Hemipteleja Davida

Hemipteleja Davida
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

wiązowate

Rodzaj

hemipteleja

Gatunek

hemipteleja Davida

Nazwa systematyczna
Hemiptelea davidii (Hance) Planch.
Compt. Rend. Hebd. Séances Acad. Sci. 74: 131–132 1872[3]
Synonimy
  • Hemiptelea davidiana Priemer
  • Planera davidii Hance
  • Zelkova davidiana (Priemer) Bean
  • Zelkova davidii (Hance) Hemsl.[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg
Liście i owoce

Hemipteleja Davida[5][6] (Hemiptelea davidii (Hance) Planch.) – gatunek rośliny z monotypowego rodzaju hemipteleja z rodziny wiązowatych. Występuje w środkowych, wschodnich i północnych Chinach (prowincje i regiony: Anhui, Gansu, Kuangsi, Hebei, Heilongjiang, Henan, Hubei, Hunan, Jiangsu, Jiangxi, Jilin, Liaoning, Mongolia Wewnętrzna, Ningxia, Shaanxi, Szantung, Zhejiang) oraz na Półwyspie Koreańskim[7]. Ślady kopalne dowodzą występowania roślin z tego rodzaju także w Japonii w plejstocenie[8] i w Polsce w neogenie[9].

Rośliny te rosną na obszarach poniżej 2000 m n.p.m.[7], w miejscach jałowych i kamienistych[5], na zboczach wzgórz, na przytorzach, także sadzone są przy zabudowaniach[7]. Często tworzą gęste, cierniste i trudne do przebycia zarośla[5]. Kwitnienie następuje w kwietniu i maju, owoce dojrzewają we wrześniu i październiku[7].

Gatunek w Chinach sadzony jest w formie obronnych żywopłotów wokół domostw[5][7]. Twarde drewno służy do wyrobu różnych narzędzi i przyborów kuchennych. Włókna łykowe wykorzystywane są jako surowiec do wytwarzania sztucznego jedwabiu i worków. Z młodych liści sporządza się napój, a z nasion pozyskuje olej[7]. Do Europy gatunek został sprowadzony w 1899 (najpierw trafił do Francji, w 1908 do Anglii, w 1935 do Polski)[5]. Opisywany jest jako gatunek bez wartości dekoracyjnej[5], jednak bywa sadzony jako roślina ozdobna[10]. Ze względu na małe wymagania gatunek jest ceniony w Chinach jako nadający się do zalesień terenów suchych, w tym pustyń. Ze względu na dużą zawartość flawonoidów jest też potencjalnie cenną rośliną dla zastosowań medycznych[11].

Nazwa rodzajowa oznacza „pół-wiąz” w języku greckim (ημι-πτελεα) ze względu na oskrzydlenie tylko w połowie owoców, poza tym nieco przypominających owoce wiązu. Nazwa gatunkowa upamiętnia Armanda Davida, francuskiego misjonarza i badacza przyrody Chin[12].

Morfologia

Pokrój
Krzewy i małe drzewa osiągające do 10 m wysokości[7] (w uprawie w Europie Środkowej zwykle do 3 m), tworzące odrosty korzeniowe[5]. Kora jest ciemnoszara do szarobrązowej[7]. Młodsze pędy szarobrązowe do brązowofioletowych[7], odstająco, gęsto owłosione, z licznymi jasnymi przetchlinkami[5]. Choć cienkie[5], są sztywne i cierniste[13] (ciernie osiągają 2 do 10 cm długości[7]). Pączki są drobne[5], jajowate i zwykle powstają po trzy w kątach liści[7].
Liście
Skrętoległe, ułożone na pędach w dwóch rzędach[13]. Przylistki eliptyczne do lancetowatych długości 3–4 mm[7]. Ogonek liściowy jest owłosiony i osiąga 3–5 mm długości[7]. Blaszka liściowa eliptyczna (2-) 4–7 × 1,5-3 cm, z 8–12 parami nerwów i taką samą liczbą dużych, tępych ząbków wzdłuż brzegów[7][5]. Wierzchołek blaszki ostry do tępego, nasada sercowata do zaokrąglonej[7]. Z wierzchu blaszka nieco szorstka, z drobnymi włoskami, z czasem łysiejąca, ale po włoskach zostają wgłębienia. Od spodu rzadkie włoski tylko na żyłkach przewodzących[5].
Kwiaty
Drobne, obupłciowe, rozwijają się wraz z liśćmi. Wyrastają pojedynczo lub zebrane po 2–4 w kątach liści na młodych pędach. Listki okwiatu w liczbie 4 lub 5. Pręciki w takiej samej liczbie. Zalążnia jednokomorowa, bocznie spłaszczona[7].
Owoce
Spłaszczone[7] orzeszki długości ok. 6 mm, w górnej części z wąskim skrzydełkiem przypominającym grzebień hełmu[5].

