Herma

Różnorodne hermy jako element architektoniczny
XIV-wieczna herma św. Zygmunta Burgundzkiego z katedry w Płocku

Herma (stgr. ἑρμῆς hermes, lm. ἑρμαῖ hermai) – architektoniczny element dekoracyjny w kształcie czworokątnego słupka zwężającego się ku dołowi, a na szczycie zakończonego popiersiem lub rzeźbą głowy[1] o cechach fantastycznych albo portretowych.

Początkowo (do V wieku p.n.e.) forma stosowana w Grecji wyłącznie dla przedstawienia Hermesa, wraz ze zwyczajowo dodanym wyobrażeniem fallusa[a]. Później przedstawiano w ten sposób także innych bogów i herosów. W czarnofigurowym malarstwie wazowym hermy stanowiły częsty element dekoracyjny. Od IV wieku p.n.e. w tej postaci przedstawiano portrety sławnych ludzi (np. parzysta herma Herodota i Tukidydesa).

W starożytnym Rzymie hermy parzyste przedstawiały bogów np. Jowisza Termanalis, Sylwanusa. Niewielkie rozmiarem hermy służyły do wystroju wnętrz.

Na gruncie odnowionego zainteresowania sztuką rzymską herma powróciła w okresie renesansu, głównie w postaci pilastra hermowego – przyściennego elementu architektonicznego, nawiązującego kształtem do hermy greckiej. Popiersia takie umieszczano wzdłuż dróg, na narożnikach ulic, przy bramach, w gimnazjonach, na granicach posiadłości itp.

Odmiany
  • herma męska, czyli dorycka
  • herma żeńska, czyli jońska
  • herma parzysta, czyli dwugłowa
  • herma saska – półpostać męska na pilastrze

Herma jest również rodzajem metalowego relikwiarza w kształcie popiersia, formy charakterystycznej dla średniowiecza[2].

Uwagi

  1. W 415 p.n.e., tuż przed rozpoczęciem wyprawy sycylijskiej, nieznani sprawcy utrącili fallusy niemal wszystkim hermom w Atenach. Wydarzenie to uznano za przejaw spisku przeciw demokracji, a podejrzenie o kierownictwo w nim padło na Alkibiadesa, pomysłodawcę wyprawy na Sycylię, co zniweczyło jego błyskotliwą karierę polityczną (N.G.L. Hammond: Dzieje Grecji. Warszawa: PIW, 1994, s. 463).

Przypisy

  1. Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 252. ISBN 978-83-213-4726-4.
  2. Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 110.

Bibliografia

  • Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 60. ISBN 83-85001-89-1.

Media użyte na tej stronie

Herma of Saint Sigismund in Płock Cathedral.PNG
Autor: Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY 3.0
Fotografia
Orna139-Hermen.png
The Terminus (Plate 139.) The Terminus is a pilaster-like support, the fundamental form of which is characterized by tapering downwards in a manner recalling an inverted Obelisk. The name is derived from the fact that similar constructions were used in the Antique as milestones and to mark the Terminations of fields, &c. The Terminus consists of the profiled base, not infrequently supported on a special pedestal (figs. 3 and 7); the shaft tapering downwards and usually ornamented with festoons (figs. 3, 4, 5, 10); and the capital, which is often replaced by a bust or half-figure (figs. 4, 5, 9). In this latter case, it assumes the appearence of a caryatid; and, as the bust is that of Hermes (the God of letters), this application is often termed a "Hermes". Standing isolated, it serves as a Pedestal for busts and lamps, as a Post for railings, and in gardens and terraces. The last was exceedingly popular in the Rococo period. Joined to the wall, the Terminus often takes the place of the pilaster. This is especially true of the furniture and small architectural constructions of the Renascence period. It is also not uncommon on Utensils, e.g. tripods, handles of pokers, seals, &c. [1]