Historia Marynarki Wojennej

Ten artykuł należy dopracować: → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, nieencyklopedyczny styl w sekcji 1945-1990. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Mapa Zatoki Puckiej z 1655, na szeregu wysepek tworzących dzisiejszą Mierzeję Helską zaznaczone są twierdze Rzeczypospolitej: Władysławowo (Vladislausburg, dziś Chałupy w gminie Władysławowo) i Kazimierzowo (Casimirs Schanz, dziś Kuźnica, część Jastarni)

Polska bandera z czasów powstania styczniowego dla zakupionego przez Zamoyskich i Czartoryskich okrętu "Princess", który jako "Kiliński" lub "Kościuszko" miał wejść pod brytyjską banderą do walki z Marynarką Wojenną Imperium Rosyjskiego na Morzu Czarnym, okręt skonfiskowała Armada Española pod naciskiem ambasady rosyjskiej

ORP "Błyskawica"

Brytyjski plakat propagandowy z II wojny światowej z hasłem: "Polska marynarka ramię w ramię z Brytanią".

Galeon "Smok"

Historia Marynarki Wojennej – dzieje oraz struktury polskiej Marynarki Wojennej. Zawiera opis historii Marynarki Wojennej od czasów powstania oddziałów kaperskich i pierwszej w Polsce regularnej floty wojennej. Wymienia również struktury organizacyjne Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiej po I wojnie światowej.

Dzieje

Korona Królestwa Polskiego i Rzeczpospolita Obojga Narodów

Początek wojenno-morskiej obecności Polski datuje się na 1463, kiedy to w czasie trwania wojny trzynastoletniej połączona flota gdańsko-elbląska pokonała flotę krzyżacką w bitwie na Zalewie Wiślanym^[1]. Za panowania Zygmunta I Starego nastąpił rozwój polskiej floty wojennej. Utworzona w 1517 polska flota kaperska wzięła udział w wojnie litewsko-moskiewskiej 1512-1522. Operując na wschodnim Bałtyku, przerywała handel morski pomiędzy Wielkim Księstwem Moskiewskim a krajami zachodnioeuropejskimi, dostarczającymi Wasylowi III najniezbędniejszych materiałów wojennych. W czasie wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521 flota ta wzięła udział w blokadzie Królewca^[1]. Jednak po zawarciu w 1522 rozejmu, kończącego wojnę litewsko-moskiewską zlikwidowano flotę kaperską. W związku z narastającym zagrożeniem ze strony Rosji i Szwecji^[2] 1561, w odpowiedzi na manifest królewski powstała zorganizowana flota kaperska, zwana także flotą strażników morza. W 1568 powołano Komisję Morską, pierwszy polski urząd morski do zadań którego należała organizacja floty kaperskiej, a od 1570 tworzenie regularnej polskiej floty wojennej^[2]. W 1571 komisja ta opracowała artykuły morskie, które stanowiły pierwszy polski regulamin służby okrętowej. 29 lipca 1571 flota duńska zaatakowała niespodziewanie polską flotę kaperską stacjonującą w Pucku i uprowadziła jej okręty do Kopenhagi. Spowodowało to potrzebę tworzenia polskiej regularnej marynarki wojennej. W 1572 zakończono budowę galeonu Smok, w następnych latach wybudowano dalsze jednostki, jednak rozbudowę floty przerwano. Polską flotę wojenną wskrzesił na krótko Stefan Batory w czasie wojny Rzeczypospolitej z Gdańskiem, powierzając jej w zadaniu blokadę tego portu^[2].

Od 1601 zaczęto budować pierwsze zawodowe siły morskie – królewską flotę wojenną, która prowadziła działania przeciwko Rosjanom i Szwedom. W 1626 powstała Komisja Okrętów Królewskich, która organizowała eskadry floty polskiej^[2]. Największym i zarazem ostatnim zwycięstwem okrętów królewskich było pokonanie eskadry szwedzkiej w bitwie pod Oliwą.

Pierwszą polską uczelnią morską, kształcącą adeptów marynarki wojennej była założona w 1780 przez wojewodę wileńskiego Karola Stanisława Radziwiłła Szkoła Majtków w Nieświeżu.

Polska pod zaborami

W czasie trwania powstania listopadowego próbowano dostarczać broń drogą morską na Litwę i zrealizowano tzw. wyprawę morską Jerzmanowskiego. Niestety okręt dotarł tam zbyt późno. Pojawił się tam gdy już na Litwie nie było większych oddziałów powstańczych, więc musiał zawrócić. Podobny projekt realizowano też w czasie trwania powstania styczniowego. Wysłano z Londynu tzw. wyprawę morską Łapińskiego. Tutaj przeszkód było znacznie więcej. W ostatnim etapie wyprawy przeprowadzono próbę desantu morskiego. Podczas jego trwania zatonęła jedna z łodzi i utonęło 24 ochotników. Wyprawa więc ostatecznie zakończyła się niepowodzeniem. 

