Henryk Samsonowicz

Henryk Bohdan Samsonowicz

Henryk Samsonowicz (2010)
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	23 stycznia 1930 Warszawa
Data i miejsce śmierci	28 maja 2021 Warszawa
Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia średniowieczna
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1954 – historia UW
Habilitacja	1960 – historia UW
Profesura	1980
Polska Akademia Nauk
Status	członek rzeczywisty
Doktor honoris causa Uniwersytet Gdański – 2009 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – 2014 Uniwersytet Jagielloński – 2015
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Okres zatrudn.	1950–2021
Rektor
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Okres spraw.	1980–1982
Poprzednik	Zygmunt Rybicki
Następca	Kazimierz Albin Dobrowolski
Dyrektor
Instytut	Instytut Historyczny UW
Okres spraw.	1975–1978
Odznaczenia

Henryk Samsonowicz

Henryk Samsonowicz (2009)
Pełne imię i nazwisko	Henryk Bohdan Samsonowicz
Data i miejsce urodzenia	23 stycznia 1930 Warszawa
Data i miejsce śmierci	28 maja 2021 Warszawa
Minister edukacji narodowej
Okres	od 12 września 1989 do 12 stycznia 1991
Poprzednik	Jacek Fisiak
Następca	Robert Głębocki

Henryk Bohdan Samsonowicz (ur. 23 stycznia 1930 w Warszawie^[1], zm. 28 maja 2021^[2] tamże^[3]) – polski historyk mediewista i nauczyciel akademicki, profesor nauk humanistycznych. W latach 1980–1982 rektor Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1989–1991 minister edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Kawaler Orderu Orła Białego.

Życiorys

Wykształcenie i kariera naukowa

Włodzimierz Lengauer, Norman Davies i Henryk Samsonowicz (2007)

Podczas okupacji niemieckiej uczestniczył w tajnych kompletach, a następnie w tzw. kursach przygotowawczych do szkoły rybackiej przy ul. Siennej 16, zorganizowanych przez nauczycieli z Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego^[4]. Po wojnie ukończył VII Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego^[5].

W 1950 ukończył studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, po których podjął pracę na stanowisku asystenta tej uczelni. W 1954 otrzymał stopień doktora nauk historycznych, na podstawie pracy kandydackiej zatytułowanej Rzemiosło wiejskie w Polsce w XIV–XVI w. i przygotowanej pod kierunkiem profesora Mariana Małowista^[6]. W 1960 habilitował się w oparciu o rozprawę Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w drugiej połowie XV wieku. W 1969 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych^[7].

Profesorem nadzwyczajnym został w 1971, a dziewięć lat później profesorem zwyczajnym w zakresie nauk humanistycznych. W latach 1964–2009 prowadził seminarium magisterskie, w 1969 zaczął kierować mediewistycznym i nowożytnym seminarium doktorskim w Instytucie Historycznym. Wypromował 11 doktorów.

Od 1967 był prodziekanem Wydziału Historycznego UW, w okresie 1970–1973 pełnił funkcję dziekana tej jednostki. W latach 1975–1980 był dyrektorem Instytutu Historycznego, z którym zawodowo związany był nieprzerwanie od 1950. Od 1 października 1980 do 8 kwietnia 1982 pełnił funkcję rektora Uniwersytetu Warszawskiego.

Od 1978 do 1982 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Historycznego, w 1982 został członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego^[8].

W latach 1991–1996 był wiceprzewodniczącym Komitetu Badań Naukowych, w 1994 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk, w latach 1999–2006 przewodniczył Wydziałowi I Nauk Społecznych PAN. W 2002 został członkiem rzeczywistym PAN, zasiadł też w jej prezydium. Został wykładowcą Akademii Humanistycznej w Pułtusku, a także członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Academia Europaea i innych instytucji naukowych. Wszedł w skład m.in. jury Nagrody Naukowej KLIO. Zasiadał w Komitecie Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk^[9].

Opublikował około 800 prac naukowych, głównie z zakresu historii Polski okresu średniowiecza, w tym 16 książek i podręczników uniwersyteckich. Bywał też ekspertem teleturnieju Wielka gra. W 1975 organizował pierwszą olimpiadę historyczną. Wśród jego uczniów znaleźli się Agnieszka Bartoszewicz, Wojciech Fałkowski, Zbigniew Morawski, Grzegorz Myśliwski, Jerzy Pysiak, Paweł Żmudzki^[10].

Działalność polityczna

W latach 1956–1982 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej^[8]. Od 1959 do 1961 pełnił funkcję I sekretarza komitetu uczelnianego PZPR na UW^[11]. Z partii został usunięty wkrótce po wprowadzeniu stanu wojennego. W 1968 był jedynym z pięciu orzekających członków Wyższej Komisji Dyscyplinarnej przy ministrze oświaty i szkolnictwa wyższego dla pracowników naukowo-dydaktycznych szkół wyższych, który zagłosował przeciwko podtrzymaniu decyzji uczelnianej komisji dyscyplinarnej, na mocy której zwolniono z pracy profesora Damazego Tilgnera^[12].

