Henryk Szaro

Henryk Szaro
Ilustracja
Portret Henryka Szaro (1924–1933)
Prawdziwe imię i nazwisko

Henoch Szapiro

Data i miejsce urodzenia

23 października 1900
Warszawa

Data i miejsce śmierci

17 kwietnia lub 8 czerwca 1942
Warszawa

Zawód

reżyser, scenarzysta

Współmałżonek

Felicja Goldman
(1932–1942)

Lata aktywności

1921–1939

Henryk Szaro, właśc. Henoch Szapiro (ur. 23 października 1900 w Warszawie, zm. 17 kwietnia lub 8 czerwca 1942 tamże) – polski reżyser filmowy i teatralny oraz scenarzysta żydowskiego pochodzenia. Zaliczany do najważniejszych twórców polskiego kina przedwojennego[1]. Obok Michała Waszyńskiego i Józefa Lejtesa należał do najsprawniejszych reżyserów swego okresu. Nazywany „tytanem pracy”, był również sprawnym scenarzystą[1].

Życiorys

Okres teatralny

Henoch Szapiro urodził się 23 października[a] 1900 w Warszawie w żydowskiej rodzinie[3] Dawida Szapiry i Anny z domu Ebinów[2].

Gimnazjum skończył w Saratowie, a następnie Instytut Inżynierów Komunikacji w Piotrogrodzie[2][1][4]. Był także absolwentem szkoły przy Teatrze Aleksandryjskim[2][4]. Sam twierdził, że był uczniem Wsiewołoda Meyerholda i Arbatowa (Archipowa) w Moskwie[1][2][4]. Według krytyka filmowego Jamesa Hobermana Szaro, ukończywszy szkołę, prawdopodobnie towarzyszył w teatrze A. Granowskiemu, a od 1921 reżyserował w paru teatrach piotrogrodzkich, m.in. Teatrze Maryjskim i Teatrze Wolnej Komedii (tutaj zrealizował 10 stycznia 1922 przedstawienie „Szkoły gwiazd” i „Wesołej śmierci” Nikołaja Jewreinowa)[2].

Prawdopodobnie w 1923 dotarł do Niemiec i w Berlinie związał się z kabaretem „Sinaja Ptica” (pol. Niebieski ptak), utworzonym przez rosyjskich emigrantów[2]. W czerwcu 1924 przybył z grupą kabaretową do Polski, w której później zamieszkał w Warszawie[2]. Zapewne wtedy przyjął nazwisko Szaro[2]. W połowie 1924 został kierownikiem artystycznym teatru „Stańczyk[2]. 15 sierpnia wystawił „zgodnie ze wskazówkami Jewreinowa”[5] jego jednoaktówki: „Wesołą śmierć” i „Szkołę gwiazd”, dodając do inscenizacji zdjęcia filmowe[2][1][4]. 29 listopada przedstawił tzw. program egzotyczny – m.in. „Samum” Augusta Strindberga i „U wrót chińskiego raju” N. J. Agniwcewa[2].

Debiut filmowy

W 1925 zadebiutował filmem farsowym, w stylu amerykańskim według scenariusza Konrada Toma[1], Rywale, który nie zachował się do dzisiejszych czasów[3]. Po raz pierwszy na ekranach kin w tym filmie pojawił się Eugeniusz Bodo, który zagrał w produkcji nauczyciela muzyki, Genusia, rywalizującego o względy ukochanej z podstarzałym bogaczem (Antoni Fertner)[3]. Film spotkał się z pozytywnym odzewem krytyki[3]. W tym samym roku wyreżyserował drugą produkcję, spod szyldu wytwórni Leona Forberta, która produkowała filmy dokumentalne i fabularne w języku jidysz[1]. Łamedwownik (Jeden z 36), na podstawie scenariusza Henryka Bojma, nawiązujący do tzw. łamed-wowników[4], opowiada o losach mieszkańców żydowskiego miasteczka w trakcie powstania styczniowego[1] prześladowanych przez carską władzę[3]. Film, nakręcony m.in. w Sandomierzu i w Kazimierzu Dolnym, został pozytywnie oceniony przez Anatola Sterna[2] oraz przez innych krytyków[3]. Doceniano go za realizm scen i dbałość o szczegóły[3].