Podczas powstania styczniowego planowano utworzyć marynarkę wojenną. Jej dowodzeniem miała się zająć Organizacja Główna Narodowych Sił Morskich, która powstała w 1863 przy Rządzie Narodowym. Po upadku powstania na Ukrainie w 1864 zaniechano planów budowy floty wojennej.

II Rzeczpospolita

Krótko po odzyskaniu niepodległości w 1918 rozpoczęto budowę polskiej Marynarki Wojennej. W latach 20. trzon floty stanowiły poniemieckie trałowce i torpedowce. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej marynarze uczestniczyli w działaniach piechoty na froncie. Znaczący rozwój Marynarki Wojennej nastąpił dopiero w latach 30., kiedy do służby trafiły, zbudowane głównie zagranicą, nowoczesne niszczyciele, okręty podwodne i okręty minowe (trałowce, stawiacz min) oraz samoloty rozpoznawcze.

II wojna światowa

Podczas kampanii wrześniowej w 1939 polska Obrona Wybrzeża nie miała szans nawiązania równorzędnej walki z przeważającą armią niemiecką. Pierwsze działania wojenne Polskiej Marynarki Wojennej (PMW) miały miejsce w 1939 roku w czasie obrony wybrzeża. Część polskich okrętów zostało wycofanych z Morza Bałtyckiego do Wielkiej Brytanii jeszcze przed wybuchem wojny. Podczas II wojny światowej w skład PMW wchodziło łącznie 27 okrętów (dwa krążowniki, dziewięć niszczycieli, pięć okrętów podwodnych i 11 kutrów torpedowych), które przebyły w sumie 1,2 mln mil morskich, eskortowały 787 konwojów. Okręty PMW przeprowadziły 1162 patroli oraz operacji wojskowych, zatopiły 12 okrętów nieprzyjaciela (w tym 5 okrętów podwodnych), 41 statków handlowych, uszkodziły 24 okręty (w tym osiem okrętów podwodnych) i zestrzeliły 20 samolotów. 450 marynarzy z ponad czterech tysięcy służących w marynarce straciło swoje życie podczas walki^[3][4]. Większość okrętów została zatopiona, niektórym udało się przedostać do Wielkiej Brytanii, a pozostałe internowały się w Szwecji. Pomimo że na Bałtyku pozostawał już tylko ORP Orzeł, który jednak działał po ucieczce z Tallinna i skonfiskowaniu map i ksiąg kodowych z dala od lądu, marynarze broniący Półwyspu Helskiego poddali się 2 października jako jeden z ostatnich punktów obrony w kraju.

Od 1939 do 1947 Marynarka Wojenna funkcjonowała w ramach polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a jej skład opierał się na wydzierżawionych od Wielkiej Brytanii jednostkach, głównie niszczycielach i okrętach podwodnych, ale także 2 krążownikach. W tym czasie polskie okręty działały na Oceanie Atlantyckim oraz Morzu Śródziemnym, Północnym i Arktycznym, biorąc udział m.in. polowaniu na Bismarcka i desancie na brzegach Normandii. Ogółem okręty Polskiej Marynarki Wojennej w czasie II wojny przepłynęły 1 213 000 mil morskich, eskortowały 787 konwojów, przeprowadziły 1162 operacji, zatopiły 8 okrętów i dalsze 5 prawdopodobnie, uszkodziły 11 okrętów i 18 – prawdopodobnie, statków handlowych zatopiły 39 i 2 prawdopodobnie, zestrzeliły 20 samolotów i 10 prawdopodobnie. Straty Marynarki Polskiej wyniosły 24 okrętów zatopionych w akcji w tym 19 we wrześniu 1939, 1 omyłkowo zatopiony przez siły alianckie, 1 osadzony na mieliźnie w Normandii po ciężkim uszkodzeniu. W wyniku działań wojennych straty w ludziach wyniosły 23 oficerów, 8 podchorążych, 137 podoficerów i 236 marynarzy zabitych oraz 13 oficerów i 178 podoficerów i marynarzy rannych. Liczba odznaczeń bojowych wyniosła: 51 krzyży Orderu Virtuti Militari, 1052 Krzyży Walecznych, 68 Krzyży Zasługi z Mieczami, ponadto 83 odznaczenia brytyjskie i 15 francuskich.