Podczas wydarzeń sierpniowych w 1980 przyłączył się do skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[13]. Od tegoż roku działał w Niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym „Solidarność”. W 1985 brał udział w przygotowaniu opracowania zatytułowanego Raport. Polska 5 lat po sierpniu. W 1988 został członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, objął w jego ramach funkcję przewodniczącego komisji nauki i oświaty^[8]. W 1989 brał udział w obradach plenarnych Okrągłego Stołu. Po wyborach do Sejmu kontraktowego został ministrem edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego^[14]. Jedną z podjętych wówczas decyzji była ta o wprowadzeniu nauczania religii do szkół publicznych. Urząd ministra sprawował do stycznia 1991.

Był członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w 2010 i w 2015^[15][16].

Odznaczenia i wyróżnienia

Henryk Samsonowicz i prezydent RP Bronisław Komorowski podczas dekoracji Orderem Orła Białego

W 2010 prezydent Bronisław Komorowski odznaczył go Orderem Orła Białego^[17], a 25 lutego 2011 powołał go w skład kapituły tego orderu^[18]. W listopadzie 2015 w proteście przeciwko decyzji prezydenta RP Andrzeja Dudy o ułaskawieniu Mariusza Kamińskiego zrezygnował z członkostwa w tej kapitule^[19].

Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 1998^[20]. Wyróżniony Odznaką Honorową „Zasłużony dla Mazowsza”^[21] oraz Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości^[22].

W czasach PRL otrzymał Krzyż Kawalerski^[23], Oficerski i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty Krzyż Zasługi i Medal Komisji Edukacji Narodowej^[24]. W 1984 wyróżniony francuskim Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej^[25].

Otrzymał tytuły doktora honoris causa Duquesne University w USA (1981), Akademii Pedagogicznej w Krakowie (1994), Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (1998)^[26], Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (2002)^[27], Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach (wówczas Akademii Świętokrzyskiej, 2005), Uniwersytetu Wrocławskiego (2007) oraz Uniwersytetu Opolskiego (2009^[28]), Uniwersytetu Gdańskiego (2009)^[29], Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie (2010)^[30], Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (2014)^[31] i Uniwersytetu Jagiellońskiego (2015)^[32]. W 2001 wyróżniony Nagrodą im. Profesora Hugona Steinhausa^[33].

Został honorowym obywatelem Sandomierza (2004), gminy Długosiodło (2006)^[34], Ostrowca Świętokrzyskiego (2008), Pułtuska (2008) oraz Warszawy (2015)^[35]. W 2014 otrzymał Perłę Honorową Polskiej Gospodarki (w kategorii nauka)^[36].

Życie prywatne

Pochodził z rodziny pieczętującej się w przeszłości herbem Lis. Był synem Jana i Henryki^[3], bratem Andrzeja.

Od urodzenia mieszkał w kamienicy przy ul. Wilczej 22^[37]. 10 czerwca 2021 został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[38].

Publikacje

• Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVI w., PWN, Warszawa 1954.
• Hanza władczyni mórz, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
• Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w II połowie XV w., Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1960 (tłum. niemieckie 1969).
• Historia Polski do roku 1795, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1967.
• Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia z dziejów Hanzy nad Bałtykiem w XIV–XV w., PWN, Warszawa 1968.
• Życie miasta średniowiecznego, PWN, Warszawa 1970.
• Złota jesień polskiego średniowiecza, Wiedza Powszechna, Warszawa 1971.
• Dziedzictwo Średniowiecza. Mity i rzeczywistość, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991.
• Miejsce Polski w Europie, Bellona, Warszawa 1995 (tłum. niemieckie 1997).
• Tysiącletnie dzieje (wraz z Januszem Tazbirem), Wyd. Dolnośląskie, Wrocław 1997.
• Idea uniwersytetu u schyłku tysiąclecia (współautor), FNP, Warszawa 1998.
• Północ-Południe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1999.
• Narodziny średniowiecznej Europy (red., wstęp), Bellona, Warszawa 1999.
• Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy (red.), Universitas, Kraków 2000.
• Długi wiek X. Z dziejów powstawania Europy, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań 2002 (tłum. niemieckie 2009).
• Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku (współautor), Iskry, Warszawa 2003.
• Konrad Mazowiecki (1187/88 – 31 VIII 1247), Wydawnictwo Avalon T. Janowski, Kraków 2008.
• Prawda i fałsz. O polskiej chwale i wstydzie (współautor), Wyd. Stopka Łomża 2010.
• Nieznane dzieje Polski. W Europie czy na jej skraju?, Bellona, Warszawa 2012.
• Szkice o mieście średniowiecznym, Wydawnictwa Drugie, Warszawa 2014.
• Studia nad postrzeganiem przestrzeni przez ludzi średniowiecza, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2015.

Przypisy

Bibliografia

• Nota biograficzna na stronie Instytutu Historycznego UW. [dostęp 2011-02-23].
• Prof. zw. dr hab. czł. rzecz. PAN Henryk Bohdan Samsonowicz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [online] [dostęp 2020-01-10] .
• Anna Grażyna Kister: Henryk Bohdan Samsonowicz. Encyklopedia Solidarności. [dostęp 2019-11-07].

Linki zewnętrzne

• Samsonowicz, Henryk (niem.). Instytut Herdera w Marburgu. [dostęp 2021-01-28].
• Henryk Samsonowicz. Polona. [dostęp 2022-01-14].