Okres filmowy

W 1926 na otwarcie żydowskiego teatru „Skala” w Warszawie Szaro jako Henryk Arbot, według Jamesa Hobermana, przygotował sztukę „Joszke Muzykant” Osipa Dimowa[2]. Szaro, nie kontynuując produkcji filmów o tematach żydowskich[3], w tym samym roku wydał Czerwonego błazna, zrealizowanego według powieści kryminalnej Aleksandra Błażejowskiego pod tym samym tytułem[2][3]. Film opowiada o morderstwie znanego warszawskiego bankiera[3].

W 1927, w trakcie Międzynarodowej Wystawy Sztuki Kinematograficznej w Warszawie (5–26 marca 1927), wygłosił prelekcję[2]. Był wtedy współzałożycielem Polskiego Związku Producentów Filmowych (PZPF) – należał w nim do Sekcji Reżyserów i Operatorów[2][4].

Scena z filmu Zew morza. Widoczni m.in.: Stefan Szwarc (stoi, z fajką) jako Rudolf Minke, Henryk Rzętkowski (w pasiastej bluzce) jako Przemytnik, Michał Halicz (z prawej, pochylony) jako Członek szajki.

Latem 1927 nagrał melodramat Zew morza na podstawie autorskiego scenariusza Stefana Kiedrzyńskiego[2][6]. Film, który pierwszy z twórczości Szaro zachował się do naszych czasów (choć w niekompletnym stanie)[3][6], opowiada przygodę Stacha (Jerzy Marr), który po latach spędzonych na morzu postanawia odwiedzić rodzinne strony, by przekonać się później, że wciąż darzy ogromną sympatią przyjaciółkę ze swojego dzieciństwa, Hankę (Maria Malicka)[3]. Oprócz aktorów filmowych wystąpili w nim również oficerowie i szeregowcy Polskiej Marynarki Wojennej oraz Morskiego Dywizjonu Lotniczego w Pucku[6]. Film został nagrany m.in. w Gdańsku, Gdyni i Pucku[6], a także na następujących statkach: Żaglowiec Lwów, ORP Kujawiak, Generał Sosnowski, Jacht Gazda[6]. W produkcji pojawił się również hydroplan typu Liore Olivier H-13 w wersji szkolnej o numerze bocznym 1-3[6]. Do ról dzieci ogłoszono wówczas konkurs – wygrał go 10-letni Tadeusz Fijewski, dla którego rola była debiutem[6]. Premiera filmu odbyła się 13 października 1927 w dwóch warszawskich kinach: o godz. 16:15 w kinie Apollo przy ulicy Marszałkowskiej 106 (muzykę na żywo wykonała orkiestra pod przewodnictwem M. Szternberga), a także o godz. 18:00 w kinie Casino przy ulicy Nowy Świat 50 (tutaj na żywo zagrała orkiestra pod batutą dyrygenta Adama Furmańskiego)[6].

W 1928 Szaro podróżował do berlińskich, paryskich i nicejskich wytwórni filmowych[1], w celu poszerzania swojej wiedzy reżyserskiej, obserwując pracę m.in. Fritza Langa i K. Grunego[2]. Zwiedził także północną Afrykę[2][1]. Wróciwszy do Polski opublikował relację Moje wrażenia z podróży do Afryki (w prasie „Kino dla Wszystkich” 1928 nr 64, 65, 67)[2].

