Henryk V (palatyn reński)

Henryk V
Ilustracja
Henryk V, rycina z ok. 1510 r.
palatyn reński
Okresod 1195
do 1212
PoprzednikKonrad Hohenstauf
NastępcaHenryk VI
Dane biograficzne
DynastiaWelfowie
Data urodzenia1173/1174
Data i miejsce śmierci28 kwietnia 1227
Brunszwik
OjciecHenryk Lew
MatkaMatylda Plantagenet
ŻonaAgnieszka z Hohenstaufów
od 1193/1194
do 1204
DzieciHenryk VI, Ermengarda, Agnieszka
ŻonaAgnieszka z Wettynów
od 1209

Henryk V (ur. w 1173 lub 1174 r., zm. 28 kwietnia 1227 r. w Brunszwiku) – palatyn reński od 1195 do 1212 r. z dynastii Welfów.

Życiorys

Henryk był najstarszym synem potężnego księcia Saksonii i Bawarii Henryka Lwa i jego drugiej żony Matyldy, córki króla Anglii Henryka II. W wyniku sporów ojca z cesarzem Fryderykiem I Barbarossą, ten pierwszy w 1180 r. utracił swoje dobra w Rzeszy. Udał się na wygnanie, jednak przez kolejne lata próbował odzyskać utraconą pozycję. W 1189 r. Henryk wrócił do Saksonii i uczestniczył w walkach przeciwko Hohenstaufów, m.in. uczestniczył w obronie Brunszwiku.

Ostatecznie w 1190 r. zawarto układ, który miał skończyć spory między Welfami i Hohenstaufami, a młody Henryk został zmuszony do towarzyszenia królowi Niemiec Henrykowi VI Hohenstaufowi (synowi zmarłego w międzyczasie Fryderyka Barbarossy) w wyprawie do Italii – brał udział w koronacji cesarskiej Henryka w Rzymie oraz w oblężeniu Neapolu. Zbiegł spod Neapolu, gdzie Henryk ciężko zachorował, i wyruszył z powrotem do Niemiec, aby walczyć o odzyskanie pozycji swego rodu; w tym celu rozpuszczał m.in. fałszywe wieści o śmierci Henryka VI i chciał doprowadzić do zwołania elekcji w celu uzyskania korony niemieckiej dla siebie. Plany te jednak się nie powiodły, a Welfowie zostali wyjęci spod prawa.

W 1193 lub 1194 r. doszło jednak do nieoczekiwanego zdarzenia – Henryk ożenił się z pochodzącą z rodu Hohenstaufów Agnieszką, kuzynką Henryka VI. Ślub zawarto w sekrecie, być może z miłości (być może przyczyniła się do niego także matka Agnieszki, Ermengarda z Hennebergu, niechętna planowanemu małżeństwu córki z królem Francji Filipem II Augustem) i fascynował zarówno ówczesnych kronikarzy, jak i XIX-wiecznych twórców niemieckich. Zdarzenie to pozwoliło jednak na mediację pomiędzy Welfami i Hohenstaufami.

Dzięki osiągniętemu porozumieniu Henryk mógł w 1195 r., po śmierci swego teścia, Konrada Hohenstaufa (Agnieszka była jedynym jego żyjącym dzieckiem i dziedziczką) objąć władzę w Palatynacie Reńskim. W tym samym roku Henryk po śmierci swego ojca stał się głową rodu Welfów i objął ojcowskie lenna w Saksonii, odbudowując w tym częściowo potęgę swego rodu. Pozostawał jednak lojalny wobec cesarza – wziął udział w wyprawie Hohenstaufów na Sycylię, w 1196 r. uczestniczył w zorganizowanym przez Henryka VI wyborze jego syna na króla Niemiec Fryderyka II, a w 1197 r. wyruszył na zorganizowaną przez cesarza wyprawę krzyżową do Ziemi Świętej.

