Henryk Karliński

Henryk Karliński
Data i miejsce urodzenia

10 lutego 1922
Częstochowa

Data i miejsce śmierci

5 grudnia 1975
Legnica

Zawód

dyrygent, pedagog

Grób Henryka Karlińskiego na cmentarzu komunalnym w Legnicy

Henryk Karliński (ur. 10 lutego 1922 w Częstochowie, zm. 5 grudnia 1975 w Legnicy[1]) – polski dyrygent, animator kultury, pedagog, działacz teatralny, założyciel i wieloletni kierownik istniejącego do dziś legnickiego chóru Madrygał, pomysłodawca ogólnopolskiego Festiwalu Chóralnego „Legnica Cantat”[2].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Henryk Karliński urodził się 10 lutego 1922 r. w Częstochowie jako syn Antoniego i Feliksy Karlińskich (z domu Szymala). Po śmierci rodziców (brak informacji o okolicznościach tej tragedii) opiekę nad nim przejął stryj. Obaj w 1934 r. wyjechali do Francji. Rozpoczętą w Polsce edukację kontynuował nad Sekwaną, gdzie ukończył liceum pedagogiczne, a następnie rozpoczął naukę w Académie de Grenoble. W 1941 uzyskał w niej dyplom uprawniający go do nauczania w szkołach powszechnych. Miał też rozpocząć naukę w konserwatorium muzycznym w Tuluzie[3].

Jego dalsze wojenne losy pozostają nieznane – wiele informacji na ten temat jest ze sobą sprzecznych[4]. On sam twierdził, że pod koniec wojny został zesłany do jednego z dolnośląskich obozów jenieckich[2].

Po zakończeniu wojny Karliński znalazł zatrudnienie u częstochowskich braci szkolnych (lasalianie), z którymi w lipcu 1945 r. przybył do Dusznik Zdroju. Lasalianie w gmachu przy ul. Wojska Polskiego otworzyli dom dziecka i szkołę powszechną pod nazwą „Orlęta. Zakład Braci Szkolnych”. Pracował tam jako wychowawca i pedagog, specjalizujący się w języku francuskim i rysunku[3].

Legnicka oświata i pierwsze sukcesy

Po zamknięciu placówki lasalian w 1949 trafił do Legnicy, gdzie otrzymał pracę wychowawcy w Państwowym Domu Dziecka przy ul. Dworcowej. Jeszcze w tym samym roku znalazł zatrudnienie w Szkole Podstawowej nr 1 w Legnicy, gdzie w roku szkolnym 1949/1950 był nauczycielem śpiewu, a także opiekunem chóru i teatru szkolnego – założony przez niego zespół uważany jest za początek historii legnickiego chóru Madrygał[5].

W latach 1950-1952 pracował w Szkole Podstawowej nr 5 w Legnicy, a w roku szkolnym 1952/1953 w Szkole Podstawowej nr 4 w Legnicy. Oprócz zajęć artystycznych uczył w nich takich przedmiotów, jak matematyka, geografia czy wychowanie fizyczne. W 1952 r. równolegle podjął też pracę kierownika świetlicy w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Legnicy (ZSZ). Rok później zrezygnował z pełnoetatowej pracy w oświacie na rzecz zajęć świetlicowych (szkolne chóry, zespoły teatralne). Do końca roku szkolnego 1953/1954 pracował w takim charakterze w ZSZ i Technikum Energetycznym. W latach 1953-1956 był kierownikiem świetlicy w Technikum Samochodowym. Od 1954 r. był związany z Technikum Handlowym w Legnicy, a od 1956 r. z Technikum Rachunkowości Ministerstwa Finansów w Legnicy (dzisiaj Zespół Szkół Ekonomicznych w Legnicy). Pracę w oświacie zakończył z końcem sierpnia 1957 r.[3]

Do największych osiągnięć artystycznych z tego okresu należą:

  • 1953 r. – chór ZSZ/Technikum Energetycznego zajmuje drugie miejsce na eliminacjach centralnych w Warszawie[6];
  • 1953 r. – zespół teatralny Technikum Energetycznego zdobywa I miejsce na eliminacjach wojewódzkich we Wrocławiu[7];
  • 1955 r. – chór i orkiestra Technikum Samochodowego i Technikum Handlowego w Legnicy zwycięża w eliminacjach zespołów tanecznych, chóralnych i instrumentalnych szkół zawodowych (kategoria „zespoły chóralne")[8].

