Henryk Kłoczkowski

Henryk Kłoczkowski

komandor podporucznik (przed degradacją)
Data i miejsce urodzenia	26 października 1902 Sankt Petersburg
Data i miejsce śmierci	1 października 1962 Portsmouth
Przebieg służby
Siły zbrojne	MW Imperium Rosyjskiego  Marynarka Wojenna (II RP) Polska Marynarka Wojenna
Jednostki	Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej ORP „Orzeł” ORP „Żbik”
Stanowiska	dowódca ORP „Orzeł”
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa
Odznaczenia

Henryk Kłoczkowski (ur. 13 października^?/ 26 października 1902 w Sankt Petersburgu, zm. 1 października 1962 w Portsmouth) – od 1922 do 1942 roku oficer Marynarki Wojennej, dowódca okrętów podwodnych. Podczas kampanii wrześniowej w stopniu komandora podporucznika dowodził ORP „Orzeł”. Oskarżony o naruszenie obowiązków służbowych podczas kampanii wojennej na Bałtyku, w roku 1942 został wyrokiem sądu skazany i zdegradowany do stopnia marynarza.

Życiorys

Do 1939 roku

Henryk Wincenty Kłoczkowski urodził się 26 października 1902 roku w Sankt Petersburgu. Był synem Eugeniusza i Bronisławy z Kalinowskich, bratankiem kontradmirała Wacława Kłoczkowskiego, w latach 1922–1925 zastępcy szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej. Podczas I wojny światowej wstąpił do Szkoły Kadetów Morskich w Petersburgu, lecz po rozwiązaniu uczelni przez władze bolszewickie nie mógł jej ukończyć.

W roku 1920, podczas wojny polsko-bolszewickiej, został wcielony do Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej. Początkowo na okrętach rzecznych brał udział w walkach na Dnieprze, następnie został przeniesiony do Batalionu Morskiego.

Od 12 lutego 1921 roku uczył się w Wielkopolskiej Szkole Podchorążych Piechoty w Bydgoszczy. 9 września 1922 roku został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 1 sierpnia 1922 roku w korpusie oficerów piechoty i przydzielony do 78 pułku piechoty w Baranowiczach^[1]. Od 15 września 1922 roku kontynuował naukę w Szkole Oficerskiej Marynarki Wojennej w Toruniu. 1 października 1924 roku awansował na porucznika marynarki ze starszeństwem z 1 maja 1924 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów MW, Korpus Morski^[2].

Po ukończeniu szkoły oficerskiej był 1. oficerem na monitorze rzecznym ORP „Horodyszcze”. 28 lutego 1927 roku ukończył francuską Szkołę Oficerów Broni Podwodnej (franc. Ecole des Officiers Torpilleurs), a 30 czerwca 1927 roku Szkołę Podwodnego Pływania (franc. Ecole de Navigation Sous-Marine) w Tulonie. W tym samym roku, po powrocie do kraju, został wykładowcą Szkoły Specjalistów Morskich w Świeciu. Od roku 1930 brał czynny udział w budowie okrętu podwodnego ORP „Wilk” i był na nim oficerem broni podwodnej w pierwszej załodze. W latach 1932–1938 był zaokrętowany na ORP „Żbik”. Pełnił kolejno służbę oficera nawigatora, zastępcy dowódcy i dowódcy okrętu. Od 1935 roku wykładał na Kursach Oficerów Podwodnego Pływania. W 1936 roku ukończył Oficerski Kurs Taktyczny.

Uczestniczył w budowie ORP „Orzeł” w Holandii. Wówczas stał się bohaterem skandalu z udziałem prostytutki^[3]. Z tego powodu w późniejszych latach sugerowano, że mógł zostać z tego powodu zwerbowany przez wywiad któregoś z wrogich państw. Po ukończeniu okrętu został jego pierwszym dowódcą w lutym 1939 roku^[3].

Okres II wojny światowej

Niejasne jest zachowanie Kłoczkowskiego w czasie kampanii wrześniowej. Noc z 31 sierpnia na 1 września 1939 roku część oficerów okrętu spędziła na lądzie, również Kłoczkowski, ale był to wynik braku precyzyjnych rozkazów od dowództwa Marynarki Wojennej^[3]. Niemniej jednak brak dowódcy i części załogi uniemożliwił natychmiastowe opuszczenie Gdyni. W dodatku, gdy się to w końcu udało, „Orzeł” – jako jedyny z pięciu okrętów podwodnych – do wyznaczonego sektora dotarł w położeniu nawodnym^[4]. Od pierwszych dni wojny Kłoczkowski skarżył się na bóle brzucha i zatrucie, przestał jeść, a nocami mówił niezrozumiale i wychodził na pokład^[3].

3 września na skutek rozkazu z Dowództwa Floty zbliżenia „Orła” do Gdańska, zinterpretował go jako rozkaz wyjścia ze swojego sektora^[5]. Następnie skierował okręt na północ, tłumacząc swoje postępowanie „wypędzeniem” okrętu przez ataki niemieckich ścigaczy okrętów podwodnych, czego nie wykazało późniejsze postępowanie sądowe^[5].