W tym samym roku Szaro wyreżyserował film Dzikuska oparty na powieści romantycznej Ireny Zarzyckiej pod tym samym tytułem[2][1]. Został negatywnie oceniony przez recenzentów, m.in. przez Zofię Dromlewiczową[7] i Magdalenę Samozwaniec[8][2]. Zekranizował również, spod szyldu wytwórni Gloria, należącej do Marka Libkowa[1], Przedwiośnie Stefana Żeromskiego na podstawie utworu pod tym samym tytułem[2][3][1]. O filmie wypowiedziała się Maria Dąbrowska, mówiąc, że istota powieści została „całkiem zatarta”, natomiast Kazimierz Dobrowolski oznajmił, że cechowała go „głębia ideologiczna”[2]. Krytycy filmowi zarzucali reżyserowi spłycenie oryginalnej powieści i skupienie się na wątku romansowym[3], ale mimo to recenzje były podzielone[1]. Film uważany jest za zaginiony[1].

Henryk Szaro przy montażu filmu Mocny człowiek.

W 1929 został wydany (również przez wytwórnię Gloria[1]) film Mocny człowiek według powieści Stanisława Przybyszewskiego, zdobył uznanie krytyki, jednakże nie zdobył publiczności[2]. W Europie kojarzono go głównie dzięki Grzegorzowi Chmarze, rosyjskiemu aktorowi, który zagrał główną rolę[1]. Film w czasie II wojny światowej zaginął, dopiero w 1997 okazało się, że taśmy filmowe znajdują się w Brukseli[1]. Według współczesnych krytyków film został uznany za jeden z najlepszych i najważniejszych filmów wydanych pod koniec ery filmografii niemej[1]. W tym samym roku Szaro został członkiem honorowym Union des Artistes Cinematographiques w Nicei[2][4].

W 1930 Szaro rozpoczął współpracę z wytwórnią Kineton-Sfinks, która miała produkować filmy o tematyce patriotycznej, i zrealizował dwie produkcje z cyklu Płomienne serca[1]Na Sybir[3] (jeden z pierwszych filmów dźwiękowych[1]), który cieszył się dużą popularnością u widzów i był wyświetlany we Włoszech i USA oraz Rok 1914[2]. Oba filmy Szaro napisał, współpracując z Anatolem Sternem i Wacławem Sieroszewskim[2].

Karolina Lubieńska jako Ewa Pobratymska na klatce schodowej w jednej ze scen filmu Dzieje grzechu

W 1933, na dwudziestopięciolecie założenia wytwórni filmowej „Sfinks”, Szaro wyreżyserował Dzieje grzechu Żeromskiego[2]. Produkcja miała być dużym wydarzeniem kulturalnym, jednak krytycy byli nią rozczarowani i zarzucali jej powierzchowność[3]. Film zachował się do dzisiejszych czasów w stanie niekompletnym[3]. Tak Henryk Szaro wypowiedział się o filmie przed jego premierą:

Od szeregu lat myślałem o sfilmowaniu tego arcydzieła Żeromskiego, ale film niemy nie dawał możności właściwego ujęcia treści Dziejów grzechu. Na niemo film skazany był na rolę bladej ilustracji powieści. Same napisy, choćby najstaranniej dobrane to za mało. Dopiero film dźwiękowy otworzył perspektywy. Z realizacją Dziejów grzechu zwlekało się jednak ze względu na skomplikowaną wystawę, liczną i koniecznie pierwszorzędną obsadę, co oczywiście połączone jest ze znacznemi kosztami. Dopiero 25-lecie Sfinksa, które przypada na rok bieżący, dało okazję do wyprodukowania tego wielkiego filmu. Co do samego tematu, to uważam, że pomimo zmiany, jaka dokonała się w pojęciach społeczeństwa w stosunku do nielegalnej miłości, nieślubnych dzieci i tym podobnych problemów – pozostały jednak momenty wieczne, a mianowicie: miłość, namiętność i walka. Problem filmu w mojem ujęciu to nie jest wyłącznie miłość Ewy do Łukasza, ale i stosunek jej do dziecka. Ewa zabiła dziecko i ta zbrodnia zaciążyła fatalnie na jej życiu, zepchnęła ją na dno grzechu[9].

