Historia Łodzi pod okupacją niemiecką
.svg)
Litzmannstadt – niemiecka nazistowska nazwa Łodzi, nadana 11 kwietnia 1940 na rozkaz Adolfa Hitlera[1]. Po wyzwoleniu w 1945 przywrócono polską nazwę miasta.
Włączenie miasta do III Rzeszy
Miasto Łódź, które znajdowało się na zachodnich terenach Rzeczypospolitej Polskiej anektowanych przez III Rzeszę, zostało wcielone w jej granice. Miasto nie stało się częścią Generalnego Gubernatorstwa, ponieważ na prośbę miejscowych volksdeutschów skupionych od 1924 w organizacji Niemieckie Stowarzyszenie Ludowe w Polsce (niem. Deutscher Volksverband in Polen skrót DVP)[2][3] administracyjnie jako stolica rejencji łódzkiej (niem. Regierungsbezirk Litzmannstadt) włączono ją w granice tzw. „Kraju Warty”[4]. Dnia 9 listopada 1939 wraz z ziemią łódzką do III Rzeszy włączono powiaty: gostyniński, kutnowski, łaski, łódzki, łęczycki, oraz zachodnie części powiatów brzezińskiego, radomszczańskiego, piotrkowskiego[5].
Władze hitlerowskie, które nadały Łodzi status miasta wydzielonego, podzieliły miasto na cztery dzielnice administracyjne, a siedem kolejnych utworzono na terenach podmiejskich. Ulicom w mieście nadano nowe nazwy[6]. Główna łódzka ulica Piotrkowska przemianowana została na Adolf-Hitler-Straße[7]. Dotychczasowy herb Łodzi – złotą łódź w czerwonym polu, zmieniono na złotą swastykę na granatowym tle, a barwy miasta ze złoto-czerwonych na granat – barwy rodu Litzmannów[8]. Od dnia 8 kwietnia 1941 nadburmistrzem okupowanej Łodzi był Werner Ventzki.
Eliminacja inteligencji
W dniach 9 i 10 listopada 1939 okupanci przeprowadzili tzw. Intelligenzaktion Litzmannstadt będącą regionalną częścią akcji przeprowadzonej przez Niemców w całej okupowanej Polsce w ramach tzw. Intelligenzaktion – „Akcji Inteligencja”. Była ona wymierzona w polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim. W dniach 9 i 10 listopada 1939 w lasach lućmierskich rozstrzelano ok. 500 osób, a do grudnia w sumie wymordowano w nich około 1500 intelektualistów, urzędników oraz duchownych[9]. W sumie podczas okupacji w lesie koło Lućmierza Niemcy zamordowali ok. 30 tys. osób. Byli to głównie więźniowie narodowości polskiej i żydowskiej z Radogoszcza i getta łódzkiego.
Wysiedlenia
Miasto ze względu na swój przemysłowy charakter było ważnym ośrodkiem gospodarczym dla hitlerowskiej administracji. W zamierzeniach niemieckich władz miało stać się głównym miastem okręgu. Planowano do niego przesiedlać Niemców z Wołynia i Bukowiny. Polacy mieli być siłą roboczą w zarządzanych przez Niemców fabrykach[6]. Mieszkańców Łodzi nie ominęły deportacje i prześladowania. W okresie okupacyjnym w mieście znajdowała się Centrala Przesiedleńcza, której podlegało 5 obozów.
W sumie w latach 1939–1945 wysiedlono z rejencji łódzkiej około 444 tys. osób narodowości polskiej (25% ludności)[10]. Pierwsze wysiedlenia z Łodzi miały miejsce już 11 grudnia 1939 r., kiedy niemieckie wojsko wyrzuciło z osiedla im. „Montwiłła” Mireckiego pierwsze rodziny spośród mieszkańców. Kolejnych kilkanaście wygnano w noc sylwestrową. Największa akcja wysiedleńcza odbyła się na przełomie 14–15 stycznia 1940 roku kiedy to hitlerowcy wysiedlili ok. 5 tysięcy pozostałych mieszkańców osiedla[11]. W miejsca po wysiedlonych Polakach naziści prowadzili zasiedlanie w ramach akcji zwanej Heim ins Reich Niemcami przywiezionymi z ZSRR, Rumunii, Litwy, Łotwy i Estonii[12].