W pierwszej połowie lat 50. miały również miejsce pierwsze występy chóru Karlińskiego w studiu Polskiego Radia we Wrocławiu[9].

Działacz kultury

W drugiej połowie lat 50. Karliński został pracownikiem Miejskiego Domu Kultury w Legnicy (MDK), przemianowanego na początku lat 60. na Legnicki Dom Kultury (LDK), a od 1975 r. na Wojewódzki Dom Kultury (WDK). To z tą placówką związał resztę kariery zawodowej, gdzie pracował jako instruktor muzyczny i teatralny, a także jako instruktor w tamtejszej poradni metodycznej. W 1964 r. ukończył też Studium Teatralne w Krakowie. W styczniu 1975 r. objął stanowisko kierownika działu artystycznego[10].

Początkowo większość jego uwagi pochłaniał Teatr Młodego Widza (później Teatr Poezji LDK), zespół, który Karliński założył na początku 1956 r. jeszcze jako pracownik Technikum Handlowego (pierwsza nazwa: Teatr Rapsodyczny w Legnicy)[11]. Wystawiane przez niego przedstawienia jak np. „Dwie blizny” (grudzień 1956 r.), „Legnicka królewna” (lipiec 1957 r.) czy „Markiz de Carabas” (listopad 1957 r.) cieszyły się dużą popularnością i uznaniem ze strony lokalnych władz[12]. Pod koniec lat 50. szczególnie głośno było o organizowanych przez niego balach maskowo-kostiumowych, jak „Noc w Seraju” (luty 1958 r.) i „Sylwester u Piastów Legnickich” (grudzień 1958 r.). Wśród innych ważnych przedstawień trupy Teatru Młodego Widza można także wymienić np. „A jednak szata zdobi człowieka” (czerwiec 1960 r.), czy „Surum” (czerwiec 1961 r.)[13]. Był też doceniany poza Legnicą – w 1963 r. przygotowana przez jego zespół sztuka „Orfeusz i Eurydyka”  zajęła drugie miejsce podczas Wojewódzkiego Przeglądu Amatorskich Teatrów Poezji[10].

W ramach obowiązków służbowych zajmował się również tzw. estradą MDK (później LDK), odpowiadając za wiele imprez o charakterze kulturalno-rozrywkowym. Prowadził też dwa zespoły muzyczne, w tym jazzowy Beginners[3].

W połowie lat 60. Karliński oddalił się od teatru i skoncentrował uwagę na muzyce chóralnej, reaktywując swój zespół, którzy przyjął nazwę Madrygał. Prowadzony przez niego chór szybko stał się wizytówką miasta, regularnie uświetniał organizowane w Legnicy uroczystości, obchody rocznic, święta etc[14]. Na przełomie lat 60. i 70 Madrygał koncertował już w całym kraju, dając nawet kilkadziesiąt występów rocznie. Chór też kilkadziesiąt razy koncertował w Polskim Radiu, a także brał udział w programach telewizyjnych[15]. Wśród jego najważniejszych nagród można wymienić: Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki, Nagroda Centralnego Urzędu Szkolenia Zawodowego, czy Srebrny Laur 2-lecia PRL oraz liczne nagrody przyznane przez władze Legnicy oraz władze wojewódzkie. Madrygał występował także za granicą: w NRD (Eisleben, Bautzen, Drezno, Lipsk), Czechosłowacji (Hradec Kralove, Praga[16]) i Francji (m.in. Europa Cantat 1975), nawiązując współpracę z tamtejszymi środowiskami chóralnymi[17][18].

Dobierając repertuar Karliński chętnie czerpał z polskich, ale i europejskich tradycji muzycznych[19], w czym pomagała mu biegła znajomość kilku języków[14][20]. Był to ważny wyróżnik legnickiego chóru na tle innych tego typu zespołów, który wraz z wysokim profesjonalizmem oraz dbałością o każdy detal stał się znakiem firmowym Madrygału[21]. W czerwcu 1975 r. o chór i jego dyrygenta chwalono na łamach "Trybuny Ludu", gdzie omawiano ich występ w ramach "Panoramy XXX-lecia"[22].