W 1936 zrealizował Pana Twardowskiego na podstawie scenariusza Wacława Gąsiorowskiego i Anatola Sterna[2]. Robert Birkholc, krytyk z serwisu Culture.pl, napisał o filmie:

Niestety, źle zagrane postaci i naiwność opowieści sprawiają, że próba stworzenia polskiej baśni historycznej powiodła się tylko połowicznie. Wydaje się, że tym razem Szaro większą wagę przykładał do trików filmowych niż do narracji: za pomocą zdjęć nakładanych czy montażu twórcy filmu pokazują, jak Twardowski transformuje rzeczy, przywołuje ducha Barbary Radziwiłłówny, czy – wreszcie – wyrusza na księżyc[3].

W tym samym roku reżyser, niezadowolony z niewystarczającej ochrony interesów zawodowych przez PZPF, wystąpił ze związku i został współzałożycielem utworzonego w grudniu Stowarzyszenia Realizatorów i Techników Filmowych[2].

W 1937 Szaro wyreżyserował trzy filmy: melodramat Ordynat Michorowski (będący drugą częścią Trędowatej[3]) na podstawie powieści Heleny Mniszkówny pod tym samym tytułem; Tkijes kaf (Ślubowanie) zrealizowany w języku jidysz wraz z drugim reżyserem, Zygmuntem Turkowem[10], według scenariusza Henryka Bojma. W filmie gościnnie wystąpił chór Wielkiej Synagogi[4]. Wersja niema tego filmu, zrealizowana wyłącznie przez Turkowa w 1924, trafiła w 1932 do Stanów Zjednoczonych, gdzie została całkowicie zmieniona przez George’a Rolanda, który specjalizował się w dostosowywaniu europejskich filmów do potrzeb amerykańskich Żydów[10]. Tytuł Turkowa spotkał się z wieloma kontrowersjami – scenarzyście zarzucano plagiat, gdyż fabuła była bardzo podobna do popularnej wówczas powieści Dybuk Szymona An-skiego[10]. Ślubowanie w wersji dźwiękowej, na podstawie tego samego scenariusza co starszy pierwowzór, spotkało się z chłodnym przyjęciem[10].

Trzecim filmem była farsa Trójka hultajska według utworu Gałganduch, czyli Trójka hultajska autorstwa Jana Nestroya[2].

Schyłek kariery

W 1938 reżyser zrealizował swój ostatni film – Kłamstwo Krystyny, będącej ekranizacją powieści Dnia upragnionego Stefana Kiedrzyńskiego[2]. Produkcja opowiada o biednej kobiecie (Elżbieta Barszczewska), która zakochuje się ze wzajemnością w bogatym mężczyźnie (Jerzy Śliwiński)[3]. Niestety, na przeszkodzie zakochanym staje złośliwość ludzka i uprzedzenia rodziny ukochanego[3].

Jesienią 1939 miał wyreżyserować Szaloną Jankę na podstawie powieści Janiny Zakrzewskiej publikowanej w „Dzienniku Poznańskim” (a także w „Dzienniku Ostrowskim”)[11], lecz z powodu wybuchu II wojny światowej nie doszło do realizacji produkcji[2].

Po wybuchu wojny uciekł z teściem na wschód i osiadł w Wilnie[2]. Z powodu operacji Barbarossa rozpoczętej w 1941, zmusiła Szaro do powrotu do Warszawy pierwszej połowie 1942, w której zamieszkał przy ulicy Pańskiej w getcie[2][1][4]. Gdy Niemcy przystąpili do likwidacji uciekinierów ze wschodu, w nocy z 8 na 9 czerwca 1942[12] (według innych źródeł 17 kwietnia, 6 sierpnia lub 6 września)[12][1][2] został wyciągnięty z mieszkania z teściem Ignacym Goldmanem i rozstrzelany na ulicy[2][4].

Dziedzictwo

Henryk Szaro był reżyserem realizującym różnogatunkowe filmy[2]. Zdaniem Jerzego Toeplitza, Szaro potrafi „zachować jednolitą atmosferę filmu, starannie opracowuje sceny kameralne, wygrywając umiejętnie realistyczne szczegóły w dekoracjach i rekwizytach”[2]. Obok Michała Waszyńskiego i Józefa Lejtesa należał do najsprawniejszych reżyserów działających przez większość okresu międzywojennego[2]. W jego filmach debiutowali m.in. Nora Ney, Jerzy Marr i Adam Brodzisz[2]. Pod jego okiem uczyli się rzemiosła reżyserskiego Waszyński, Juliusz Gardan, a także Leon Jeannot[2].