1945-1990

Po II wojnie światowej do kraju powróciły wszystkie jednostki pływające stanowiące własność Polski. W czasach Układu Warszawskiego Marynarka Wojenna przygotowywała się do operacji desantowej na Półwyspie Jutlandzkim, w związku z czym masowo wcielano okręty desantowe, uzupełnione o rozbudowane siły lekkie w postaci kutrów torpedowych, rakietowych oraz trałowców. Do trzonu floty zaliczały się także niszczyciele i okręty podwodne oraz samoloty myśliwskie i śmigłowce zwalczania okrętów podwodnych. Kolejne generacje uzbrojenia stanowiły jednostki pływające i statki powietrzne radzieckiej lub polskiej produkcji. Jednak tworzona w powojennych realiach geopolitycznych Marynarka Wojenna rozwijała się w ścisłym powiązaniu ze Związkiem Radzieckim. Wszystkie istotne dla jej przyszłości decyzje podejmowane były w następstwie uzgodnień dokonywanych między Naczelnym Dowództwem WP a Naczelnym Dowództwem Armii Czerwonej^[5]. Wyrazem powiązania, a nawet całkowitego uzależnienia od Moskwy organizowanej w tych warunkach Marynarki Wojennej była pierwsza obsada jej najważniejszych stanowisk. Na czele Marynarki Wojennej stanęli między innymi: kontradmirał Nikołaj Abramow — dowódca Marynarki Wojennej, kmdr Iwan Szylingowski — szef Sztabu Głównego i kmdr Józef Urbanowicz — zastępca dowódcy Marynarki Wojennej do spraw polityczno-wychowawczych. Podobnie wszystkie kierownicze stanowiska, włącznie z prokuraturą, sądem i wszechwładnym VIII Oddziałem Informacji Wojskowej, pełnili oficerowie radzieccy. Ogółem na siedem istniejących w 1945 roku etatów admiralskich tylko dwa powierzono Polakom. Byli to kmdr Jerzy Kłossowski (szef Oddziału MW przy MON) i kmdr Adam Mohuczy (zastępca szefa Sztabu Głównego Marynarki Wojennej)^[5].

Nowo wcieleni do służby oficerowie aktywnie włączyli się w realizację powierzonych im obowiązków służbowych. Licząc na powrót swoich kolegów z Wielkiej Brytanii, z dużym niepokojem obserwowali narastający proces sowietyzacji polskiej Marynarki Wojennej. Podporządkowanie interesów polskich imperialnej polityce Moskwy sprawiało również, że część oficerów, poświęciła się działalności niepodległościowej, lub szukała możliwości ucieczki z kraju^[5]. 1 sierpnia 1951 część załogi uprowadziła ORP Żuraw do Ystad, gdzie 12 marynarzy zostało. W latach 1950-1952 trwały przesłuchania i proces członków rzekomego spisku komandorów. Szczątki zamordowanych i tajnie pochowanych kmdra Mieszkowskiego, kmdra por. Przybyszewskiego i kmdra Staniewicza odnaleziono dopiero w 2013 r. a rok później potwierdzono ich identyfikację dzięki badaniom genetycznym.

III Rzeczpospolita

Od początku ostatniej dekady XX wieku trwa restrukturyzacja Marynarki Wojennej. W związku ze zmianą doktryny obronnej niemal całkowicie wycofano środki desantowe i lekkie siły uderzeniowe oraz zlikwidowano lotnictwo uderzeniowe. Od 1992 do 1995 wybudowano niedozbrojone korwety rakietowo-artyleryjskie, które obecnie są wyposażane w pociski przeciwokrętowe. W latach 2000-2005 udało się wprowadzić do służby, podarowane przez kraje NATO fregaty rakietowe (Stany Zjednoczone) i okręty podwodne (Norwegia), które zastąpiły radzieckie jednostki starszej generacji. Najważniejszymi działaniami polskiej Marynarki Wojennej po 1989 były operacje "Pustynna Burza" (1990-1991), "Iracka Wolność" (2002-2003) oraz "Aktywny Wysiłek" (2005-2006).