Legnica Cantat

W 1967 r. Karlińskiemu udało się urzeczywistnić następny ambitny pomysł – turniej chórów. Tworząc koncepcję tego przedsięwzięcia odwołał się do wielowiekowych tradycji muzycznych miasta oraz osoby Jerzego Libana, którego imieniem nazwano główną nagrodę turnieju – Lutnię im. Jerzego Libana[17]. Pierwsza edycja imprezy, pod nazwą Dolnośląskie Święto Pieśni, odbyła się w czerwcu 1967 r. w ramach Dni Legnicy. Karliński jako członek komitetu organizacyjnego brał udział w przygotowaniach do każdej kolejnej, prowadził korespondencję z chórami, a później, już jako kierownik biura imprezy, dbał o jej jak najsprawniejszy przebieg. Pełniąc tę funkcję po raz kolejny wykazywał się kreatywnym podejściem, pomysłowością, podejmował atrakcyjne formy promocji imprezy. Dość szybko przerodziła się ona w ogólnopolskie przedsięwzięcie, w którym udział brali również goście zza granicy. Wizytówką Legnica Cantat stały się imprezy towarzyszące (wystawy, seminaria dla dyrygentów, wydawnictwa z serii „Biblioteczka Chórmistrza”, koncerty plenerowe, wycieczki etc.)[3][14][23].

Legnicki chór oraz jego dyrygent regularnie brali też udział w kolejnych turniejach. Zwieńczeniem ich wieloletnich wysiłków było zwycięstwo w Legnica Cantat 8 w 1975 r.[24][25]

Śmierć

Henryk Karliński, od wielu lat zmagający się z problemami sercowymi, zmarł nagle 5 grudnia 1975 r. w swoim mieszkaniu przy ul. Kazimierza Wielkiego w Legnicy[26][27]. 9 grudnia 1975 r. został pochowany na cmentarzu komunalnym w Legnicy (ul. Wrocławska)[28].

Życie prywatne

W 1950 r. poślubił Aleksandrę Ryniewicz (1927–1993), a w grudniu tego samego roku urodził się ich syn Jerzy (1950–2007).

Nagrody i odznaczenia

  • 1966 r. – Nagroda Miasta Legnicy[29];
  • 1969 r. – dyplom uznania za całokształt działalności kulturalno-oświatowej w XXV-leciu PRL;
  • 1970 r. – Nagroda Ministra Kultury i Sztuki za krzewienie muzyki i wybitne osiągnięcia artystyczne chóru Madrygał LDK[30].

Upamiętnienie

  • W 1976 r. rzeźbiarz Zbigniew Frączkiewicz stworzył dwie prace poświęcone osobie Henryka Karlińskiego: „Karliński I” to praca w formie płyty, a „Karliński II” to żeliwna rzeźba. Losy pierwszej z nich nie są dzisiaj znane, natomiast rzeźba „Karliński II” znajduje się od 1992 r. w zbiorach Muzeum Miedzi w Legnicy[31].
  • W latach 1983–1991 Henryk Karliński był patronem Wojewódzkiego Domu Kultury w Legnicy. Uroczyste nadanie imienia tej instytucji odbyło się w trakcie Ogólnopolskiego Turnieju Chórów Legnica Cantat 15 (25–29.05.1983 r.)[32].
  • W 1993 r. został patronem Legnickiego Centrum Kultury[33], placówki odwołującej się do tradycji WDK, w którym Karliński tworzył i pracował.
  • W grudniu 1993 r. w holu Akademii Rycerskiej w Legnicy została odsłonięta pamiątkowa tablica poświęcona Henrykowi Karlińskiemu[34].
  • W 2005 r.  jego imię otrzymała jedna z legnickich ulic[35].
  • W 2014 r. Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy wystawił spektakl pt. "Człowiek na moście", inspirowany postacią Henryka Karlińskiego (scenariusz: Robert Urbański, reżyseria: Jacek Głomb)[36].
  • W 2016 r. Rada Miejska Legnicy nadała Karlińskiemu pośmiertnie tytuł Honorowego Obywatela Miasta Legnicy[37] .
  • W 2019 r. Muzeum Miedzi w Legnicy przy współpracy z Legnickim Centrum Kultury przygotowało wystawę czasową pt. "Pół wieku Cantatu. Wystawa jubileuszowa" (18.05–31.08.2019 r.). Sporą część ekspozycji poświęcono Henrykowi Karlińskiemu, jego życiu i działalności w Legnicy[38].
  • W ostatnich latach powstała też idea postawienia pomnika Henrykowi Karlińskiemu. Pierwotnie miała to być to tzw. ławeczka[39], natomiast w ramach Legnickiego Budżetu Obywatelskiego 2022 zgłoszono projekt rzeźby o nazwie Dyrygent, którego autorem jest Grzegorz Niemyjski[40]. Żadnego z pomysłów nie udało się dotychczas zrealizować.
  • Każdego roku chór Madrygał organizuje koncert pamięci Henryka Karlińskiego. Tradycyjnie odbywa się on w pobliżu 5 grudnia, czyli daty śmierci działacza[41][42].