Życie prywatne

31 grudnia 1933 ożenił się z Felicją Goldman, córką Ignacego Goldmana, dyrektora towarzystwa ubezpieczeń „Europa”[2]. Był z nią aż do śmierci.

Filmografia

Szaro podczas pracy (1931)
Aktorzy i realizatorzy filmu Rok 1914. Widoczni m.in. Jadwiga Smosarska (3. z lewej), Witold Conti (2. z lewej), reżyser Henryk Szaro (4. z lewej w pierwszym rzędzie), kierownik produkcji Marek Libkow, operator Hans (Jan) Theyer, scenograf Jacek Weinreich (1931–1932).
Prace przy udźwiękowianiu filmu Na Sybir. Widoczni m.in.: dyrygent Władysław Osiński, kierownik produkcji Marek Libkow i reżyser filmu Henryk Szaro (lata 30. XX wieku).
RokTytułReżyserScenarzystaDialogiUwagiŹródła
1925RywaleTDebiut reżyserski Szaro.
[2]
[1]
[13]
[3]
[14]
Jeden z 36
Łamedwownik
TNa podstawie scenariusza Henryka Bojma.
1926Czerwony błazenTTAdaptacja powieści Aleksandra Błażejowskiego pt. Czerwony Błazen
1927Zew MorzaTWedług scenariusza Stefana Kiedrzyńskiego.
1928DzikuskaTTAdaptacja powieści Ireny Zarzyckiej pt. Dzikuska. Historia miłości.
PrzedwiośnieTEkranizacja powieści Stefana Żeromskiego pt. Przedwiośnie.
1929Mocny człowiekTTAdaptacja powieści Stanisława Przybyszewskiego.
1930Na SybirTTScenariusz napisany z Wacławem Sieroszewskim i Anatolem Sternem.
1932Rok 1914TT
1933Dzieje grzechuTEkranizacja powieści Stefana Żeromskiego pt. Dzieje grzechu.
1936Pan TwardowskiTNa podstawie scenariusza Wacława Gąsiorowskiego i Anatola Sterna.
1937Ordynat MichorowskiTAdaptacja powieści Heleny Mniszkówny
Ślubowanie
Tkijes kaf
TNa podstawie scenariusza Henryka Bojma.
Trójka hultajskaTWedług scenariusza Antoniego Szczerby-Ferskiego i Jana Fethke[b]
Sezonowa miłość[c]T
1939Kłamstwo KrystynyTTTEkranizacja powieści Stefana Kiedrzyńskiego pt. Dzień upragniony.
Filmy planowane
1939Szalona Janka[d]TNa podstawie powieści Janiny Stefanowej Zakrzewskiej.[16][2][13]

Uwagi

  1. Data ustalona według Stanisława Łozy; inne źródła podają 1 stycznia lub 21 października[2][1][3][4].
  2. Pierwowzorem stanowił dramat Gałganduch, czyli Trójka Hultajska autorstwa Jana Nestroya
  3. Film nieukończony[13].
  4. Film nie został zrealizowany[15][13][16].