Podczas jego pobytu w Lewancie zmarł Henryk VI, co stronnicy Welfów wykorzystali do ponownej próby zdobycia władzy w Rzeszy. Doszło do podwójnej elekcji królewskiej: zwolennicy Hohenstaufów wybrali na króla Filipa Szwabskiego (brata zmarłego cesarza), zwolennicy Welfów – wobec nieobecności Henryka V – jego młodszego brata Ottona IV. W wojnie domowej Henryk V stanął po stronie swego brata i brał udział w obronie saksońskich dóbr Welfów. W 1202 r. zawarł układ z braćmi (królem Ottonem oraz najmłodszym Wilhelmem), w którym podzielili między siebie dziedziczne dobra Welfów w Saksonii.

Współpraca z Ottonem została jednak przerwana. Henryk nie był w stanie utrzymać Palatynatu, a Otto nie udzielał mu w tym zakresie pomocy, w związku z czym Henryk w 1204 r. doszedł do porozumienia z Filipem Szwabskim i odzyskał swoje księstwo. Po śmierci Filipa w 1208 r. stanął ponownie po stronie młodszego brata. Jednak gdy w 1212 r. królem niemieckim został ponownie wybrany Fryderyk II Hohenstauf, a Otto zaczął tracić grunt pod nogami, Henryk zaczął szukać sposobu na ratowanie swego władztwa w Palatynacie. Ustąpił go swemu synowi, Henrykowi VI. Ten jednak wkrótce potem zmarł, a Fryderyk oddał Palatynat (wraz z ręką Agnieszki, córki Henryka V) książętom bawarskim z rodu Wittelsbachów. Henryk nadal jednak używał tytułu palatyna reńskiego.

W 1218 r. zmarł Otto, który uczynił Henryka wykonawcą swego testamentu i powierzył mu insygnia monarsze z przykazem, aby zostały oddane temu, kogo na króla wybiorą elektorzy. Henryk jednak nie wykonał tej woli i oddał insygnia Fryderykowi II Hohenstaufowi. Chciał uzyskać łaski królewskie, jednak otrzymał tylko jednorazową wypłatę pieniężną oraz tytuł wikariusza. Chory, pozostawał w swoich włościach w Saksonii i nie prowadził odtąd szerszej działalności politycznej. Swoje dobra przeznaczył bratankowi Ottonowi I Dziecięciu.

Rodzina

Henryk był dwukrotnie żonaty. W 1193 lub 1194 r. poślubił Agnieszkę, córkę palatyna reńskiego Konrada z rodu Hohenstaufów (bratanicę cesarza Fryderyka I Barbarossy). Z tego związku pochodziło troje dzieci:

Agnieszka zmarła w 1204 r. W 1209 r. Henryk ponownie się ożenił – z Agnieszką, córką margrabiego Łużyc Konrada II z rodu Wettynów (a po kądzieli wnuczką księcia polskiego Mieszka III Starego). To małżeństwo było bezdzietne.

Bibliografia

  • Peter Fuchs: Heinrich (V.) der Lange (Ältere) von Braunschweig. W: Neue Deutsche Biographie. T. 8. Berlin: Duncker & Humblot, 1969, s. 381–383. [dostęp 2016-08-31].
  • Eduard Winkelmann: Heinrich von Braunschweig, Rheinpfalzgraf. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 11. Leipzig: Verlag von Dunckler & Humblot, 1880, s. 559–561. [dostęp 2016-08-31].
  • Heinrich I. der Lange. W: Genealogie Mittelalter: Mittelalterliche Genealogie im Deutschen Reich bis zum Ende der Staufer: Materialsammlung [on-line]. [dostęp 2016-08-31].
  • Heinrich I. Pfalzgraf bei Rhein. W: WW-Person [on-line]. [dostęp 2016-08-31].

Media użyte na tej stronie

Wgt Stifterbüchlein 36r.jpg

Weingartener Stifterbüchlein, Württembergische Landesbibliothek Stuttgart, Cod.hist.qt.584, fol. 36r, Stifterbild Heinrich, Pfalzgraf bei Rhein, Sohn Heinrichs des Löwen

Hainrich hertzog hainrichs von sachsen sun ain pfaltzgraff bey dem rin

kleiner: filius Hainrici Leonis et germanus frater Ottonis quatri Imperatoris