Przypisy

  1. ↑ Jan S. Smalewski, Legniczanie znani, sławni, zasłużeni 1945-2007, wyd. I, Legnica: Edytor, 2008, ISBN 978-83-61176-24-4.
  2. ↑ a b Artyści wybierają Legnicę, [w:] Marek Żak, Czerwony Młyn, wyd. 1, Legnica: Prographic, 2021, s. 165-169, ISBN 978-83-61353-00-3.
  3. ↑ a b c d e Marek Żak, O muzyce mógł rozmawiać godzinami, [w:] Honorata Rajca (red.), Program Legnica Cantat 50. - coroczne wydawnictwo poprzedzające festiwal, Legnica: Legnickie Centrum Kultury, 2019.
  4. ↑ E. Golisz, Tajemniczy..., „Gazeta Piastowska” 3–16 III 2014, nr 332, s. 5
  5. ↑ Cuda Dzielnicy. Piękna historia Zakaczawia. [dostęp 2022-02-08].
  6. ↑ Jubileuszowy album absolwentów Technikum Energetycznego, wyd. 1, Legnica 2004.
  7. ↑ T. Grabska, H. Karliński, Pionierskie lata amatorskiego ruchu teatralnego w Legnicy (1945–1955), „Kultura Dolnośląska” 1975, nr 4,
  8. ↑ „Wojewódzki Informator Kulturalny” styczeń–luty 1976, nr 1-2.
  9. ↑ Archiwum Urzędu Miasta w Legnicy, Akta osobowe Henryka Karlińskiego, 1949–1953.
  10. ↑ a b Archiwum Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Legnicy, Akta osobowe Henryka Karlińskiego 1956-1975., 1956–1975.
  11. ↑ M. Żak, Teatr (nie tylko) Młodego Widza, „Gazeta Piastowska”, nr 490 z 29 IV–3 V 2019, s. 5.
  12. ↑ E. Opoczyńska, W Legnicy. Rozmowy i obserwacje, „Nowe Sygnały” 8 XII 1957, nr 49.
  13. ↑ J. Kustosik, Działalność Henryka Karlińskiego w amatorskim ruchu teatralnym w Legnicy, "Szkice Legnickie" 1985, t. XI, s. 275-277.
  14. ↑ a b c T. Grabska, Henryk Karliński jako organizator ruchu muzycznego w Legnicy, "Szkice Legnickie" 1985 (t. XI), 271-274.
  15. ↑ Notatnik kulturalny. 600 pieśni Madrygału, „Gazeta Robotnicza” 8 XII 1970, nr 291.
  16. ↑ Czeskie dni kultury Dolnego Śląska, „Gazeta Robotnicza” (wyd. LJWSDB) 5 XII 1972, nr 289.
  17. ↑ a b Wiadomość DNIA. Chór „Madrygał” wyrusza na międzynarodowe szlaki, „Gazeta Robotnicza” 15 VII 1969, nr 166.
  18. ↑ T. Rollauer, Nie dlatego śpiewam…, „Konkrety” 8 VIII 1975, nr 32.
  19. ↑ Cz. Pańczuk, Oda urodzinowa, "Konkrety" 9 II 1979, nr 6, s. 8.
  20. ↑ I. Sadurska, Wspomnienie o Henryku Karlińskim. Nieodwzajemniona miłość, "Gazeta Legnicka" 2 XII 1993, nr 234, s. 6-7.
  21. ↑ 25-lecie "MADRYGAŁU", "Legnicki Informator Kulturalny" 1974, nr 2, s. 20.
  22. ↑ T. Grabowska, Panorama: DOLNY ŚLĄSK. Legnicki "Madrygał" i jego kierownik, "Trybuna Ludu" 19 VI 1975, nr 141, s. 5.
  23. ↑ Ogólnopolski Turniej Chórów "Legnica Cantat" 1967-1989. Wydawnictwo Jubileuszowe, Legnica 1989.
