Henry Fonda
![]() Henry Fonda (1970) | |
Imię i nazwisko | Henry Jaynes Fonda |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | 16 maja 1905 |
Data i miejsce śmierci | 12 sierpnia 1982 |
Zawód | aktor |
Współmałżonek | Margaret Sullavan |
Lata aktywności | 1935–1982 |
Odznaczenia | |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
Henry Jaynes Fonda[1] (ur. 16 maja 1905 w Grand Island, zm. 12 sierpnia 1982 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i teatralny, patriarcha rodziny aktorskiej Fondów, ojciec Jane i Petera, dziadek Bridget. American Film Institute umieścił go na 6. miejscu na liście największych aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[2].
Życiorys
Urodził się w Grand Island w stanie Nebraska jako syn Elmy Herberty (z domu Jaynes) i Williama Brace’a Fondy[3]. Przodkowie Fondów pochodzili z Genui we Włoszech, skąd w XV wieku przenieśli się do Holandii, a w 1642 do Ameryki Północnej[3].
Studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Minnesoty, ale odpadł na drugim roku[3]. W 1925 roku pracował w Retail Credit Company, firmie w Omaha, kiedy w wieku 20 lat został zaproszony do odegrania ważnej roli w amatorskiej produkcji Omaha Community Playhouse. Na profesjonalnej scenie po raz pierwszy wystąpił jako Ricky w przedstawieniu Ty i ja (You and I). W 1929 roku, gdy powrócił na Manhattan i University Players Guild, zagrał w spektaklu Diabeł i ser (Devil and the Cheese) z Margaret Sullavan, z którą dwa lata później się ożenił. Małżeństwo trwało ponad rok. Wkrótce udał się do Hollywood, aby kręcić filmy.
W 1935 roku zadebiutował jako Dan Harrow w komedii The Farmer Takes a Wife (Rolnik bierze żonę) z Janet Gaynor. W tym czasie poznał Jamesa Stewarta, a ich przyjaźń trwała aż do śmierci[3]. W 1936 roku Henry poślubił Frances Ford Seymour, wdowę po bogatym przemysłowcu. Mieli dwoje dzieci, także aktorów Jane i Petera. Małżeństwo zakończyło się tragicznie w 1950 roku – Frances po załamaniu nerwowym popełniła samobójstwo[3]. W tym samym roku Henry poślubił Susan Blanchard, z którą adoptował córkę, Amy. Para rozstała się w 1956. Czwartą żoną aktora była poznana na planie Wojny i pokoju włoska aktorka Afdera Franchetti. Również to małżeństwo okazało się nieudane. Dopiero piąty związek, ze znacznie młodszą byłą stewardesą Shirlee Adams, okazało się szczęśliwe. Shirlee towarzyszyła Henry'emu do samego końca[4].
W 1943 wstąpił do amerykańskiej marynarki wojennej, służąc jako kwatermistrz trzeciej klasy na pokładzie niszczyciela USS Satterlee na Pacyfiku, aż do 1946[5].
Wystąpił m.in. w westernach Miasto bezprawia (1946) Johna Forda, Gwiazda szeryfa (1957) Anthony’ego Manna, kameralnym filmie „jednego stołu” – Dwunastu gniewnych ludzi (1956) Sidneya Lumeta, filmie wojennym – Bitwa o Ardeny (1965) Ken Annakina, dramacie wojennym – Bitwa o Midway (1976) Jacka Smighta i psychologiczno-obyczajowym – Nad złotym stawem (1981) Marka Rydella, za rolę w którym zdobył w 1982 Nagrodę Akademii dla najlepszego aktora.
W 1981 otrzymał honorowego Oscara za całokształt dokonań.
Otrzymał amerykańskie medale kampanii – Medal obrony narodowej, Medal Wyzwolenia Filipin, Medal Azjatyckiego Teatru Pacyficznego (1905-1982)[5].
Zmarł 12 sierpnia 1982 w Los Angeles w wieku 77 lat po chorobie serca i raka gruczołu krokowego[5].