ORP „Orzeł” przeszedł w rejon Gotlandii, gdzie nie toczyły się walki i nie znajdowały się żadne inne jednostki. W tym okresie objawy chorobowe Kłoczkowskiego nasiliły się znacząco. Już wówczas część załogi uważała je za symulowane. Z powodu choroby lub jej symulacji dalsze dowodzenie okrętem stawało się niewykonalne^[3].

Po wynurzeniu dnia 5 września Henryk Kłoczkowski nawiązał łączność z dowództwem Marynarki Wojennej i uzyskał zgodę przejścia na szlaki komunikacyjne między Prusami a resztą terytorium III Rzeszy w celu dokonania napraw okrętu oraz podjęcia dalszej walki. W tym dniu z pokładu ORP „Orzeł” Kłoczkowski wysłał telegram do Dowództwa Floty na Helu z informacją o swoim stanie zdrowia.

Zgodnie z zaleceniami Kierownictwa Marynarki Wojennej okręt miał skierować się na Hel celem wymiany dowódcy, a jeśli byłoby to niemożliwe, Kłoczkowski miał opuścić okręt w neutralnym porcie. Część oficerów proponowała mu zejście na Gotlandię, ale Kłoczkowski skierował okręt do Tallinna w Estonii^[3].

„Orzeł” wszedł na redę portu w Tallinnie 14 września 1939 roku przed północą pod pretekstem naprawy dużej usterki^[3]. Ze stojącego na redzie portu okrętu Kłoczkowski motorówką^[3], w obecności porucznika Mariana Mokrskiego, został przewieziony do Dowództwa Floty Estonii, a potem do szpitala. Porucznik Mokrski wrócił na ORP „Orzeł” rankiem następnego dnia.

W ciągu dnia, po dwóch godzinach, stosowna komisja dokonała oględzin okrętu i nie stwierdziła żadnej usterki. Wkrótce potem okręt został przez Estończyków internowany i przeciągnięty do nabrzeża, ponieważ Estonia wypowiedziała rok wcześniej prawo azylu dla okrętów wojennych i zapowiedziała internowanie okrętów walczących państw, o czym polska kadra oficerska zdawała się nie wiedzieć^[3].

18 września udało się załodze pod dowództwem kapitana marynarki Jana Grudzińskiego wyjść z portu, uciekając z internowania. Następnie okręt do 7 października patrolował Bałtyk, po czym przedarł się przez Morze Północne do Wielkiej Brytanii, gdzie zjawił się 14 października^[3].

Po wyjściu ze szpitala Kłoczkowski nie został aresztowany, ponieważ pod przysięgą zobowiązał się nie opuszczać Estonii^[3]. Zamieszkał w Tartu, skąd w lipcu 1940 roku pisał do polskiej ambasady w Tallinnie z prośbami o pomoc w ucieczce lub zorganizowaniu siatki wywiadowczej działającej na rzecz aliantów w Estonii. Prośby pozostawiono bez echa na skutek telegramu admirała Jerzego Świrskiego, w którym nakazywał uniemożliwić wszelkie próby wydostania się z Estonii komandora Kłoczkowskiego.

Po anektowaniu Estonii przez ZSRR latem 1940 roku, Kłoczkowski został aresztowany i wywieziony do Moskwy, a następnie osadzony w Kozielsku. Z okresu pobytu w obozie pochodzą sprzeczne relacje na temat jego postawy. Według części z nich demonstrował sympatie prosowieckie, jednakże w zeznaniach innych świadków przypisywano mu przejawiane przed wojną sympatie proniemieckie^[3].

Wrócił do służby na skutek amnestii i utworzenia Armii Polskiej na Wschodzie. Po krótkim pobycie w armii gen. Andersa na początku roku 1942 został wysłany do Wielkiej Brytanii^[3]. Tam został w ciągu trzech dni postawiony przed Polskim Sądem Morskim w Londynie.

Zdaniem badaczy, w procesie zarzucono Kłoczkowskiemu drugorzędne przewinienia, jednocześnie tuszując te najcięższe, które mogłyby doprowadzić do skazania za ucieczkę z pola walki^[3]. Prowadzony od 16 do 20 czerwca 1942 roku proces opierał się głównie na spisanej w październiku 1939 roku relacji nieżyjących już wówczas pięciu oficerów jego okrętu, pominięto natomiast przesłuchanie niektórych spośród członków załogi, którzy nie zginęli z okrętem w 1940 roku^[3]. Sam Kłoczkowski i jego adwokat nie zostali dopuszczeni do akt, a co najmniej dwóch ławników było związanych z polskim wywiadem^[3]. Kłoczkowski ze swojej strony usiłował wpływać na świadków, żeby potwierdzali jego wersję^[6][7]. Po nieuczciwym procesie sąd skazał go za naruszenie obowiązków służbowych (art. 38 kodeksu karnego wojskowego) na degradację do stopnia marynarza, usunięcie z wojska i cztery lata pozbawienia wolności^[3][8]. Zarzuty obejmowały: położenie okrętu na dnie zamiast patrolowania bez uzasadnionej przyczyny, opuszczenie wbrew rozkazowi Zatoki Gdańskiej i udanie się samowolnie w kierunku Gotlandii, nieobjęcie wbrew rozkazowi dozoru w południowej części nakazanego sektora obejmującego Piławę oraz wejście na redę portu w Tallinie powodujące internowanie okrętu^[8]. Sąd uwolnił Kłoczkowskiego od zarzuty symulacji choroby w braku dowodów^[8]. Kłoczkowski kary więzienia jednak nie odbył z powodu zawieszenia ich wykonywania do czasu zakończenia wojny^[3].

