Heydər Əliyev

Heydər Əliyev
Hejdar Alijew
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 maja 1923
Nachiczewan

Data i miejsce śmierci

12 grudnia 2003
Cleveland

Prezydent Azerbejdżanu
Okres

od 24 czerwca 1993[1]
do 31 października 2003

Przynależność polityczna

Partia Nowego Azerbejdżanu

Poprzednik

Əbülfəz Elçibəy

Następca

İlham Əliyev

podpis
Odznaczenia
Znaczek pocztowy z wizerunkiem Heydəra Əliyeva

Heydər Əlirza oğlu Əliyev (często używana transkrypcja rosyjskiej pisowni: Hajdar lub Hejdar Alijew[a]; ur. 10 maja 1923 w Nachiczewanie[2], zm. 12 grudnia 2003 w Cleveland) – azerski polityk, I sekretarz KC Komunistycznej Partii Azerbejdżanu w latach 1969–1982, prezydent Azerbejdżanu w latach 1993–2003.

Życie prywatne

Jego żoną była Zərifə Əziz qızı Əliyeva, okulistka i pracownik naukowy, zmarła w 1985 roku[3]. Miał syna İlhama i córkę.

W 1939 ukończył technikum pedagogiczne, a w 1957 – fakultet historyczny Państwowego Uniwersytetu Azerbejdżańskiego im. S. M. Kirowa.

Azerska SRR

W 1941 rozpoczął pracę w NKWD Nachiczewańskiej ASRR, a następnie w Sownarkomie tej republiki. Od maja 1944 był pracownikiem organów bezpieczeństwa Azerbejdżańskiej SRR, stając się w 1964 zastępcą przewodniczącego, a 3 lata później przewodniczącym republikańskiego KGB. W latach 1949–1950 był słuchaczem Szkoły MGB ZSRR.

W 1976 został kandydatem do Politbiura. W 1982 Jurij Andropow awansował go na wicepremiera ZSRR. Równolegle, od 1986, był przedstawicielem Biura Rady Ministrów ZSRR odpowiedzialnym za sprawy socjalne. W 1984 jako członek Biura Politycznego przewodził komisji do spraw reformy radzieckiej szkoły.

Był członkiem Rady Najwyższej ZSRR kadencji 8-11.

Dwukrotnie otrzymał tytuł Bohatera Pracy Socjalistycznej (1979 i 1983), był odznaczony czterokrotnie Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej, Orderem Wojny Ojczyźnianej I klasy i Orderem Czerwonej Gwiazdy[4][5].

Wraz z nominacją Michaiła Gorbaczowa na I sekretarza KC KPZR Əliyev zaczął popadać w niełaskę. „Prawda” oskarżyła go o korupcję i nazwała „wielkim komunistycznym dinozaurem”. W 1987 Gorbaczow oczyścił swoje biuro ze starej breżniewowskiej gwardii i zmusił Əliyeva do rezygnacji z powodów zdrowotnych. Od 1987[6] do 1990 był na emeryturze.

Niepodległy Azerbejdżan

Po krwawym stłumieniu demonstracji w Baku 20 stycznia 1990, Əliyev przyjechał do przedstawicielstwa Azerskiej SRR w Moskwie i wygłosił antygorbaczowskie przemówienie. Zostało ono retransmitowane w Baku, gdzie wywołało odzew ze strony członków antymoskiewskiego Frontu Ludowego. Əliyev w lipcu 1991 złożył rezygnację z członkostwa w KPZR.

W 1991 wrócił do rodzinnego Nachiczewanu, został przewodniczącym Najwyższego Medżylisa Nachiczewańskiej Republiki Autonomicznej.

Po ogłoszeniu niepodległości przez Azerbejdżan w 1991, wybuchł konflikt z Armenią o Górski Karabach. Ówczesny prezydent Əbülfəz Elçibəy mianował Əliyeva w 1992 zastępcą przewodniczącego Rady Najwyższej Azerbejdżanu, aby w ten sposób opanować chaos i wzmocnić rządy. Sytuacja jednak pogarszała się i rok później Elçibəy musiał uciekać ze stolicy, a Əliyev zastąpił go na stanowisku, obejmując równocześnie przywództwo w Radzie Najwyższej. Əliyeva w Baku witały tłumy, na ulicach wisiały transparenty z jego portretami i podpisem „Dam Wam to, czego chcecie”.

