Helena Wielgomasowa

Helena Wielgomasowa
Helena Maria Anna Domańska
Larysa Domańska
Data i miejsce urodzenia22 lipca 1904
Kutno
Data i miejsce śmierci?
Warszawa
Zawód, zajęciedziennikarka, poetka, aktorka teatralna

Helena Maria Anna z Domańskich Wielgomasowa, znana również jako Larysa Domańska (ur. 22 lipca 1904 w Kutnie[1], zm. ? w Warszawie) – polska dziennikarka, poetka i aktorka teatralna, współpracowniczka prasy gadzinowej Generalnego Gubernatorstwa.

Życiorys

Była córką Aleksandra Eugeniusza Domańskiego i Władysławy Anieli z Olszewskich[1], miała dwóch młodszych braci Aleksandra Ewarysta i Jerzego Napoleona[2][3]. Wyszła za mąż za Wielgomasa, z którym miała dwóch synów bliźniaków: Wiesława i Zdzisława. Synowie Wielgomasowej walczyli w powstaniu warszawskim i 27 września 1944 zostali rozstrzelani przez Niemców po wyjściu z kanału na ulicy Dworkowej[4][5]. Przed wybuchem II wojny światowej Helena Wielgomasowa współpracowała z zawierającym treści pornograficzne łódzkim tygodnikiem polityczno-satyrycznym „Wolna Myśl. Wolne Żarty” oraz „Dziennikiem Łódzkim”[6][7]. Była również pracownicą Urzędu Telekomunikacyjnego w Warszawie[8].

W 1940 rozpoczęła współpracę z okupantem niemieckim jako dziennikarka w wydawanych w Generalnym Gubernatorstwie gadzinówkach: „Nowym Kurierze Warszawskim”, „7 Dni” i miesięczniku „Fala”. Przez kolejne cztery lata opublikowała łącznie 230 tekstów, głównie nowel, wierszy i opowiadań o charakterze erotycznym[9]. Swoją twórczość określała jako „serdeczną i szczerą”, przedstawiającą piękno natury i czerpiącą ze świata dziecięcej fantazji. Chociaż w prasie gadzinowej twórczość Wielgomasowej otrzymywała pozytywne recenzje, bazowała ona głównie na sztandarowych schematach i stereotypach[10]. Badacze prasy powszechnie określają ją mianem grafomanki. Za swoją działalność została skazana przez Wojskowy Sąd Specjalny na karę infamii[11]. Oprócz pisania tekstów do niemieckiej prasy w języku polskim, Wielogomasowa zajmowała się również tworzeniem wystawianych w teatrach okupacyjnych bajek i baśni dla dzieci, w których sama grała drugoplanowe role. Wcieliła się między innymi w postać złej macochy w bajce Kopciuszek oraz Marii Magdaleny w widowisku religijnym swojego autorstwa Męka Chrystusowa[12].

W czasie powstania warszawskiego pracowała jako sanitariuszka w Sanitariacie Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej „Bakcyl” w Szpitalu Maltańskim[13]. Po zakończeniu powstania wyjechała z miasta z rannymi, a następnie udała się do Krakowa, gdzie zatrudniła się jako tłumaczka w Radzie Miejskiej i otrzymała od Niemców mieszkanie. W celu ukrycia prawdziwej tożsamości używała wówczas imienia Larysa i panieńskiego nazwiska Domańska. Wstąpiła w szeregi Polskiej Partii Robotniczej oraz Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Wolność i Demokrację. Jako była sanitariuszka w czasie powstania warszawskiego zaczęła się również ubiegać o przyznanie Krzyża Partyzanckiego i Krzyża Grunwaldu, co ostatecznie zakończyło się niepowodzeniem[14]. Podejmowała również bezskuteczne próby dołączenia do redakcji „Dziennika Polskiego” i Związku Zawodowego Literatów Polskich[15]. 19 marca 1945, na skutek donosu literata Juliusza Wirskiego, Wielgomasowa została aresztowana i osadzona w krakowskim więzieniu Montelupich. Po dwóch miesiącach przesłuchań została zwolniona, gdyż Prokuratura Specjalna Sądu Krajowego w Krakowie uznała, że nie ma dostatecznych dowodów na jej winę[16]. Po wyjściu na wolność uciekła na Dolny Śląsk, gdzie latem 1946 podjęła pracę w teatrze w Puszczykowie Zdroju[17].

