Henryk Jendza

Henryk Jendza

Płaskorzeźba w Kronice Morskiej Szczecina przy Bulwarze Piastowskim (rzeźbiarz: Sławomir Lewiński)
Data i miejsce urodzenia	13 października 1921 Wilno
Data i miejsce śmierci	26 lipca 1962 Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Szczecinie
Zawód, zajęcie	technik mechanik
Narodowość	polska
Edukacja	Państwowa Szkoła Techniczna w Wilnie, Wydział Mechaniczny
Stanowisko	dyrektor
Pracodawca	Stocznia Szczecińska im. Adolfa Warskiego
Partia	PZPR
Rodzice	ojciec – Józef Jendza
Odznaczenia

Henryk Jendza (ur. 13 października 1921 w Wilnie, zm. 26 lipca 1962 w Szczecinie) – polski technik mechanik, pierwszy dyrektor Stoczni Szczecińskiej, który pełnił tę funkcję w okresie odbudowy poniemieckich zakładów AG Vulcan Stettin i Stettiner Oderwerke ze zniszczeń po II wojnie światowej. W latach 1950–1962 wodowano ponad 80 statków pełnomorskich.

Życiorys

Przed podjęciem pracy w Stoczni Szczecińskiej

Urodził się w Wilnie w roku 1921 jako syn Józefa Jendzy^[1]. We wrześniu 1939 roku Wilno znalazło się w granicach Republiki Litewskiej; 21 lipca 1940 roku powstała Litewska SRR^[a]. W tych latach Henryk Jendza uczył się na Wydziale Mechanicznym Państwowej Szkoły Technicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (liceum techniczne^[2])^[b] – technicznej szkoły średniej, podobnej do warszawskiej Szkoły Wawelberga i Rotwanda – i pracował przy montażu silników lotniczych (1940–1941). Szkołę skończył w roku 1942, uzyskując tytuł technika mechanika^[2]. Nigdy nie korzystał z prawa do używania tytułu inżyniera, przyznanego absolwentom „Wawelberga” i Szkoły J. Piłsudskiego^[3]. W roku 1943 był maszynistą kolejowym, a w roku 1945 – pracownikiem Wydziału Szkolenia Kadr w Dyrekcji Wileńskiej Kolei Państwowych^[2].

Po zakończeniu wojny przeniósł się z Wilna do Szczecina, przekazanego Polsce jako część rekompensaty za utracone Kresy Wschodnie, zgodnie z postanowieniami konferencji jałtańskiej i poczdamskiej^[c].

Był zatrudniony^[2][3]:

• w roku 1946 – w Urzędzie Wojewódzkim jako technik-referendarz,
• w latach 1946–1948 – w Zakładzie URSUS (później Fabryka Mechanizmów Samochodowych POLMO), kolejno na stanowiskach: konstruktora, kierownika biura konstrukcyjnego i szefa produkcji,
• w latach 1948–1950 – w Miejskich Zakładach Samochodowych na stanowisku dyrektora.

Praca w Stoczni Szczecińskiej

Henryk Jendza jest uważany za budowniczego zrębów przemysłu stoczniowego w Szczecinie^[2], mimo że nie był pierwszym powojennym dyrektorem Stoczni Szczecińskiej, którą polskie władze miejskie stopniowo przejmowały od roku 1945. Jendza kierował Stocznią w latach 1950–1962 (do śmierci)^[1][2][3].