Heydər Əliyev dwukrotnie wygrywał wybory prezydenckie (w październiku 1993 i 1998). Za jego rządów rozpoczęto budowę rurociągu naftowego z Baku przez Tbilisi do Ceyhan w Turcji. Próbował zbrojnie przezwyciężyć kryzys karabaski (grudzień 1993), ale pociągnął on za sobą dalsze tysiące ofiar i wypędzenie ponad 700 000 Azerów.

W 1995 Əliyev uniknął zamachu na swoje życie – sprawców nigdy nie ujęto. Od 1999 zaczął się pogarszać stan jego zdrowia, leczył się w USA, przechodził kolejne operacje serca, lecz inne organy stopniowo odmawiały posłuszeństwa.

Został odznaczony Orderem św. Andrzeja (2003), oraz gruzińskim Orderem Złotego Runa (2001) i ukraińskim Orderem Księcia Jarosława Mądrego I klasy (1997).

W październiku 2003 wysunął swojego syna – İlhama, jako jedyną kandydaturę swojej partii na prezydenta. İlham Əliyev wygrał wybory 15 października 2003. Dwa miesiące później Heydər Əliyev zmarł.

Upamiętnienie

  • Əliyev ojciec wciąż cieszy się ogromną popularnością w Azerbejdżanie. Na ulicach widać billboardy z jego wizerunkiem, w gabinetach wiszą jego portrety, często wspomina się jego dokonania, wszędzie można spotkać jego „złote myśli”. Czasem tylko towarzyszy mu na nich syn, który praktycznie nie występuje na plakatach samodzielnie. Panuje kult Heydəra Əliyeva.
  • W 2003 powstał film biograficzny o Əliyevie pt. „Czarne znamię” (Qara nişanə; reż. Vaqif Mustafayev). W postać Əliyeva wcielił się polski aktor Tadeusz Huk. Inny polski aktor Andrzej Grabarczyk zagrał Ayaza Mütəllibova, zaś jednym z producentów filmu był Jerzy Rutowicz[7][8].
  • Od 2004 istnieje Fundacja Heydəra Əliyeva, której prezesem jest żona İlhama Əliyeva, Mehriban Əliyeva[9].

Uwagi

  1. Poprawna transkrypcja ros. Гейдар Алиев to „Giejdar Alijew”.

Przypisy

  1. Do 10 października 1993 pełniący obowiązki prezydenta.
  2. Azərbaycan Prezidentinin Rəsmi internet səhifəsi – AZƏRBAYCAN » Ümummilli lider, az.president.az [dostęp 2018-05-30] (azer.).
  3. ZARIFA ALIYEVA. mehriban-aliyeva.org. [dostęp 2013-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)]. (ang.).
  4. 00188, www.knowbysight.info [dostęp 2017-11-23].
  5. Дважды Герой Социалистического Труда Алиев Гейдар Алиевич :: Герои страны, www.warheroes.ru [dostęp 2017-11-23].
  6. Who’s who in international affairs 2003., wyd. 3rd ed, London: Europa Publications, 2002, ISBN 1-85743-156-1, OCLC 50526266 [dostęp 2020-02-07].
  7. Czarne znamię w bazie filmpolski.pl
  8. film.onet.pl.
  9. heydar-aliyev-foundation.org. Fondun strukturu. [dostęp 2013-11-28]. (azer.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ukraine-republic007.png
Ribbon bar of Order of Prince Yaroslav the Wise
Order of Prince Yaroslav the Wise 1st 2nd and 3rd Class of Ukraine.png
Ribbon bar of Order of Prince Yaroslav the Wise
Stamps of Azerbaijan, 2013-1105.jpg
The 90th Ann. of National Leader Heydar Aliyev.
Signature of Heydar Aliyev.svg
Signature of Azerbaijani President Heydar Aliyev
Vladimir Putin in Sochi 1-2 August 2001-13.jpg
(c) Kremlin.ru, CC BY 4.0
DAGOMYS, SOCHI. President Putin with Azerbaijani President Heidar Aliev and Kazakh President Nursultan Nazarbayev.
Heydar Aliyev 1997.jpg
Heydər Əliyev, President of Azerbaijan, during a visit to the Pentagon.