Henryk Maruszczak

Henryk Maruszczak

Henryk Maruszczak (2003)
Data i miejsce urodzenia	1 października 1922 Lublin
Data i miejsce śmierci	22 października 2012 Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz przy ul. Lipowej w Lublinie
Zawód, zajęcie	Geograf, geomorfolog, lessolog
Tytuł naukowy	Prof. dr hab.
Alma Mater	Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Zasłużony Nauczyciel PRL

Henryk Wacław Maruszczak (ur. 1 października 1922 w Lublinie, zm. 12 października 2012 tamże) – polski geograf i geomorfolog, współtwórca lubelskiej szkoły badania lessów. Przed wybuchem II wojny światowej ukończył 4-klasowe Gimnazjum Ogólnokształcące im. Jana Zamojskiego w Lublinie, uzyskując "małą maturę". Pod koniec okupacji kontynuował naukę w liceum drogowym, później w liceum dla pracujących, a równolegle, od IX 1945 r. studiował jako wolny słuchacz geografię na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UMCS w Lublinie^[1].

Życiorys

Całe swoje życie zawodowe i twórcze związał z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Tu ukończył studia geograficzne. Był jednym z pierwszych absolwentów tej uczelni. Tu pracował (jeszcze jako student) od 1946 r. aż do emerytury w 1993 roku, przechodząc wszystkie szczeble awansu zawodowego i naukowego. Pełnił również przez funkcje administracyjne. Przez wiele lat kierował Zakładem Geografii Fizycznej. Był prodziekanem Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi (1958-1960) i dyrektorem Instytutu Nauk o Ziemi (1972-1978)^[2].

Zainteresowania naukowe H. Maruszczaka od początku jego kariery naukowej ewoluowały, a właściwie rozszerzały się z upływem czasu o kolejne pola badawcze – od geografii społeczno-ekonomicznej poprzez geografię regionalną i historyczną, geografię fizyczną, paleogeografię i geomorfologię, aż po geoarcheologię i historię geografii. W każdej z tych dziedzin geograficznych pozostawił wymierny, ceniony do dzisiaj i wielokrotnie przywoływany, dorobek publikacyjny. W większości przypadków były to (niezależnie od objętości) dzieła oryginalne, pionierskie, wyznaczające nowe kierunki badań dla kolejnych pokoleń geografów.

Okładka monografii pod redakcją Henryka Maruszczaka "Podstawowe profile lessowe" (1991)

Okładka monografii pod redakcją Henryka Maruszczaka "Podstawowe profile lessowe II" (2001)

Szczególne miejsce w jego badaniach naukowych odgrywała problematyka lessowa. Interesował się zarówno litologią, stratygrafią i typologią lessów, zagadnieniami lessowej morfogenezy, jak i metodyką badań terenowych i laboratoryjnych tych osadów. Wypracowany przez H. Maruszczaka schemat stratygrafii lessów polskich i ich korelacji z krajami sąsiednimi jest podstawą współczesnych badań lessu. Był inicjatorem i redaktorem dwutomowego opracowania monograficznego „Podstawowe profile lessów w Polsce” (tom I – 1991, tom II – 2001), będącego swoistym kompendium wiedzy na temat 72 stanowisk lessowych z obszaru Polski, dokumentujących reprezentatywne sekwencje lessowo-glebowe dla tej części Europy Środkowej. Zbiór ten jest podsumowaniem kilkudziesięcioletnich badań, głównie nad stratygrafią i wydźwiękiem paleogeograficznym, polskich pokryw lessowych. Zaznaczyć należy, że oba tomy poprzedzone są obszernymi artykułami wprowadzającymi H. Maruszczaka na temat lito- i pedostratygrafii lessów polskich, podsumowującymi w istocie aktualny stan badań nad ich wieloaspektowym wykształceniem. Oba tomy redagowanych przez H. Maruszczaka „Podstawowych profili...” postrzegane są nie bez podstaw jako skarbnica wiedzy na temat pokryw lessowych w Polsce. Współczesne rozpoznanie rozmieszczenia pokryw lessowych na tym obszarze zasadniczo jest wierne z tym, które kilkadziesiąt lat temu przedstawił Prof. H. Maruszczak, zaś nazwane przez niego regiony lessowe są powszechnie uznawane za obowiązujące. Wyraźnie widoczny jest tu również bezpośredni wkład redaktora – Prof. H. Maruszczaka – w ujednolicenie, a jednocześnie doprecyzowanie korelacji lito- i pedostratygraficznej lessów polskich w nawiązaniu do europejskiej strefy peryglacjalnej, jak też globalnej stratygrafii plejstocenu.