Stocznia w latach 1945–1950

Szczecin w roku 1945, po nalotach alianckiego lotnictwa

Stocznię Szczecińską zaczęto uruchamiać już w latach 1945–1946, sytuując ją na części terenów byłych stoczni niemieckich AG Vulcan Stettin i Stettiner Oderwerke, zniszczonych w czasie alianckich nalotów (zwłaszcza nalotów dywanowych 17/18 i 29/30 sierpnia 1944)^[4] oraz demontażu części wyposażenia przez wycofujących się Niemców oraz przez Armię Czerwoną (zarządzającą miastem do 5 lipca 1945 roku). Do roku 1950 produkcję statków próbowano wznowić w Stoczni Szczecińskiej, działającej jako oddział Zjednoczenia Stoczni Polskich (ZSP), powołanego 14 czerwca 1945 roku. W latach 1946–1948 Rosjanie stopniowo przekazywali Polakom Stettiner Oderwerke, a Stettiner Wulkanwerft przekazano władzom polskim w styczniu 1947 roku. Pierwsze w powojennym Szczecinie wodowanie statku pełnomorskiego (robocza nazwa Oliwa) odbyło się 24 kwietnia 1948 roku. Statek był zbudowany z wykorzystaniem kadłuba pozostawionego w stoczni przez Niemców^[5][6].

Pod koniec roku 1949 zostało zawarte porozumienie z ZSRR, które dotyczyło dostawy dużej liczby statków w latach 1950–1955. W ramach organizacyjnych przygotowań do realizacji tych zadań ZSP przekształcono wiosną 1950 roku w cztery odrębne przedsiębiorstwa państwowe. Jednym z nich była Stocznia Szczecińska^[5][7].

Dyr. Henryk Jendza i Stocznia Szczecińska w latach 1950–1962

Henryk Jendza, wówczas 29-letni dyrektor warsztatów samochodowych, otrzymał w roku 1950 stanowisko dyrektora Stoczni Szczecińskiej i zadanie szybkiego uruchomienia produkcji serii rudowęglowców (napęd parowy, nośność 3,3 tys. DWT^[3])

Załoga Stoczni

Początkowo dysponował zniszczoną w 95% stocznią „Odra” (dawny Stettiner Oderwerke) i załogą, złożoną z kilkuset pracowników^[3]. Również oni – podobnie jak dyrektor – nie mieli doświadczenia w budowie statków i urządzeń stoczniowych, które należało odbudować. Henryk Jendza uczył się nowego zawodu wspólnie z załogą, organizował szkolenia wewnątrzzakładowe, wyposażał Zasadniczą Szkołę Budowy Okrętów, kierował pracowników na zaoczne studia w Politechnice Szczecińskiej^[3]. W roku 1958 zorganizował Wieczorowe Technikum Budowy Okrętów^[1][2][8], istniejące w roku 2013 jako Zasadnicza Szkoła Zawodowa Nr 2^[9].

Po upływie roku od utworzenia Stoczni pracowało w niej 2,5 tys. pracowników, w tym 4 inżynierów z przygotowaniem stoczniowym^[3], a na początku lat 60. XX w. – 10 tys. pracowników i 200 inżynierów^[3].

W Stoczni utworzono samodzielny szczeciński oddział Centralnego Biura Konstrukcji Okrętowych (CBKO nr 1), w którym pracowali m.in. konstruktorzy: Mikołaj Thierry, Mieczysław Wesołowski, Jerzy Piskorz-Nałęcki, Andrzej Żarnoch, Leszek Bednarski^[10].

Dyrektor był wymagający, ale cieszył się sympatią i zaufaniem pracowników. Przebywał w stoczni niemal stale – jego sylwetka była łatwo zauważalna w grupach ludzi, ponieważ wyróżniał się wzrostem (187 cm). Zwracał się do każdego per „przyjacielu”. Nie stosował kar za niepowodzenia, a każdy sukces pracownika był nagradzany. Przykładem, przytaczanym przez biografów, jest sytuacja, która miała miejsce, gdy grupa pracowników zaproponowała przesuwanie wielkiej bramownicy zamiast jej rozmontowywania i ponownego montażu w nowym miejscu. Mogło się to wiązać z dużą oszczędnością czasu i kosztów, jednak istniało ryzyko, że konstrukcja się przewróci. Odpowiedział na to^[3][8]:

Relacjonując zdarzenie swojemu wieloletniemu przyjacielowi, redaktorowi Władysławowi Daniszewskiemu, powiedział, że to on ma się bać, a oni – spokojnie pracować^[3].