Germanizacja
W Łodzi 7 listopada 1939 roku prezydent policji zarządził usunięcie w miejscach publicznych wszystkich tablic z polskimi nazwami włącznie z polskimi nazwami towarów sprzedawanych w sklepach[13]. 11 kwietnia 1940 na rozkaz Adolfa Hitlera zmieniona została nazwa miasta na Litzmannstadt[1]. Nazwę przyjęto na cześć pruskiego generała i hitlerowskiego polityka Karla Litzmanna, dowodzącego w czasie I wojny światowej wojskami w bitwie o Łódź, która rozegrała się pomiędzy wojskami niemieckimi a rosyjskimi pod Brzezinami[14]. Ulicę Piotrkowską przemianowano na Adolf Hitler Strasse[15].
W oparciu o system obozów przesiedleńczych okupanci przeprowadzali także germanizację dzieci polskich. W Łodzi powstał także Obóz koncentracyjny dla dzieci polskich od lat 2 do 16. Sześć tysięcy z nich zmarło w obozie z wycieńczenia[16].
Jednocześnie prowadzono zapis niemieckich mieszkańców Łodzi i mieszkańców z niemieckimi korzeniami na Niemiecką Listę Narodowościową (Deutsche Volksliste, pot. volkslista). Według statystyk z 1 października 1943 roku w Łodzi żyło łącznie 107 419 volksdeutschów, z czego około trzy czwarte tej liczby (73,4%) należało do grupy 2[17].
Getto Litzmannstadt
Najszersze represje objęły ludność żydowską. Niemiecka administracja odizolowała całą żydowską ludność miasta (ok. 200 tys. osób) w Ghetto Litzmannstadt utworzonym 8 lutego 1940 r. na Bałutach. Łódzcy Żydzi, stłoczeni przez Niemców w trudnych warunkach bytowych i dziesiątkowani przez choroby i głód, zostali w latach 1942–1944 niemal całkowicie wywiezieni do niemieckich obozów koncentracyjnych, przede wszystkim do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem. Końca władzy hitlerowskiej doczekało w łódzkim getcie jedynie 877 osób[18].
Straty materialne miasta w czasie II wojny światowej
Łódź uchodziła za miasto, które zostało najmniej dotknięte zniszczeniami w okresie II wojny światowej. W roku 2006 zespół naukowców z Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego pod kierunkiem prof. Krzysztofa Baranowskiego i prof. Andrzeja Lecha wyliczył straty wojenne Łodzi podczas II wojny światowej na 40 mld złotych[19].
„W wyniku tych szacunków pryska mit Łodzi jako miasta, które niewiele ucierpiało na skutek okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej” – Wojciech Michalski, dyrektor Wydziału Strategii i Analiz UMŁ.[20]
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Muzeum Miasta Łodzi: Lodsch-Litzmannstadt. muzeum-lodz.pl. [dostęp 2011-02-21].
- ↑ (red. Jacek Majchrowski), Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, biogram nr 2109 (autor: Czesław Brzoza), s. 556–557.
- ↑ Christian Raitz von Frentz (1999). „Deutscher Volksverband”. A Lesson Forgotten: Minority Protection Under the League of Nations: the Case of the German Minority in Poland, 1920-1934. LIT Verlag Münster. s. 250–251. ISBN 3-8258-4472-2.
- ↑ Mirosław Cygański, Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi 1939–1945, Wydawnictwo Łódzkie 1965.
- ↑ Kazimierz Badziak, Małgorzata Łapa, Województwo łódzkie 1919–2009. Studia i materiały, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2009, ISBN 978-83-61253-50-1.
- ↑ a b rudapabianicka.com.pl: Ruda Pabianicka od 1939 r. do 1946 r.. [dostęp 2011-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-16)].
- ↑ Historie Łódzkie. historialodzi.obraz.com.pl. [dostęp 2011-02-01].
- ↑ Herb i barwy miasta. uml.lodz.pl. [dostęp 2011-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-23)].
- ↑ Maria Wardzyńska „Był rok 1939 Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion” IPN Instytut Pamięci Narodowej, 2009 ISBN 978-83-7629-063-8.
- ↑ Henryk Woch, Ruch oporu w Łodzi w latach II wojny światowej, „Histmag.org”, 1 grudnia 2008.
- ↑ Hitlerowcy wysiedlili z osiedla Mireckiego 5 tys. ludzi.