4 maja 1948 ponownie została aresztowana, a 7 września skazana przez Sąd Okręgowy w Warszawie na sześć lat więzienia. Wielgomasowa odwołała się od wyroku do Sądu Najwyższego, lecz 29 kwietnia 1949 kasacja została oddalona. Do 1950 odsiadywała karę więzienia w Centralnym Więzieniu Warszawa II Gęsiówka, po czym została przeniesiona do zakładu karnego dla kobiet w Grudziądzu. 31 lipca 1952 na podstawie zwolnienia warunkowego wyszła na wolność i resztę życia spędziła w Warszawie[18].

Przypisy

  1. ↑ a b Księgi metrykalne parafii Kutno. metryki.genealodzy.pl. [dostęp 2017-08-14].
  2. ↑ Księgi metrykalne katedry św. Jana w Warszawie. metryki.genealodzy.pl. [dostęp 2017-08-14].
  3. ↑ Księgi metrykalne katedry św. Jana w Warszawie. metryki.genealodzy.pl. [dostęp 2017-08-14].
  4. ↑ Powstańcze Biogramy – Wiesław Wielgomas. 1944.pl. [dostęp 2017-08-14].
  5. ↑ Powstańcze Biogramy – Zdzisław Wielgomas. 1944.pl. [dostęp 2017-08-14].
  6. ↑ T. Mościcki, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, s. 41.
  7. ↑ T. Wolsza, Gadzinówki przed sądem Polski Ludowej (1946–1949), Warszawa 2014, s. 355.
  8. ↑ T. Mościcki, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, s. 510.
  9. ↑ T. Wolsza, Gadzinówki przed sądem Polski Ludowej (1946–1949), Warszawa 2014, s. 373.
  10. ↑ K. Woźniakowski, 7 Dni (1940–1944). Quasi-kulturalny gadzinowy tygodnik warszawski, Kraków 1994, s. 154.
  11. ↑ T. Wolsza, Gadzinówki przed sądem Polski Ludowej (1946–1949), Warszawa 2014, ss. 374–375.
  12. ↑ T. Mościcki, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, ss. 89–90, 216–217.
  13. ↑ Powstańcze Biogramy – Helena Wielgomas. 1944.pl. [dostęp 2017-08-14].
  14. ↑ T. Wolsza, Gadzinówki przed sądem Polski Ludowej (1946–1949), Warszawa 2014, s. 375.
  15. ↑ Jak to bywało na „fali” poezji…, [w:] „Dziennik Polski”, R. 1, nr 22, 25 lutego 1945, s. 3.
  16. ↑ T. Mościcki, Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Warszawa 2012, ss. 547, 602–603.
  17. ↑ Poetka G.G. w roli pionierki teatru, [w:] „Rzeczpospolita”, R. 3, nr 214, 6 sierpnia 1946, s. 6.
  18. ↑ T. Wolsza, Gadzinówki przed sądem Polski Ludowej (1946–1949), Warszawa 2014, ss. 375–376.

Bibliografia

  • Jak to bywało na „fali” poezji…, [w:] „Dziennik Polski”, R. 1, nr 22, 25 lutego 1945, Spółdzielnia Czytelnik, Kraków 1945, s. 3. (Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie)
  • Poetka G.G. w roli pionierki teatru, [w:] „Rzeczpospolita”, R. 3, nr 214, 6 sierpnia 1946, Spółdzielnia Czytelnik, Warszawa 1946, s. 6. (Biblioteka Cyfrowa UMCS)
  • Mościcki T., Teatry Warszawy 1944–1945. Kronika, Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2012.
  • Wolsza T., Gadzinówki przed sądem Polski Ludowej (1946–1949), [w:] „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały”, t. 12, Instytut Historii PAN, Warszawa 2014, ss. 349–381.
  • Woźniakowski K., 7 Dni (1940–1944). Quasi-kulturalny gadzinowy tygodnik warszawski, [w:] „Zeszyty Prasoznawcze”, nr 1–2 (137–138), R. 37, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1994, ss. 146–167.