Wyposażanie Stoczni i produkcja statków

Suwnica bramowa Stoczni Szczecińskiej

Produkcja statków w Stoczni Szczecińskiej została rozpoczęta przed zakończeniem odbudowy zakładu. Stępki pod dwa pierwsze masowce typu B32 o nośności 3,2 tys. DWT (część zamówienia radzieckiego) położono w trzecim kwartale roku 1951^[1][5], a wodowanie pierwszego statku – „Czułym” (nadzór: Andrzej Jarończyk) – odbyło się 16 grudnia 1952 roku^[11]; jego wyposażanie zajęło kolejny rok^[5]. Produkcja „Czułyma” okazała się bardzo kosztowna – poniesiono straty w wysokości 20 mln zł. Pierwszy zysk osiągnięto dopiero w roku 1955^[3].

W kolejnym roku doszło do pożaru hali wyposażeniowej, rurowni i ślusarni^[10]. To zdarzenie, stawiające pod znakiem zapytania dalszy rozwój Stoczni Szczecińskiej, Henryk Jendza wykorzystał dla dobra zakładu – uczynił z niego argument przemawiający za nowoczesnym zagospodarowaniem poniemieckiej stoczni Vulcan^[3][10].

Program tworzył zespół pod kierownictwem szefa technicznego stoczni, inż. Eugeniusza Skrzymowskiego, przy współpracy z doc. Jerzym Doerfferem z Gdańska. Zaplanowano utworzenie nowoczesnego ośrodka, który mógłby konkurować ze stoczniami Finlandii, Norwegii i innych krajów zachodnich. Przyjęto, że nośność największej produkowanej jednostki będzie wynosić 25 tys. DWT. Postanowiono zastosować suwnice bramowe o udźwigu 100 ton^[10].

Prace adaptacyjne załoga z zapałem wykonywała mimo panujących mrozów (-20 °C) i mimo sprzeciwów Zjednoczenia Przemysłu Okrętowego, nie dostrzegającego konieczności ratowania Stoczni; jej dyrektor otrzymywał nagany^[3].

Wraz z doskonaleniem wyposażenia unowocześniano metody produkcji, m.in. wprowadzono – po raz pierwszy w Polsce – blokową metodę budowy kadłubów, tzw. „rozrachunek wewnątrzwydziałowy” i zasadę „bezbrakowości”. Samorząd robotniczy miał rzeczywisty wpływ na decyzje dotyczące Stoczni^[3].

Po odbudowie i modernizacji ośrodek kadłubowy Wulkan dysponował pochylniami W1 i W2 o wymiarach^[10]:

• W1 – długość 208 m, szerokość: 26,5 m,
• W2 – długość 195 m, szerokość: 26,35 m.

Stępkę pod pierwszy statek – drobnicowiec o symbolu B-54, MS Janek Krasicki – położono w grudniu 1958 roku. Wodowanie odbyło się 29 września 1959 roku (w tym samym roku Stoczni Szczecińskiej nadano imię Adolfa Warskiego^[5]), a oddanie do eksploatacji przez PLO – 18 czerwca 1960 roku^[10][12].

W dziesięcioleciu 1950–1960 budowano głównie jednostki o napędzie parowym (budowę parowców zakończono w roku 1962, gdy została rozpoczęta produkcja okrętowych silników wysokoprężnych w Zakładach Przemysłu Metalowego H. Cegielski w Poznaniu). Stocznia kooperowała m.in. z Zakładami Urządzeń Technicznych w Gliwicach (pompy układów chłodzenia silników głównych, układów osuszających i przeciwpożarowych), zakładami w Sosnowcu, Zabrzu i Bytomiu (wyroby z metali kolorowych) oraz w Cieszynie (silniki elektryczne), Warszawskimi Zakładami Radiowymi Rawar (radary nawigacyjne)^[10].

W okresie pracy Henryka Jendzy na stanowisku dyrektora Stoczni Szczecińskiej zwodowano łącznie ponad 80 statków, m.in. SS Katowice (1957), SS Opole (1958), SS Malbork (1958, pierwszy statek dla PŻM)^[3][8][13]. Prowadzono seryjną budowę drobnicowców typu B55 (6 tys. DWT), typu B59 (4,3 tys. DWT) oraz typu B450 (2,3 tys. DWT) dla armatorów z Brazylii, Indonezji i Polski^[5].

