Himantandrowate

Himantandrowate
Ilustracja
(c) CSIRO, CC BY 3.0

Kwiat Galbulimima belgraveana
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

magnoliopodobne

Rząd

magnoliowce

Rodzina

himantandrowate

Nazwa systematyczna
Himantandraceae Diels.
Bot. Jahrb. Syst. 55: 126. 27 Nov 1917, nom. cons.
(c) CSIRO, CC BY 3.0
Rozwijające się kwiaty okryte kapturkowato zrośniętymi przysadkami
(c) CSIRO, CC BY 3.0
Owoc Galbulimima belgraveana

Himantandrowate[3] (Himantandraceae Diels.) – rodzina roślin należąca do rzędu magnoliowców. Obejmuje jeden rodzaj – Galbulimima z dwoma gatunkami, o niejasnym statusie i czasem uznawanych za jeden, zmienny gatunek[4]. Rośliny te występują w strefie tropikalnej południowo-wschodniej Azji i Australii – na wyspach Celebes, Molukach, Nowa Gwinea oraz w północno-wschodniej części Queensland, gdzie rosną w wilgotnych lasach równikowych[4]. Nasiona rozprzestrzeniane są przez gołębie[4].

Są to drzewa eksploatowane dla drewna. Na Nowej Gwinei Papuasi aromatyczną korę i liście[4] (silnie pachnące zwłaszcza po skruszeniu[2]) wykorzystują jako halucynogen[4] (rośliny zawierają alkaloidy pirydynowe[5][6]). W łodygach liczne są promienie miękiszowe z komórkami zawierającymi kryształy szczawianu wapnia[7]. Rośliny zawierają także olejki eteryczne[7].

Nazwa rodziny pochodzi od nazwy rodzajowej Himantandra uznanej za późniejszy synonim rodzaju Galbulimima. Nazwa ta utworzona została z greckich słów ιμάς (himas) znaczącego „wstążka, taśma” i άνδρες (andres) znaczącego „mężczyzna” i utworzona została w nawiązaniu do charakterystycznych dla tych roślin, taśmowatych pręcików[4].

Morfologia

Pokrój
Okazałe drzewa, których młode pędy okryte są gęsto tarczowatymi i frędzlowatymi rdzawymi włoskami[8][4]. Rośliny aromatyczne, z komórkami wydzielniczymi w tkankach miękiszowych zawierającymi olejki eteryczne[5][9].
Liście
Skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe, bez przylistków, często z prześwitującymi gruczołkami, całobrzegie[4][9]. Użyłkowanie pierzaste. Liście od spodu pokryte tarczowatymi włoskami[4][9]. Tarczki tworzone są przez 30–56 promieniście rozchodzących się z krótkiego trzonka wydłużonych komórek, tworzących silnie pocięty „parasol”. Pod nim skupia się 5–7 szparek oddechowych. Z wierzchu liście są nagie[7].
Kwiaty
Okazałe, obupłciowe, wyrastające pojedynczo, rzadziej zebrane po 2–3 w kątach liści[8], zwykle krótkoszypułkowe[7]. Kwiaty są promieniste, ale pozbawione okwiatu[4]. Pąk kwiatowy osłaniają dwie przysadki[4] pełniące funkcję kielicha[8] (czasem opisywane jako kielich[7]). Z kolei funkcję płatków korony pełnią wyrastające spiralnie, taśmowate prątniczki w liczbie od 3 do 23[8]. Wewnątrz kwiatu znajdują się pręciki w liczbie od 13 do 130, także wyrastające spiralnie, niezróżnicowane na nitkę i pylnik. Na brzegach taśmowatych pręcików znajdują się cztery worki pyłkowe pękające podłużną szczeliną. Ziarna pyłku są jednobruzdowe. Między pręcikami i słupkowiem znajduje się kolejnych 13–22 spiralnie wyrastających prątniczków[8]. Na pręcikach i części prątniczków występują włoski gruczołowe[4][7]. Słupki są górne, tworzone przez zwykle 7 do 10, rzadziej do 30 zamkniętych, jednokomorowych owocolistków, każdy zwieńczony własną szyjką słupka. Owocolistki są słabo zrośnięte ze sobą u dołu. W każdym z nich rozwija się pojedynczy (rzadko dwa), odwrócony zalążek[8].
Owoce
W czasie owocowania poszczególne owocolistki zrastają się, tworząc jeden pestkowiec[4] uważany jednak za owoc zbiorowy[5], zawierający kilka drobnych, twardych i spłaszczonych nasion[8][4]. Zarodek w nich jest prosty i drobny, bielmo jest bogate w oleje[6].