- ↑ Praca zbiorowa: Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1945. Atlas ziem Polski. Demart, 2008. ISBN 978-83-7427-391-6.
- ↑ „Martyrologium łódzkie. Przewodnik po Radogoszczu i Miejscach Pamięci Narodowej”, Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Łódź 2005 ISBN 83-907422-2-5.
- ↑ Włodzimierz Kaleta: Łódzkie Verdun. polska-zbrojna.pl, 2010-03-10. [dostęp 2020-10-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-04)].
- ↑ „Germanizacja Łodzi w nazistowskiej prasie z lat 1939–1945.”, Łódź 2008, ISBN 83-89409-37-2.
- ↑ Urząd Miasta Łodzi: Historia miasta: II Wojna Światowa. uml.lodz.pl. [dostęp 2011-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-23)].
- ↑ Janusz Wróbel, Przemiany ludnościowe spowodowane polityką okupanta hitlerowskiego w tzw. rejencji łódzkiej w latach 1939-1945., Warszawa 1987.
- ↑ Joanna Podolska: Litzmannstadt Ghetto: Wstęp. lodzgetto.pl. [dostęp 2011-02-01].
- ↑ „Straty wojenne Łodzi” – raport z oszacowania strat i szkód poniesionych przez miasto Łódź wskutek wybuchu i trwania II wojny światowej oraz wynikłych z organizacji i funkcjonowania Litzmannstadt getto”, Julian Baranowski, Krzysztof Baranowski, Lechosław Berliński, Andrzej Lech, Franciszek Sitkiewicz, UMŁ 2006.
- ↑ Raport ze zniszczonego miasta 2006-04-13. uml.lodz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-18)]..
Media użyte na tej stronie
(c) Bundesarchiv, R 49 Bild-0107 / CC-BY-SA 3.0
Die Einwanderer-Zentralstelle Nord-Ost in Litzmannstadt
[Polen, Litzmannstadt.- Gebäude der Einwanderer-Zentralstelle Nord-Ost, Transparent über Straße "RFSS - Einwandererzentralstelle Lodsch"]German cavalry enters the Polish city of Łódź (Litzmannstadt) greeted by members of the city considerable ethnic German community.
Autor: Grottger, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica upamiętniająca dzieci germanizowane przez niemieckich nazistów w Łodzi umiejscowiona na ulicy Piotrkowskiej.
Photo from Nazi-occupied Łódź just after its renaming for "Litzmannstadt" (1940). A board announcing a new name for a city. The sign says, "By order of the Fuhrer, this city is called Litzmannstadt".
(c) Bundesarchiv, Bild 183-J09396 / CC-BY-SA 3.0
Der millionste Deutsche im Wartheland angesiedelt. Im Zuge der gegenwärtig durchgeführten Umsiedlung der Schwarzmeerdeutschen im Reichsgau Wartheland ist die Zahl der Deutschen in diesem Gau auf eine Million gestiegen. Im Rahmen einer machtvollen Kundgebung in Litzmannstadt stellte Reichsstatthalter Gauleiter Greiser den millionsten deutschen Siedler den 30.000 Männern und Frauen, die zu der eindrucksvollen Veranstaltung erschienen waren, vor. In seiner Rede gab der Gauleiter eine stolze Bilanz über die Volkstumspolitik im Reichsgau Wartheland, wobei er darauf hinwies dass das Wartheland mehr als die Hälfte aller deutschen Umsiedler aus den Siedlungszonen Europas aufgenommen und in die Lebens- und Schicksalsgemeinschaft unseres Volkes übergeführt hat. Unser Bild zeigt: Blick in den Versammlungsraum während der Rede des Reichsstatthalters. Scherl Bilderdienst (Hoffmann) 16.3.44 972-44
Abgebildete Personen:
- Greiser, Arthur: Senatspräsident von Danzig, Gauleiter Warthegau, Deutschland
Autor: Sławobóg, Licencja: CC0
Herb Litzmannstadt (okupowanej Łodzi) przedstawiony 4 lipca 1941
(c) Bundesarchiv, R 49 Bild-0108 / CC-BY-SA 3.0
Die Einwanderer-Zentralstelle Nord-Ost in Litzmannstadt
[Polen, Lodz.- Gebäude der Einwanderer-Zentralstelle Nord-Ost, Eingang mit Aufschrift "Der Reichsführer SS als Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums"]