Przypisy

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Renata Wąsowska: Henryk Szaro — reżyser. Fototeka. (pol.).
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au Roman Włodek: Szaro (właściwie Henoch Szapiro) Henryk. Internetowy Polski Słownik Biograficzny. [dostęp 2021-12-17]. (pol.).
  3. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Robert Birkholc: Henryk Szaro. Życie i twórczość. Culture.pl, sierpień 2018. (pol.).
  4. a b c d e f g h i j k Henryk Szaro (21.10.1900–1942). Muzeum Getta Warszawskiego, 3 grudnia 2021. (pol.).
  5. Wieczór Jewreinowa. „Kurjer Warszawski”. 228, s. 8, 1924. Cytat: […] Na scenie „Stańczyka” wykonane będą, zgodnie z wskazówkami Jewreinowa, w opracowaniu scenicznem wysoce utalentowanego reżysera scen rosyjskich, Henryka Szaro, który zastosował w inscenizacji szereg nowych pomysłów i efektów świetlnych aż do kinopentomimy włącznie. 
  6. a b c d e f g h Zew morza: o filmie. NITROFILM. (pol.).
  7. Zofia Dromlewiczowa. Premjera filmu polskiego „Dzikuska”. Filharmonja i Wodewil. „Kurjer Poranny”. 271, s. 3, 1928. 
  8. Magdalena Samozwaniec. O naszych stuprocentowych hiper- i super-przebojach filmowych. „Wiadomości Literackie”. 308 (47), s. 9, listopad 1929. 
  9. Dzieje grzechu. O filmie. NITROFILM. (pol.).
  10. a b c d Bartosz Staszczyn: Zaginiony świat – polskie kino jidysz. Culture.pl, 10 kwietnia 2014. (pol.).
  11. Janina Stefanowa Zakrzewska. Szalona Janka. „Dziennik Ostrowski”. 4 (100), s. 2, 29 kwietnia 1936. 
  12. a b Adam Czerniaków: Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939 – 23 VII 1942. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-01-03042-9.
  13. a b c d Henryk Szaro: Filmografia. NITROFILM. (pol.).
  14. Henryk Szaro. FilmPolski.pl. (pol.).
  15. Film polski. „Kurjer Poranny”. 235, s. 8, 26 sierpnia 1939. Cytat: „Szalona Janka” to komediodramat, który realizuje Henryk Szaro. Główne role grają: Helena Grossówna, Jagna Janecka, Mieczysława Ćwiklińska, Suszyński, Rakowiecki, Znicz i inni.. 
  16. a b Agnieszka Polanowska: Jutro NIE idziemy do kina, czyli o filmach, które padły ofiarą wojny. stare-kino.pl, sierpień 2021. (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Tickmark icon.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
A tickmark icon included in the OOjs UI MediaWiki lib.
OOjs UI icon check.svg
Autor: MGalloway (WMF), Licencja: CC BY-SA 3.0
A tickmark icon included in the OOjs UI MediaWiki lib.
Henryk Szaro przy montażu filmu.jpg
Autor: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Prace montażowe przy jednym z ostatnich polskich filmów epoki kina niemego „Mocny człowiek”
Henryk Szaro (1924–1933).jpg
Autor: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Henryk Szaro (1924–1933)
Henryk.Szaro.JPG
Henryk Szaro (1900-1942), polski reżyser teatralny i filmowy.
Udźwiękowianie filmu 01.jpg
Autor: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Prace przy udźwiękowianiu filmu. Widoczni m.in.: dyrygent Władysław Osiński, kierownik produkcji Marek Libkow i reżyser filmu Henryk Szaro.
Rok 1914.jpg
Aktorzy i realizatorzy filmu "Rok 1914". Widoczni m.in. Jadwiga Smosarska (3. z lewej), Witold Conti (2. z lewej), reżyser Henryk Szaro (4. z lewej w pierwszym rzędzie), kierownik produkcji Marek Libkow, operator Hans (Jan) Theyer, scenograf Jacek Weinreich.
Henryk Szaro.jpg
Henryk Szaro, reżyser teatralny i filmowy. Fotografia sytuacyjna (podczas pracy). Z boku widoczna kamera filmowa.
Film „Dzieje Grzechu” 08.jpg
Autor: Narodowe Archiwum Cyfrowe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Karolina Lubieńska jako Ewa Pobratymska na klatce schodowej w jednej ze scen filmu.
Zew morza 1927.jpg
Scena z filmu "Zew morza", 1927 r. Widoczni m.in.: Stefan Szwarc (stoi, z fajką) jako Rudolf Minke, Henryk Rzętkowski (w pasiastej bluzce) jako Przemytnik, Michał Halicz (z prawej, pochylony) jako Członek szajki.