Systematyka

Jedna z rodzin tradycyjnie uznawana za pierwotne w obrębie okrytonasiennych. W systemie Cronquista (1981) sytuowana obok magnoliowatych, degeneriowatych i flaszowcowatych w obrębie rzędu magnoliowców[9]. W tym też rzędzie rodzina jest ujmowana w innych systemach końca XX i początku XXI wieku (system Thorne'a z 2003, systemy APG)[10]. W systemie Takhtajana z 2009 podniesiona była do rangi własnego, monotypowego rzędu Himantandrales[6].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad siostrzany degeneriowatych w obrębie rzędu magnoliowców.

magnoliowce

muszkatołowcowate Myristicaceae




magnoliowate Magnoliaceae





degeneriowate Degeneriaceae



himantandrowate Himantandraceae





Eupomatiaceae



flaszowcowate Annonaceae






Podział rodziny

W ujęciu The Plant List[11] i Plants of the World[12] należy tu jeden rodzaj z jednym gatunkiem:

Galbulimima F.M.Bailey

  • Galbulimima belgraveana (F.Muell.) Sprague

W innych ujęciach wyodrębniany w randze osobnego gatunku jest[4]:

  • Galbulimima baccata F.M.Bailey

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Evolution; Amborellales : Amborellales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  3. ↑ Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 487. ISBN 83-214-1305-6.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 104. ISBN 978-1842466346.
  5. ↑ a b c L. Watson, M.J. Dallwitz: Himantandraceae Diels. W: The Families of Angiosperms [on-line]. delta-intkey.com. [dostęp 2022-08-21].
  6. ↑ a b c Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 39-40. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  7. ↑ a b c d e f Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 31-32, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
  8. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 439-440. ISBN 978-1-107-11502-6.
  9. ↑ a b c d Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 43-44. ISBN 0-231-03880-1.
  10. ↑ Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 299. ISBN 1-57808-351-6.
  11. ↑ Galbulimima. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2020-02-23].
  12. ↑ Galbulimima F.M.Bailey. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-02-23].

Media użyte na tej stronie

CSIRO ScienceImage 7746 Flower of Galbulimima baccata.jpg
(c) CSIRO, CC BY 3.0
Galbulimima baccata (Himantandraceae) is considered to belong to one of the world's most primitive flowering plant families. It is a tall tree and grows in well developed rainforest in north-east Queensland and south-east Queensland. Although called many names, it is commonly referred to as either “Magnolia" or “Pigeonberry Ash".
CSIRO ScienceImage 7489 Leaves and flower buds of Galbulimima baccata.jpg
(c) CSIRO, CC BY 3.0
Galbulimima baccata (Himantandraceae) is considered to belong to one of the world's most primitive flowering plant families. It is a tall tree and grows in well developed rainforest in north-east Queensland and south-east Queensland. Although called many names, it is commonly referred to as either “Magnolia" or “Pigeonberry Ash".
CSIRO ScienceImage 7325 Leaves and fruit of Galbulimima baccata.jpg
(c) CSIRO, CC BY 3.0
Galbulimima baccata (Himantandraceae) is considered to belong to one of the world's most primitive flowering plant families. It is a tall tree and grows in well developed rainforest in north-east Queensland and south-east Queensland. Although called many names, it is commonly referred to as either “Magnolia" or “Pigeonberry Ash".