Helena Gałkowska

Helena Gałkowska
Data i miejsce urodzenia

8 sierpnia 1911
Morawica

Data śmierci

15 stycznia 1992

Alma Mater

Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie

Dziedzina sztuki

tkanina artystyczna

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi

Helena Gałkowska (ur. 8 sierpnia 1911 w Morawicy[1], zm. 15 stycznia[2] 1992[3]) – polska artystka, twórczyni tkaniny artystycznej, głównie w zakresie gobelinu, projektantka tkanin na potrzeby produkcji przemysłowej. Wraz z mężem Stefanem Gałkowskim jest najbardziej uznaną artystką w dziedzinie polskiego gobelinu drugiej połowy XX w.[4]

Życiorys i twórczość

Helena Gałkowska była absolwentką Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie studiowała w latach 1934–1937 pod kierunkiem Mieczysława Kotarbińskiego i Wojciecha Jastrzębowskiego[1].

Uprawiała tkaninę artystyczną, tworząc przede wszystkim gobeliny, ale także kilimy[1]. Tworzyła dzieła indywidualne, jak również w duecie z mężem, Stefanem Gałkowskim[5]. Ich pierwsze wspólna praca, Dno morskie, datowana jest na 1940[6]. W okresie II wojny światowej, który para spędziła w rodzinnej miejscowości Heleny, Morawicy, Gałkowscy swoje dzieła wykonywali z wełny[7]. Cechowały się one ograniczoną paletą barw, ponieważ artyści dysponowali jedynie takimi barwnikami, jakie mogli samodzielnie przygotować z dostępnych surowców roślinnych i zwierzęcych[4][7][8]. Tematem były najczęściej postaci ludzkie, przedstawiane w scenach zaczerpniętych z legend i podań[8][7]. Towarzyszyły im istoty fantastyczne i przyroda[8][7]. Te pogodne w wyrazie dzieła te powstawały w reakcji i pozostawały w kontraście z bieżącą sytuacją kraju[4][8].

Swój dorobek z czasów okupacji Gałkowscy zaprezentowali w 1945 na wystawie w Krakowie[4]. Wskazywano na związki z rodzimą sztuką ludową i sztuką naiwną[4]. Prace Gałkowskich zawierały elementy, które stały się charakterystyczne dla polskiej plastyki pierwszego powojennego dziesięciolecia[5]. Od tej pierwszej wystawy para uczestniczyła w praktycznie każdej większej imprezie krajowej lub zagranicznej[5]. Ich gobeliny były intensywnie barwne, wysoce dekoracyjne; skupiały się na temacie postaci ludzkich, ukazanych często humorem, w nieco satyrycznym ujęciu[5]. Jednocześnie niosły duży ładunek emocjonalny, twarze postaci wyrażały przeżywane przez nie uczucia[5]. Indywidualnym rysem Heleny były miękko prowadzone linie, w odróżnieniu od silniej łamanych w wykonaniu Stefana[5]. Artyści kładli też nacisk na aspekty warsztatowe; korzystali z efektów fakturowych nierówno przędzionej wełny[8].

Na II Biennale Tkaniny Artystycznej w Lozannie w 1965 Gałkowscy występowali już jako uznani twórcy, reprezentujący klasyczne podejście do tkaniny artystycznej[9]. Proponowali nowe rozwiązania formalne, ale nacisk kładli na tradycję i wartości ponadczasowe kanonu[10]. Zaprezentowali dwa dzieła o żywym kolorycie i czytelnej formie, wykorzystujące treści literackie – Niobe oraz Potop[10].

Gałkowscy mieli również wkład w przemysłową produkcję tkaniny dekoracyjnej. W latach 1946–1974 Helena Gałkowska była związana w cepeliowską spółdzielnią „Wanda” w Krakowie, którą współorganizowała i gdzie od 1960 pełniła funkcję głównego projektanta[1]. Dla „Wandy” tworzyła m.in. – podobnie jak mąż – projekty gobelinów[11]. Ich twórczość w tym zakresie dała podstawy tzw. gobelinowi cepeliowskiemu[11]. Była to odmiana gobelinu, do której wykonania stosowano technikę kilimu grzebyczkowego[11]. Artysta pracował nad gobelinem wyłącznie w zakresie projektu, realizacja pozostawała w zakresie pracowników spółdzielni[11]. Gałkowscy byli pierwszymi i do 1960 jedynymi osobami parającymi się tworzeniem projektów gobelinów dla produkcji przemysłowej[11]. Później gobeliniarstwo w ramach Cepelii uległo znacznemu rozwojowi, swoje projekty zaczęli oferować inni artyści, np. Jolanta Owidzka[11].

Wkład Gałkowskich w tkaninę polską miał zdaniem Ireny Huml znaczenie porównywalne do wkładu Jeana Lurçata w tkaninę francuską[5].

Helena Gałkowska została odznaczona Srebrnym Krzyżem Zasługi[6].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Huml 1989 ↓, s. 233.
  2. ↑ Kalendarium Metra. 15 stycznia 2005
  3. ↑ Gałkowscy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-03-12].
  4. ↑ a b c d e Huml 1989 ↓, s. 17.
  5. ↑ a b c d e f g Huml 1989 ↓, s. 18.
  6. ↑ a b Wystawa tkanin Heleny i Stefana Gałkowskich. Warszawa: 1961.
  7. ↑ a b c d Halina Jurga: [Wstęp]. W: Tkanina artystyczna w 40-leciu PRL. Katalog wystawy. Łódź: 1984, s. 9.
  8. ↑ a b c d e Irena Huml: Wiecznie młoda twórczość. W: Irena Huml: Sztuka przedmiotu – przedmiot sztuki. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2003, s. 207–208. ISBN 83-85938-08-7.
  9. ↑ Huml 1989 ↓, s. 34–35.
  10. ↑ a b Huml 1989 ↓, s. 35.
  11. ↑ a b c d e f Irena Huml: Tkanina artystyczna. Gobelin.. W: Irena Huml: Sztuka przedmiotu – przedmiot sztuki. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2003, s. 93–94. ISBN 83-85938-08-7.

Bibliografia

  • Irena Huml: Współczesna tkanina polska. Warszawa: Arkady, 1989. ISBN 83-213-3340-0.

Media użyte na tej stronie