Herajon w Olimpii

Herajon
Ruiny herajonu w Olimpii (kolumny zrekonstruowane), 2011
Państwo	Grecja
Miejscowość	Olimpia
Typ budynku	świątynia
Styl architektoniczny	archaiczny
Architekt	nieznany
Ukończenie budowy	ok. 600 p.n.e.
Położenie na mapie Grecji (c) Lencer, CC BY-SA 3.0 Herajon
37°38′20″N 21°37′48″E/37,638889 21,630000

Herajon, także: świątynia Hery^[1] – starożytna świątynia Hery w Olimpii z ok. 600 p.n.e., współcześnie część stanowiska archeologicznego w Olimpii, które w 1989 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia

Herajon olimpijski został wzniesiony jako pierwsza świątynia na terenie starożytnej Olimpii^[2]. Znajdował się u stóp południowego zbocza wzgórza Kronos^[2], na północ od świątyni Zeusa i na wschód od świątyni Filipa II Macedońskiego^[3].

Świątynia została ufundowana przez mieszkańców starożytnego miasta Skillous w Elidzie^[4]. Początkowo czczono tu Zeusa^[5].

Według greckiego geografa Pauzaniasza (100/110–180 n.e.) świątynię wzniesiono osiem lat, po tym, jak Oksylos wstąpił na tron Elidy ok. 1096 p.n.e., jednak badania archeologiczne dowiodły, że budowa miała miejsce znacznie później^[4]. Według niektórych badaczy herajon powstał ok. 650 p.n.e., w formie niewielkiej świątyni doryckiej z jedną cellą i pronaosem, do których dobudowano później (ok. 600 p.n.e.) opistodomos i kolumnadę^[4]. Współcześnie przyjmuje się, że cała świątynia została zbudowana ok. 600 p.n.e.^[4]

Gmach był wielokrotnie przebudowywany, a Rzymianie urządzili w nim rodzaj skarbca, gdzie przechowywano m.in. rzeźbę Hermesa z małym Dionizosem^[4].

Do XXI w. zachowała się podstawa świątyni z masywnymi ortostatami oraz dolne części kolumn^[4]. Ruiny herajonu to współcześnie część stanowiska archeologicznego w Olimpii, które w 1989 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[6].

Architektura

Plan herajonu w Olimpii: A – perystyl, B – pronaos, C – cella, D – opistodomos, E – baza posągu Hermesa

Głowa posągu Hery, Muzeum Archeologiczne w Olimpii

Architekt herajonu nie jest znany^[2]. Świątynia to gmach dorycki z okresu archaicznego, o wymiarach 19 m × 50 m^[2], orientowany na osi wschód-zachód^[4], z wejściem od wschodu tak, by promienie wschodzącego słońca oświetlały posąg Hery w środku^[2]. Wzniesiony z wapienia (fundamenty i podstawa)^[a], cegieł glinianych (partie środkowe) i drewna (partie górne i dach), o dachu krytym dachówką terakotową^[2]. Belkowanie było drewniane^[4]. Na środku frontonów znajdowały się terakotowe akroteriony w formie dysków w jaskrawych kolorach^[2][5].

Świątynia miała trzy pomieszczenia: pronaos, cellę i opistodomos, przy czym pronaos i opistodomos były zamknięte antami^[4]. Do celli wchodziło się z pronaosu przez podwójne drzwi o szerokości 2,9 m. Cella była przedzielona wzdłuż przez dwa rzędy kolumn doryckich, z których co druga kolumna była częścią ściany działowej – cztery ściany wyznaczały pięć niszy po każdej stronie^[5]. Na końcu celli stały statuy Zeusa i Hery: bogini siedziała na tronie, a Zeus stał obok niej^[4]. Znaleziona podczas prac archeologicznych głowa posągu Hery przypisywana jest do tego posągu^[4]. Przed statuami bóstw Szesnaście Kobiet – organizatorek herajów – składało co cztery lata nowo utkany peplos w darze dla bogini^[4].

W świątyni przechowywano dysk Ifitosa, na którym wyryto tekst „świętego pokoju” ogłaszanego na okres organizacji igrzysk w Olimpii^[4]. W opistodomosie znajdowały się skrzynia Kypselosa – bogato zdobiona złotem i kością słoniową, dekorowana scenami mitologicznymi oraz stół Kolotesa, na którym wykładano wieńce oliwne dla zwycięzców igrzysk^[4]. W ruinach celli znaleziono posąg rzeźbę Hermesa z małym Dionizosem dłuta Praksytelesa^[7].

Naos otaczały początkowo drewniane kolumny, wysokie na 5,21 m^[5] – po sześć z przodu i z tyłu, i szesnaście po bokach^[2]. Kolumny drewniane wymieniano stopniowo na kolumny kamienne, przy czym każda z nich odpowiadała stylistycznie epoce, w której dokonywano wymiany^[2][4] – kolumny różniły się przede wszystkim kapitelami^[5]. Kolumny bardzo dobrze ilustrują rozwój porządku doryckiego od czasów archaicznych do czasów rzymskich^[5]. Kolumny miały płaskie wgłębienia, w których umieszczano malowane portrety zwyciężczyń herajów – zawodów atletycznych dla kobiet rozgrywanych w Olimpii^[4]. Kiedy Pauzaniasz zwiedzał Olimpię w II w. n.e., stała jeszcze jedna dębowa kolumna w opistodomosie^[4].

Ołtarz Hery

Ołtarz Hery

Przed wejściem do świątyni znajdował się ołtarz Hery^[5]. Tutaj od 1936 roku zapalany jest płomień olimpijski, który przenoszony jest przez kapłanki na stadion i przekazywany pierwszemu sportowcowi, który niesie płomień w sztafecie do miejsca organizacji igrzysk olimpijskich^[5].

Uwagi

Przypisy