Herb Krakowa

Herb Krakowa

Typ herbu	miejski
Projektant	(wersja z 2002) W. Drelicharz, Z. Piech, B. Widłak
Pierwsza wzmianka	20 czerwca 1303
Ostatnie zmiany	2002

Herb Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa – jeden z symboli miejskich Krakowa ustanowiony przez Radę Miasta Krakowa 9 października 2002^[1]. Herb opracowali heraldycy Wojciech Drelicharz i Zenon Piech oraz plastyczka Barbara Widłak.

Wygląd i symbolika

Herb przedstawia w polu błękitnym czerwony mur ceglany z trzema basztami, z których środkowa jest wyższa i szersza, zwieńczonymi krenelażem o trzech blankach każda, z czarnymi strzelnicami i okienkami. W murze brama o złotych otwartych podwojach, z okuciami w kształcie lilii i z podniesioną złotą broną. W prześwicie bramy ukoronowany Orzeł Biały, ze złotym dziobem i szponami. Tarcza herbowa o tradycyjnym dla Krakowa renesansowym kształcie jest zwieńczona koroną o kwiatonach w kształcie lilii, zamkniętą kabłączkiem z kulką i krzyżykiem w zwieńczeniu.

Historia

Najstarszy wizerunek herbu miasta znajduje się na pieczęci zawieszonej przy dokumencie wystawionym w Krakowie 20 grudnia 1303 r. przez Sulisławę, czyniącą zapis na rzecz klasztoru Franciszkanów. Przytwierdzona do dokumentu pieczęć wójta krakowskiego (napis: s[igillum] advocati), była jednocześnie pieczęcią miejską. Pochodzi ona najprawdopodobniej z lat 1281–1288, a zatem bliska jest czasom lokacji Krakowa na prawie magdeburskim z 1257 r. Niektórzy historycy datują jednak wykonanie tłoku pieczęci na czasy Wacława II^[2]. Lepiej zachowane są identyczne pieczęcie z lat późniejszych, z napisem w otoku s[igillum] consvlvm et comvnitatis civitatis cracovie – „pieczęć rajców i pospólstwa [obywateli] miasta Krakowa” z roku 1312 i lat następnych, które przedstawiały w polu elementy architektury miejskiej (znany do dzisiaj mur ceglany z trzema basztami; najwyższą środkową; i bramą), świętych Wacława (patron katedry krakowskiej), Stanisława i Orła Białego, pozbawionego korony, w bramie klęcząca postać – przyjmuje się, że jest to postać wójta krakowskiego, po bokach zaś herby ziemi kujawskiej (pół lwa i pół orła), z której wywodzili się panujący ówcześnie, ostatni Piastowie.

Kronikarz Janko z Czarnkowa opisuje, że w 1370 r. naprzeciw podążającemu do Krakowa Ludwikowi Węgierskiemu mieszkańcy miasta wyszli niosąc ze sobą chorągiew z wyobrażonym na niej herbem stolicy. Jest to pierwsze pewne świadectwo istnienia określonego herbu Krakowa. Innym zabytkiem dowodzącym ustanowienia go jest pochodzący z trzeciej ćwierci XIV w. dzwon znajdujący się w kościele Mariackim, przedstawiający „mur miejski z trzema wieżami i otwartą bramą z kratą opuszczoną do jednej trzeciej”^[3].

Od połowy XIV w. Kraków posługiwał się kilkoma pieczęciami jednocześnie – oprócz wielkiej pieczęci radzieckiej używano także m.in. mniejszej pieczęci rady, przedstawiającej św. Wacława^[4], oraz pieczęci ławniczej, przedstawiającej postać św. Stanisława wyłaniającą się zza muru obronnego. Tę drugą używano aż do XVIII wieku^[5].

Na „sekretnej” pieczęci z 1405 z napisem w otoku + sigillvm. credencie. civitatis. cracovie widzimy herb bliski współczesnemu (bez orła w bramie). Identyczny z obecnym (lecz bez orła) herb miejski widzimy po raz pierwszy na pieczęciach z 1611 r. (z dyplomu miejskiego dotyczącego cechu kichlarzy krakowskich – wytwórców pierników i ciast), 1616 r (odciśnięta na pergaminie na akcie rajców krakowskich) i 1640 r. (pieczęć w puszce – przy akcie ławników krakowskich).