W 1955, za zasługi w pracy zawodowej w dziedzinie przemysłu maszynowego został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski^[14] oraz, na wniosek Ministra Przemysłu Maszynowego, Medalem 10-lecia Polski Ludowej^[15].

Nagła śmierć

Henryk Jendza zmarł nagle wskutek zapalenia wyrostka robaczkowego. Do śmierci z tego powodu prawdopodobnie by nie doszło, gdyby nie zaniechanie leczenia. Spiesząc się do stoczni Jendza starał się domowymi środkami – m.in. gorącą kąpielą – złagodzić ból, co okazało się tragiczne w skutkach^[3]. Według Władysława Daniszewskiego, przyjaciela Jendzy i autora biogramu zamieszczonego w zbiorze „Szczecinianie Stulecia”^[3]:

Działalność polityczna

Od 20 lutego 1957 roku do 17 lutego 1961 roku Henryk Jendza był posłem okręgu nr 94 w Szczecinie na Sejm PRL (2 kadencja, 1957–1961). Należał do Klubu Poselskiego PZPR^[13]. Działał w Komisji Gospodarki Morskiej i Żeglugi oraz w Komisji Nadzwyczajnej Ziem Zachodnich^[13]. W czasie urzędowania wygłaszał własne opinie niezgodne z opinią kierownictwa partyjnego, które były akceptowane ze względu na jego wyniki w Stoczni Szczecińskiej. W roku 1962 ukazał się w Życiu Gospodarczym artykuł H. Jendzy, w którym krytykował działalność ministerstwa w sprawach polityki morskiej^[3].

Upamiętnienie

Mieszkańcy Szczecina tłumnie żegnali Henryka Jendzę. Kondukt pogrzebowy, przechodzący przez miasto od bram Stoczni na Cmentarz Centralny, był długo wspominany jako wielka manifestacja szacunku dla zmarłego i solidarności z jego przyjaciółmi-stoczniowcami. Jeden ze świadków wspominał po kilkudziesięciu latach^[1][d]:

Kompozycja tablic pamiątkowych
przy Bulwarze Piastowskim

Trzy lata po śmierci Henryka Jendzy (1965) w Stoczni zwodowano kolejny statek typu B-454, dziesięciotysięcznik nazwany „Henryk Jendza”^[e][16]. Znalazł się w roku 1966 na polskim znaczku pocztowym^[17].

W latach 1965–1970 w Szczecinie stworzono Kronikę Morską Szczecina – ozdobny fryz na murze oporowym wzdłuż Bulwaru Piastowskiego^[18] (wówczas Bulwar Piastów Pomorskich) w kolejności od Mostu Długiego do Trasy Zamkowej^[19]. Fryz składa się z 53 elementów (płaskorzeźb i tablic, autor projektu i wykonawca: Sławomir Lewiński), upamiętniających rezultaty pracy stoczniowców, marynarzy, portowców i rybaków. Całość odsłonięto 22 czerwca 1968 roku, z okazji Dni Morza. Jedna z kompozycji składa się z trzech płyt: pierwszej – z wmurowaną płaskorzeźbą głowy Henryka Jendzy, drugiej – z sylwetką statku jego imienia i trzeciej – z inskrypcją: PODNIESIENIE BANDERY/14.XII/1966. Drugą osobą, która została w podobny sposób upamiętniona w Kronice Morskiej Szczecina, jest Konstanty Ildefons Gałczyński, na którego cześć nazwano MS „K.I.GAŁCZYŃSKI”, drobnicowiec typu B-516-II/6 (podniesienie bandery 23 września 1964)^[19].

W roku 1999 Henryk Jendza zajął jedenastą pozycję na liście „Szczecinianie Stulecia”, stworzonej na podstawie wyników plebiscytu Gazety Wyborczej (wyd. szczecińskie), Polskiego Radia Szczecin i TVP Szczecin^[3], uzyskując 978 głosów^[f].

Dziesięciotysięcznik B-454 „Henryk Jendza” w Kronice Morskiej Szczecina

Uwagi

Przypisy