Kłoczkowski przez kolejne lata podejmował wiele prób rewizji wyroku, ale zbierane przez niego dowody nie miały wartości. Jednocześnie pływał jako drugi oficer na statku SS „Narocz”, a następnie na jednostce typu Liberty odbył 9 tur w konwojach przez Atlantyk w amerykańskiej flocie handlowej^[3].

Po wojnie

Po wojnie zamieszkał w Stanach Zjednoczonych. W początkowym okresie za pieniądze zarobione na statku prowadził małą farmę, a następnie – po zatrudnieniu jako specjalista budowy okrętów podwodnych w stoczni^[3] – przeniósł się z rodziną do Portsmouth, gdzie zmarł 1 października 1962 roku.

W 2006 roku akta procesowe trafiły do Polski i wówczas niektórzy badacze podejmowali próby rehabilitacji Kłoczkowskiego kosztem dobrego imienia jego zastępcy kpt. Jana Grudzińskiego^[9]. Zdaniem Marka Błusia, pomimo nierzetelnego procesu, Kłoczkowski jednak był winny ucieczki z pola walki, pod pretekstem rozkazu opuszczenia swojego sektora kierując okręt pod Gotlandię – na najbezpieczniejszy akwen na Bałtyku^[3]. Jego zdaniem jednak, gdyby proces był rzetelny i skupiał się na zasadniczych kwestiach ucieczki z pola walki i oddania okrętu, groziłaby mu nawet kara śmierci, co miałoby złe skutki dla prestiżu rządu na uchodźstwie i Marynarki Wojennej oraz morale polskich żołnierzy^[3]. Po odnalezieniu odpisu dziennika nawigacyjnego okrętu w 2022 roku, zdaniem Andrzeja Bartelskiego zarzuty przypisane Kłoczkowskiemu znalazły potwierdzenie, a przy tym dziennik wykazał faktyczną bezczynność okrętu i nieprawdziwość obrony Kłoczkowskiego odnośnie jego trasy po opuszczeniu Zatoki Gdańskiej^[7].

Ordery i odznaczenia

• Srebrny Krzyż Zasługi (17 marca 1934)^[10]

Awanse

• podporucznik – 9 września 1922 roku ze starszeństwem z dniem 1 sierpnia 1922 roku i 106. lokatą w korpusie oficerów piechoty
• porucznik marynarki – 1 października 1924 roku ze starszeństwem z dniem 1 maja 1924 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów MW, Korpus Morski
• kapitan marynarki – 29 stycznia 1932 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 roku i 4. lokatą w korpusie oficerów MW, Korpus Morski
• komandor podporucznik – 1936 rok

Przypisy

Bibliografia

• Mariusz Borowiak. Tajemnica komandora Kłoczkowskiego. „Morze”. 9 (767), s. 44, wrzesień 1998. Warszawa: Tigor S.A.. ISSN 0137-2823. 
• Julian Czerwiński, Małgorzata Czerwińska, Maria Babnis, Alfons Jankowski, Jan Sawicki: Kadry Morskie Rzeczypospolitej, tom II: Polska Marynarka Wojenna. Część I. Korpus oficerów 1918-1947. Gdynia: Wyższa Szkoła Morska, 1996. ISBN 83-86703-50-4.
• Kłoczkowski Henryk – Karta Ewidencyjna, Kierownictwo Marynarki Wojennej.
• Marek Błuś. W pogoni za prawdą. „Morze, Statki i Okręty”. 3/2007. XII (63), marzec 2007. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Marek Błuś. Obrona komandora Grudzińskiego. „Morze, Statki i Okręty”. 12/2008. XIII (84), grudzień 2008. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
• Marek Błuś, Marek Wąs. Tajemnica dowódcy „Orła” . „Ale historia”. 11/2014 (113), s. 8–10, 2014-03-17. Agora SA. (pol.). 
• Andrzej S. Bartelski. W poszukiwaniu utraconego dziennika nawigacyjnego ORP Orzeł. „Morze, Statki i Okręty”. 9-10/2022, wrzesień - październik 2022. Magnum-X. ISSN 1426-529X.