Hipodrom (Stambuł)

Ten artykuł od 2018-01 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Hipodrom Konstantynopolitański

Ruiny Hipodromu na XVI-wiecznej rycinie
Państwo	Turcja
Miejscowość	Stambuł
Styl architektoniczny	bizantyński
Położenie na mapie Turcji Hipodrom Konstantynopolitański
41°00′23″N 28°58′33″E/41,006389 28,975833

Hipodrom^[1], Hipodrom Konstantynopolitański (gr. Ἱππόδρομος τῆς Κωνσταντινουπόλεως, trl. Hippódromos tēs Kōnstantinoupóleōs) – nieistniejący bizantyjski tor wyścigowy dla koni i rydwanów, obecnie plac w Stambule.

Obelisk Totmesa III

Cokół pod obeliskiem

Wężowa kolumna

Obelisk Konstantyna

Lokalizacja hipodromu w Konstantynopolu

Fontanna Wilhelma II

Historia

Według szóstowiecznej tradycji budowę hipodromu miał rozpocząć ok. 196 roku Septymiusz Sewer (niektórzy uczeni kwestionują tę datę)^[2]. Po przeniesieniu stolicy cesarstwa rzymskiego, Konstantyn Wielki, rozbudował i upiększył istniejący budynek cyrku, w którym rozgrywano wyścigi rydwanów. Oficjalna inauguracja budowli odbyła się 11 maja 330 roku – w tym samym dniu, co fundacja samego Konstantynopola^[2]. Jedynym zachowanym elementem z tego okresu jest Dikiltaş czyli obelisk faraona Totmesa III, sprowadzony z Egiptu przez Teodozjusza i ustawiony w 390 roku^[3] na zbudowanym już cokole^[4]. Cokół pokrywają marmurowe płyty ozdobione płaskorzeźbami z wizerunkiem cesarza (przykład wczesnobizantyjskiej sztuki). Przedstawieniom tym towarzyszą inskrypcje greckie i łacińskie ku czci cesarza i jego prefekta Proklusa^[3]. Sam obelisk (o wysokości ok. 19 m^[4]), pokryty hieroglifami z imieniem Totmesa III i boga Horusa^[3] znajdował się przed świątynią w Karnaku i datowany jest na XV w. p.n.e.^[4] Pierwotnie obelisk mierzył ok. 30 m, lecz prawdopodobnie został uszkodzony w trakcie transportu^[4].

W środkowej części hipodromu znajduje się Wężowa Kolumna. Według legendy pochodzi ona ze świątyni Apolla w Delfach, skąd została prawdopodobnie sprowadzona przez Konstantyna Wielkiego (pierwsza informacja o sprowadzeniu kolumny przez Konstantyna pochodzi z IX wieku)^[5]. Została ufundowana przez greckie miasta, po zwycięskiej bitwie pod Salaminą i Platejami. W pewnym momencie kolumnę przekształcono w fontannę^[5]. Trzy spiralnie splecione żmije z brązu miały wysokość ok. 8,0 m, obecnie 5,5 m. Głowa jednego węża zaginęła, pozostałych dwóch ocalały, jednak zostały przeniesione do muzeów – jedna do Muzeum Archeologicznego w Stambule, a druga do British Museum w Londynie^[5].

Na południowym krańcu hipodromu znajduje się drugi, kamienny obelisk o wysokości 32 m^[6]. Nie wiadomo, kto i kiedy go ustawił. Najprawdopodobniej pochodzi z IV wieku^[6]. Odnowiono go w X wieku za panowania Konstantyna VII Porfirogenety. Być może za panowania Konstantyna VII obelisk ozdobiono złoconymi plombami z brązu^[6]. Płyty z brązu wywieziono podczas IV wyprawy krzyżowej w 1204 roku^[6]. Podobny los spotkał wówczas rzeźby przedstawiające czwórkę koni, znaną dziś jako "Rumaki Lizypa". Ciągnęły one kwadrygę, a cały zespół rzeźbiarski zdobił lożę cesarską hipodromu. Konie, na polecenie ówczesnego doży Enrico Dandolo, zostały także wywiezione do Wenecji^[7], gdzie ich kopie zdobią dziś Bazylikę św. Marka, a oryginały można podziwiać w Museo Marciano. Na północnym krańcu hipodromu znajduje się fontanna cesarza Wilhelma II, dar dla dynastii Osmanów. Fontanna została zaprojektowana i wykonana po wizycie cesarza.

W początkowym okresie hipodrom był budowlą o wymiarach 480 m (długość) na 117,0 m (szerokość). Tory, na których rozgrywano wyścigi kwadryg dzieliła spina, a widownia (cavea) mogła pomieścić od 70^[7] do około 100 tysięcy^[3] widzów. Za panowania cesarzy bizantyjskich rywalizowały ze sobą cztery fakcje kibicujące poszczególnym jeźdźcom, posiadające jako znak rozpoznawczy własną barwę (niebieski, zielony, biały i czerwony)^[8]. Fakcje włączyły się w działalność polityczną. Najsilniejszymi fakcjami w Konstantynopolu byli Błękitni (współpracujący z Białymi) oraz Zieloni (współpracujący z Czerwonymi)^[8]. Poparcie którejkolwiek z drużyn było równoznaczne z opowiedzeniem się za konkretnym ugrupowaniem. W 532 roku na hipodromie doszło do starcia pomiędzy Niebieskimi a Zielonymi, podczas którego zginęło ok. 30 tysięcy osób^[9]. Było to tzw. powstanie Nika^[10].

W 1204 roku, po zdobyciu Konstantynopola przez krzyżowców, rozpoczął się proces niszczenia i grabieży miasta, w tym także hipodromu. Za panowania sułtana Ahmeta Camisi wykorzystano pozostały kamień z hipodromu do budowy Błękitnego Meczetu. Zaś sam hipodrom przemianowano na At Meydans, czyli „Koński Plac”.

W 1826 roku na placu doszło do rzezi janczarów zbuntowanych przeciwko edyktowi sułtana Mahmuda II, który postanowił rozwiązać ich korpus. Sułtan Abd-ul-Hamid II został usunięty z tronu po zamieszkach w 1909 roku, które miały tu miejsce.

Przypisy

Bibliografia

• Mirosław J. Leszka, Teresa Wolińska: Konstantynopol Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyjskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16521-5.