Dopełnieniem wybitnie „lessowych” zainteresowań naukowych H. Maruszczaka, są publikacje dotyczące uściślenia genezy lessów i w konsekwencji doprecyzowania definicji utworów lessowych oraz rozróżnienia ich od tzw. osadów lessopodobnych. Jego badania dotyczyły przede wszystkim litostratygrafii lessów. W tym nurcie zainteresowań mieści się opracowanie strefowego zróżnicowania utworów lessowych na półkuli wschodniej, z wydzieleniem typów głównych – lessów perydesertycznych, peryglacjalnych i perymedyterrańskich. Prof. Henryk Maruszczak jest autorem kilku (publikowanych cyklicznie wraz z rozwojem wiedzy autora) schematów stratygraficznych lessów polskich. Z czasem zostały one rozbudowane o inne kryteria, różnicujące różnowiekowe pokrywy lessowe, w tym zwłaszcza o kryteria mineralogiczne, paleopedologiczne oraz datowania termoluminescencyjne. Znaczącym „lessowym” wątkiem zainteresowań badawczych Prof. H. Maruszczaka są zagadnienia związane z morfogenezą lessową. Badania te realizował on najpierw na Wyżynie Lubelskiej i Roztoczu, a następnie poszerzył ich analizę na inne regiony lessowe Europy środkowej. Jego pierwsze publikacje, warte szczególnego zacytowania, dotyczą wykształcenia stoków nadbudowanych pokrywami lessowymi (odziedziczona peryglacjalna asymetria i wierzchowin z nadbudową lessową, falistość rzeźby i bogactwo peryglacjalnie uwarunkowanych zagłębień bezodpływowych typu „wymoków”). Swoistym podsumowaniem  wieloletnich zainteresowań Prof. H. Maruszczaka problematyką lessową jest korelacja lessów polskich z lessami krajów ościennych, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainy, Rosji i Niemiec. Stanowi ona istotny wkład w rozpoznanie paleogeografii plejstocenu Europy Środkowej^[2].

Prof. H. Maruszczak był inicjatorem i koordynatorem międzynarodowej współpracy Komitetu Badań Czwartorzędu PAN z Komisją Badań Okresu Czwartorzędowego Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie; organizował lub współorganizował 7 seminariów terenowych w zakresie korelacji lessów i utworów glacjalnych Polski SE i Ukrainy NW (3 seminaria w Polsce i 4 na Ukrainie).

Prof. H. Maruszczak był członkiem Komitetu Nauk Geograficznych PAN (1974-1982), członkiem Komitetu Badań Czwartorzędu (1964-2006) oraz był pomysłodawcą i przewodniczącym Komisji Lessu tego Komitetu. Był członkiem rzeczywistym Komisji Lessu INQUA (1982-1995) i koordynatorem grupy roboczej „Europa” tejże Komisji. W uznaniu zasług naukowych, redakcyjnych i organizacyjnych INQUA nadała Profesorowi Maruszczakowi tytuł honorowego członka tej organizacji^[2].

Kariera zawodowa

• od 1 III 1946 r. – zatrudniony na etacie kreślarza w Zakładzie Hydrologii i Melioracji UMCS w Lublinie
• od 1 XII 1946 r. – zastępca asystenta w Zakładzie Geografii Ogólnej UMCS
• 1949 r. absolwent studiów geograficznych na UMCS
• 1952 r. – uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych
• 1955 r. – mianowany docentem w Zakładzie Geografii Fizycznej Ogólnej UMCS
• 1967 r. – otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego
• 1977 r. – awansowany na stanowisko profesora zwyczajnego
• 1977-1993 – kierownik Zakładu Geografii Fizycznej i Paleogeografii UMCS
• 1958-1960 – prodziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMCS
• 1972-1978 – dyrektor Instytutu Nauk o Ziemi UMCS
• 1993 r. – przejście na emeryturę

Ważniejsze publikacje

H. Maruszczak jest autorem przeszło 300 publikacji (bez sprawozdań i recenzji). Był redaktorem lub współredaktorem 17 zbiorowych opracowań^[1]. Do grona najważniejszych jego publikacji zaliczyć należy:

• Mapa geomorfologiczna województwa lubelskiego w skali 1:600.000 (1972)
• Bułgaria (1971) – monografia geograficzna
• Wyżyny Lubelsko-Wołyńskie (1972) – rozdział w Geomorfologii Polski, t. 1 pod red. M. Klimaszewskiego
• Arkusz "Lublin" Przeglądowej Mapy Geomorfologicznej Polski w skali 1:500.000 (1980)
• Podstawowe profile lessowe I (1991) – redakcja monografii
• Podstawowe profile lessowe II (2001) – redakcja monografii

Upamiętnienie

Jest uważany za współtwórcę lubelskiego ośrodka geograficznego^[3] oraz lubelskiej szkoły badania lessów^[1][2].

Przypisy