Filmografia
- 1937: Slim – Slim Kincaid
- 1938: Jezebel – Preston Dillard
- 1939: Młodość Lincolna (Young Mr. Lincoln) – Abraham Lincoln
- 1939: Bębny nad Mohawkiem (Drums Along the Mohawk) – Gilbert Martin
- 1940: Grona gniewu (The Grapes of Wrath) – Tom Joad
- 1941: Lady Eve (The Lady Eve) – Charles Pike
- 1943: Zdarzenie w Ox-Bow (The Ox-Bow Incident) – Gil Carter
- 1948: Fort Apache – ppłk Owen Thursday
- 1957: Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) – przysięgły nr 8
- 1957: Gwiazda szeryfa (The Tin Star) – Morgan Hickman
- 1959: Dwa złote colty (Warlock) – Clay Blaisedell
- 1962: Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – Jethro Stuart
- 1962: Najdłuższy dzień (The Longest Day) – gen. bryg. Theodore Roosevelt Jr.
- 1965: Bitwa o Ardeny (Battle of the Bulge) – ppłk Daniel Kiley
- 1968: Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (C’era una volta il West/Once Upon a Time in the West) – Frank
- 1970: Spóźniony bohater (Too Late to Hero) – kpt. John G. Nolan
- 1970: Był sobie łajdak (There Was a Crooked Man...) – Woodward Lopeman
- 1976: Bitwa o Midway (Midway) – adm. Chester Nimitz
- 1977: Macki (Tentacles) – Whitehead, prezes Trojan Construction
- 1978: Rój (The Swarm) – dr Walter Krim
- 1979: Meteor – prezydent
- 1979: Miasto w ogniu – komendant Albert Risley
- 1981: Nad złotym stawem (On Golden Pond) – Norman Thayer Jr.
Nagrody
- Nagroda Akademii Filmowej
- Złoty Glob
- Najlepszy aktor w filmie dramatycznym: 1982 Nad złotym stawem
- Nagroda im. Cecila B. DeMille’a: 1980
- Nagroda BAFTA Najlepszy aktor: 1958 Dwunastu gniewnych ludzi
- Nagroda Tony
- Nagroda Specjalna: za całokształt pracy aktorskiej: 1979
Przypisy
- ↑ Personalidade: Henry Fonda (EUA) (port.). InterFilmes.com. [dostęp 2016-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-14)].
- ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS (ang.). American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-13)].
- ↑ a b c d e Henry Fonda (16 de Maio de 1905) (port.). Filmow. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Magda Kosińska-Król , Portrety bez upiększeń. Historie (nie)zapomnianych gwiazd Hollywood. Rozdział "Milczący Hank"., ISBN 978-83-8273-395-2 .
- ↑ a b c Hero Actors (ang.). valdezlink.com. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-13)].
Linki zewnętrzne
- Henry Fonda w bazie IMDb (ang.)
- Henry Fonda w bazie Filmweb
- Henry Fonda w bazie Notable Names Database (ang.)
- ISNI: 0000 0001 2096 8690
- VIAF: 112378001
- ULAN: 500449578
- LCCN: n81066419
- GND: 11853422X
- NDL: 00620671
- LIBRIS: 53hlt7lp1p0k4pk
- BnF: 12606221f
- SUDOC: 027644111
- NLA: 35170225
- NKC: jn20000700545
- BNE: XX958957
- NTA: 069980071
- BIBSYS: 90852577
- CiNii: DA06319504
- Open Library: OL1455867A
- PLWABN: 9810628303705606
- NUKAT: n97068880
- J9U: 987007422475205171
- CANTIC: a10297558
- LNB: 000243472
- CONOR: 39663715
- KRNLK: KAC2018M2140
- LIH: LNB:j39;=BM
- WorldCat: lccn-n81066419
Media użyte na tej stronie
Ribbon bar: Bronze Star
Autor: User:Bryan Derksen, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stylized silhouette of the Golden Globe award, for use as an icon.
Ribbon for the Asiatic-Pacific Campaign Medal awarded by the United States Department of Defense.
Cast photo from the short-lived television series The Smith Family. Clockwise-Henry Fonda (Chad Smith)
Ribbon for the American Defense Service Medal awarded by the United States Department of Defense.
Ribbon for the American Campaign Medal awarded by the United States Department of Defense.