  24. ↑ Wielki dzień legnickiego „Madrygału”, „Gazeta Robotnicza” (wyd. LJSWPB) 5 VI 1975, nr 128.
  25. ↑ M. Dyżewski, Legnicki Chór Kameralny Madrygał Wyższej Szkoły Menadżerskiej w Legnicy, Legnica 2005.
  26. ↑ "Wojewódzki Informator Kulturalny”, nr 1-2, luty 1976.
  27. ↑ "Kolorowe okno na świat" - reportaż o Henryku Karlińskim [POSŁUCHAJ], Radio Wrocław [dostęp 2022-02-08] (pol.).
  28. ↑ GROBONET 2.6 - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarze komunalne, legnica36.grobonet.com [dostęp 2022-02-05].
  29. ↑ A. J., 22 rocznica wyzwolenia Legnicy, „Wiadomości. Tygodnik Społeczno-Polityczny” 17–23 II 1967, nr 7.
  30. ↑ Nagroda dla Henryka Karlińskiego, „Gazeta Robotnicza”, 16 X 1970, nr 246, s. 4.
  31. ↑ J.S. Wojciechowski, Frączkiewicz, Wałbrzych [b.d.], s. 73.
  32. ↑ Legnicki WDK – imiennikiem Henryka Karlińskiego, „Gazeta Robotnicza” 8 VI 1983, nr 133.
  33. ↑ [1] Uchwała nr XLIV/336/93 Rady Miejskiej w Legnicy z dnia 19 IV 1993 r. o nadaniu Legnickiemu Centrum Kultury imienia Henryka Karlińskiego., 19 czerwca 1993.
  34. ↑ Cz. Kowalak, Pomniki i tablice pamiątkowe w Legnicy po II wojnie światowej, Legnica 2012, s. 45.
  35. ↑ Uchwała nr XLI/426/05 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 28 XII 2005 r. w sprawie nadania nazw niektórym ulicom na obszarze miasta Legnicy., 28 grudnia 2005.
  36. ↑ R. Urbański, Człowiek na moście, Legnica 2014 – program/wydawnictwo towarzyszące spektaklowi „Człowiek na moście”.
  37. ↑ [1] Uchwała nr XVIII/190/16 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 29 marca 2016 r. w sprawie nadania tytułu „Honorowy Obywatel Miasta Legnicy” w roku 2016.
  38. ↑ M. Żak, Rozśpiewana wystawa, „Gazeta Piastowska” 29 IV – 3 V 2019, nr 490, s. 2.
  39. ↑ Jagoda Balicka, Karliński na ławeczce? (FOTO), E-Legnickie [dostęp 2022-01-31] (pol.).
  40. ↑ Rzeźba muzyczna twórcy Chóru Madrygał i pomysłodawcy Legnicy Ca, lbo.legnica.eu [dostęp 2022-01-31] (pol.).
  41. ↑ Zapraszamy na koncert pamięci Henryka Karlińskiego - Legnica - Oficjalny Portal Miasta, portal.legnica.eu [dostęp 2022-01-31] (pol.).
  42. ↑ A. Trzepacz, Pasja, osobowość i wiedza, "Panorama Legnicka" 7 XII 2004, nr 50, s. 16.

Media użyte na tej stronie

Legnica, cmentarz komunalny, grób Henryka Karlińskiego -8 czerwca 2012 r..jpg
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 3.0
Legnica, cmentarz komunalny, grób Henryka Karlińskiego