Pod koniec XVI w. pojawiły się pierwsze przedstawienia herbu Krakowa z Orłem w bramie: pierwsze w wydanym w 1578 r. Gnieździe Cnoty Bartosza Paprockiego, a następne w wydrukowanym w 1584 dziele Herby rycerstwa polskiego tego samego autora^[6]. Następnie Orzeł pojawia się już w przedstawieniach na stałe w otwartej bramie herbowego muru, pod podniesioną „broną”, czyli kratą. Oddaje to kształt pieczęci miejskiej, tzw. „większej”, z 1661 r. – pierwszej znanej z Orłem w bramie muru. Napis na jej otoku: sigillvm.civitatis. cracoviae. metropolis. regni. poloniae – „Pieczęć Miasta Krakowa Stolicy Królestwa Polskiego”. Orzeł z herbu Krakowa zniknie dopiero za okupacji hitlerowskiej.

W okresie XX-lecia międzywojennego władze miasta podjęły starania mające na celu znormalizowanie i oficjalne zatwierdzenie wyglądu herbu. W 1933 r. rozpoczęto proces opracowywania jego oficjalnego układu, a zarówno wstępne opracowanie plastyczne, jak i historyczne uzasadnienie wyglądu były dziełem krakowskiego historyka Mariana Friedberga. W tym okresie powstała także obszerna monografia historii herbu Krakowa pióra tego badacza, opublikowana na łamach „Rocznika Krakowskiego”. Zaproponowany przez Friedberga herb nawiązywał do renesansowych tradycji utrwalonych na XVI-wiecznych pieczęciach miejskich^[7].

W czasie okupacji niemieckiej w przestrzeni miejskiej Krakowa zdążył pojawić się projekt herbu Krakowa, na którym Orzeł został zastąpiony swastyką. Ostatecznie władze okupacyjne zrezygnowały z tego projektu i od września 1941 roku do końca okupacji obowiązywał herb Krakowa bez Orła, bez korony i bez renesansowej tarczy^[8].

Do 2002 r. herb Krakowa miał inne tynktury: mur i baszty były srebrne, zaś tło i prześwit bramy – czerwone. Taki herb Krakowa wymalowano na samolotach PLL LOT: An-24W SP-LTL^[9], oraz Boeing 767-25DER SP-LOB^[10]

Wersja herbu z 2002 to poprawiony wzór herbu przyjętego 1 czerwca 1937^[11], zatwierdzonego 15 marca 1991 r.^[12] autorstwa profesora Mariana Friedberga. Zmieniony został wzór Orła Białego; dotychczasowa wersja oparta była na wizerunku identycznym, jak w godle państwowym^[13], które nie jest zgodne z zasadami heraldycznymi (np. posiada cieniowane pióra). Nowy Orzeł został opracowany według kanonu heraldycznego z uwzględnieniem historycznych przedstawień herbowych. Dokonano również małych zmian w wyglądzie korony, murów oraz bramy.

• 

  Herb Krakowa w latach 1937–2002

• 

  Herb Krakowa (stolica Generalnego Gubernatorstwa) w latach 1939-1945, podczas okupacji niemieckiej

• 

  Herb Wielkiego Księstwa Krakowskiego, prowincji koronnej Cesarstwa Austrii

• 

  Herb Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846)

• 

  Rzeźbiony orzeł z herbem Krakowa w Sali Posiedzeń w Sejmie

• 

  s[igillum] consvlvm et comvnitatis civitatis cracovie – „pieczęć rajców i pospólstwa [obywateli] miasta Krakowa” – pieczęć z dokumentu z 1343 r.

• 

  Herb Krakowa we wnętrzu Sukiennic

Przypisy

Bibliografia

• Marian Friedberg, Herb miasta Krakowa, Kraków 1937
• Wojciech Drelicharz, Zenon Piech: Dawne i nowe herby Małopolski. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, 2004. ISBN 83-88385-43-7. OCLC 69452230.
• Herbowe pieczęcie Miasta Krakowa
• Polonia Maior - fontes - herby miejskie
• Adam Chmiel, Godła rzemieślnicze i przemysłowe krakowskie, Kraków 1922
• Franciszek Piekosiński, Pieczęcie polskie wieków średnich [w:] Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, T. 6 z. 4, Kraków 1899, s. 66
• Bożena Lesiak-Przybył, Zenon Piech, Aldona Warzecha: 650 lat herbu miasta Krakowa. Kraków: Archiwum Narodowe w Krakowie, 2019. ISBN 978-83-949747-6-3.

Zobacz też

• Flaga Krakowa
• Herb Rzeczypospolitej Krakowskiej

Linki zewnętrzne

• Symbole Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa - Biuletyn Informacji Publicznej.