Systematyka

Jeden z rodzajów z rodziny wiązowatych (Ulmaceae). Blisko spokrewniony z roślinami z rodzaju brzostownica Zelkova i wiąz Ulmus[11]. Brzostownica ma zresztą bardzo podobne liście, różni się brakiem cierni i odmienną budową owoców[5].

Uprawa

Gatunek dość mrozoodporny, by mógł być uprawiany w Europie Środkowej[14], może być uprawiany w 7 strefie mrozoodporności[15] (zachodnia Polska), pędy nadziemne przemarzają podczas bardzo surowych zim[5]. Najlepiej rośnie w miejscach słonecznych, nie wymaga osłon przed wiatrem i jest tolerancyjny wobec różnych warunków glebowych[14] – jest odporny na susze i zasolenie[11]. Podatny jest jednak na holenderską chorobę wiązu[14].

Pozyskiwane w Polsce nasiona nie kiełkują[14]. Roślina rozmnażana jest ze sprowadzanych z Azji nasion[5] lub za pomocą odrostów, odkładów oraz w wyniku szczepienia na podkładkach z wiązu pospolitego[14].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-02-09] (ang.).
  3. ↑ a b Hemiptelea davidii (Hance) Planch.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-02-09].
  4. ↑ Hemiptelea davidii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 297. ISBN 83-01-12029-0.
  6. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Hemiptelea davidii (Hance) Planchon. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-09].
  8. ↑ Misao Hongo. Stratigraphic distribution of Hemiptelea (Ulmaceae) pollen from Pleistocene sediments in the Osaka sedimentary basin, southwest Japan. „Review of Palaeobotany and Palynology”. 144, 3-4, s. 287-299, 2007. DOI: 10.1016/j.revpalbo.2006.07.013. 
  9. ↑ Maria Łańcucka-Środoniowa. Two new genera: Hemiptelea Plancr. and Weigela Thunb. in the younger Tertiary of Poland - Dwa nowe rodzaje: Hemiptelea Planch. i Weigela Thunb. w młodszym trzeciorzędzie Polski. „Acta Palaeobotanica”. 8, 3, s. 3-19, 1967. 
  10. ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 431. ISBN 978-1-107-11502-6.
  11. ↑ a b c Hua-Bo Liu, Yang Zhao, Xing-Ze Zhang, Chao Sun, Ji-Chen Xu. The complete chloroplast genome of Hemiptelea davidii (Ulmaceae), the only species of the genus Hemiptelea. „Mitochondrial DNA Part B”. 4:2, s. 2721-2722, 2019. 
  12. ↑ David Gledhill: The Names of Plants. Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Sao Paulo: Cambridge University Press, 2008, s. 135, 195. ISBN 978-0-511-47376-0.
  13. ↑ a b Hemiptelea Planchon. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-02-09].
  14. ↑ a b c d e Jerzy Hrynkiewicz, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz: Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 212. ISBN 83-0113434-8.
  15. ↑ Hemiptelea davidii PFAF Plant Database, pfaf.org [dostęp 2022-03-14].

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Hemiptelea davidii 04.JPG
Autor: Dalgial, Licencja: CC BY-SA 3.0
Hemiptelea davidii's fruits around Hyangwonjeong in Gyeongbokgung palace, Korea