juno

W latach 80. radziecka agencja kosmiczna rozpoczęła w celach komercyjnych sprzedaż obywatelom innych krajów pojedynczych miejsc na statkach Sojuz lecących na stację orbitalną Mir^[7]. Brytyjskie władze postanowiły jednak nie tracić pieniędzy podatników na lot swojego pierwszego obywatela w kosmos. W tej sytuacji wysłania pierwszego Brytyjczyka na orbitę podjął się sektor prywatny, fundując tzw. „Projekt Juno”. Cena jaką należało zapłacić za przygotowania i lot stronie radzieckiej wynosiła około 11,2 miliona dolarów^[8].

W czerwcu 1989 roku Sharman, wracając samochodem z pracy w zakładach korporacji Mars w Slough, usłyszała w radiu reklamę, w której zachęcano do zostania pierwszym brytyjskim kosmonautą w ufundowanym z prywatnych środków brytyjsko-radzieckim przedsięwzięciu^[6][9]. Doświadczenie nie było potrzebne, do wymagań należały jedynie: obywatelstwo brytyjskie, wiek 21–40 lat, powiązania zawodowe z nauką, zdolność do nauki języków obcych i dobra kondycja fizyczna^[6]. Sharman zgłosiła swoją kandydaturę, w rywalizacji pokonała 13 tysięcy osób i dostała się do finałowej czwórki kandydatów^[6]. Po tygodniach wyczerpujących testów fizycznych i psychologicznych^[6] 25 listopada 1989 ogłoszono, że kandydatami na astronautę zostają Sharman oraz major Timothy Mace – pilot sił powietrznych, specjalista od skoków spadochronowych^[10][8][11]. Zostali oni wysłani na 18-miesięczne szkolenie do Centrum Wyszkolenia Kosmonautów im. J. Gagarina w Gwiezdnym Miasteczku pod Moskwą^[6].

Mimo obiecujących początków „Projekt Juno” omal nie zakończył się klęską, m.in. zdołano przyciągnąć tylko trzech sponsorów i przygotowano zaledwie jeden brytyjski eksperyment naukowy^[7]. Rosjanie postanowili jednak wyłożyć brakującą kwotę i misja mogła dojść do skutku^[9]. Po ukończeniu treningu w Gwiezdnym Miasteczku do lotu wyznaczono Sharman^[4].

Lot w kosmos

Skafander kosmiczny, który nosiła Sharman w trakcie swojej misji kosmicznej, na wystawie w Narodowym Centrum Kosmicznym w Leicester

18 maja 1991 27-letnia wówczas Helen Sharman wystartowała z kosmodromu Bajkonur na pokładzie statku Sojuz TM-12 wraz z dwoma radzieckimi kosmonautami – Anatolijem Arcebarskim i Siergiejem Krikalowem. 20 maja statek Sojuz zacumował do kompleksu Mir, gdzie kosmonauci zostali przywitani przez obecną tam załogę poprzedniej misji. Na stacji orbitalnej Sharman wraz z pozostałymi członkami załogi prowadziła eksperymenty naukowe, głównie biologiczne (m.in. z nasionami bratków), w czym pomocna okazała się jej znajomość chemii. Kosmonautka prowadziła także badania nad wysokotemperaturowymi nadprzewodnikami. Połączyła się też drogą radiową z dziewięcioma brytyjskimi szkołami. Skarżyła się na trudności ze znalezieniem sprzętu na pokładzie stacji – jej wnętrze było o wiele bardziej zapełnione niż wnętrza instalacji szkoleniowej w Gwiezdnym Miasteczku^[12].

Cała misja trwała niecałe 8 dni, a Sharman powróciła na Ziemię 26 maja 1991 statkiem Sojuz TM-11 z Wiktorem Afanasjewem i Musą Manarowem^[1][12].

Dalsze losy

Sharman nie poleciała już więcej w kosmos, choć była jednym z trzech brytyjskich kandydatów w naborze prowadzonym przez ESA w 1992 roku. Także w 1998 roku próbowała jeszcze dostać się do oddziału astronautów ESA, lecz znów bez powodzenia^[1].

Kontynuowała pracę jako naukowiec i została jednym z czołowych brytyjskich „ambasadorów” nauki, udzielając wykładów na całym świecie^[6]. W 1991 zapalała znicz olimpijski na Letniej Uniwersjadzie w rodzinnym Sheffield^[4]. Występowała także w wielu programach naukowych w radiu i telewizji^[6]. Później wycofała się jednak na wiele lat z działalności publicznej^[4]. Od około 2011 pracowała w National Physical Laboratory w Londynie^[7], a później w Kingston University^[13]. Obecnie (2016) pracuje jako kierownik do spraw operacyjnych na wydziale chemii Imperial College London^[4].

Napisała dwie książki: autobiografię Seize the Moment oraz książkę popularnonaukową dla dzieci The Space Place^[14].

Nagrody i wyróżnienia

Jest członkiem licznych organizacji naukowych takich jak Royal Society of Chemistry, Royal Aeronautical Society, Brytyjskie Towarzystwo Międzyplanetarne, Królewskie Towarzystwo Geograficzne^[6][15]. Posiada tytuły honorowe wielu brytyjskich uczelni^[15].

• Order Przyjaźni Narodów (ZSRR)^[15]
• 1993 – Order Imperium Brytyjskiego^[10][15]
• 1993 – honorowe członkostwo brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Chemicznego
• 2011 – Medal „Za zasługi w podboju kosmosu” (Rosja)^[16]
• 2018 – kawaler Orderu św. Michała i św. Jerzego^[15]

Zobacz też

• grupy i oddziały astronautów
• alfabetyczna lista astronautów
• lista astronautek

Przypisy