Organizacja

ORP "Mazur"

ORP "Wicher"

ORP "Iskra"

ORP "Bałtyk"

ORP "S1"

ORP "Orzeł"

ORP "Gryf"

ORP "Conrad"

ORP "Ślązak"

Struktura organizacyjna Marynarki Wojennej z 1924:

• Kierownictwo Marynarki Wojennej
  • Dowództwo Floty i Obszaru Nadmorskiego
    • dywizjon torpedowców
    • dywizjon ćwiczebny
    • eskadra szkolna lotnictwa morskiego
    • Komenda Portu Wojennego Gdynia
  • Dowództwo Flotylli Wiślanej
    • dywizjon monitorów
    • 1 grupa kutrów uzbrojonych
    • 2 grupa kutrów uzbrojonych
    • Komenda Portu Wojennego Toruń
    • Komenda Portu Wojennego Modlin
  • Dowództwo Flotylli Pińskiej
    • grupa statków pancernych
    • 1 grupa kutrów uzbrojonych
    • 2 grupa kutrów uzbrojonych
    • Komenda Portu Wojennego Pińsk
  • Oficerska Szkoła Marynarki Wojennej
  • Szkoła Specjalistów Morskich
  • Kadra Szeregowych Floty
  • Centralne Składy Techniczne

Struktura organizacyjna Marynarki Wojennej z 1939:

• Kierownictwo Marynarki Wojennej
  • Dowództwo Obrony Wybrzeża
    • dywizjon kontrtorpedowców
    • dywizjon okrętów podwodnych
    • morski dywizjon lotniczy
    • Dowództwo Morskiej Obrony Wybrzeża
      • dywizjon minowców
      • Rejon Umocniony Hel
        • dywizjon artylerii nadbrzeżnej
        • 2 morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej
        • 4 batalion ochrony pogranicza
    • Dowództwo Lądowej Obrony Wybrzeża
      • 4 Brygada Obrony Narodowej
        • batalion obrony narodowej Gdynia I
        • batalion obrony narodowej Gdynia II
        • batalion obrony narodowej Kartuzy
        • batalion obrony narodowej Puck
      • 1 Morski Pułk Strzelców
      • 2 Morski Pułk Strzelców
      • 1 batalion rezerwowy
      • 2 batalion rezerwowy
      • 3 batalion rezerwowy
      • 1 morski dywizjon artylerii przeciwlotniczej
      • pluton łącznikowy
    • Komenda Portu Wojennego Gdynia
      • Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty
      • Kadra Floty
      • Warsztaty Portowe Marynarki Wojennej
      • Składnica Uzbrojenia
      • Składnica Amunicyjna
      • Składnica Żywnościowa
    • Wojskowa Składnica Tranzytowa
    • Dowództwo Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej
      • 1 dywizjon bojowy
      • 2 dywizjon bojowy
      • 3 dywizjon bojowy
      • grupa sztabowa
      • Oddział Wydzielony rzeki Wisły
      • Oddział Minowo-Gazowy
      • Oddział Łączności
      • Komenda Portu Wojennego Pińsk
      • Baza Wysunięta Nyrcza
      • Kadra Flotylli Rzecznej
  • Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej
  • Centralna Składnica Marynarki Wojennej

Struktura Marynarki Wojennej na Zachodzie z 1942:

• Kierownictwo Marynarki Wojennej
  • Komenda Morska "Północ"
    • 1 dywizjon kontrtorpedowców
    • grupa okrętów podwodnych
    • Stacja Zborna Glasgow
  • Komenda Morska "Południe"
    • 2 dywizjon kontrtorpedowców
    • grupa ścigaczy
    • Stacja Zborna Plymouth
  • Baza Zaopatrzenia
  • Szkoła Podchorążych Marynarki Wojennej
  • Komenda Uzupełnień Floty
  • Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty
  • Misja Morska w Gibraltarze
  • Obóz Internowanych Załóg w Szwecji

Skład Marynarki Wojennej w 1960:

ORP "Sprawny"

ORP "Warszawa" (III)

ORP "Poznań"

ORP "Orzeł" (III)

Struktura organizacyjna Marynarki Wojennej z 1995:

• Dowództwo Marynarki Wojennej
  • 3 Flotylla Okrętów
    • 1 dywizjon Okrętów Rakietowych
    • 2 dywizjon Okrętów Rakietowych
    • 3 dywizjon Okrętów Podwodnych
    • dywizjon Okrętów Szkolno-Badawczych
    • grupa Okrętów Rozpoznawczych
    • Baza Techniczna Marynarki Wojennej
    • Komenda Portu Wojennego Gdynia
  • 8 Flotylla Obrony Wybrzeża
    • 2 dywizjon Okrętów Transportowo-Minowych
    • 12 woliński dywizjon Trałowców
    • 16 dywizjon Kutrów Zwalczania Okrętów Podwodnych
    • 8 dywizjon artylerii przeciwlotniczej
    • 4 batalion minowania Marynarki Wojennej
    • 8 kołobrzeski batalion saperów
    • 30 kompania chemiczna
    • 8 Rejon Obserwacji i Łączności
    • Komenda Portu Wojennego Świnoujście
    • Komenda Portu Wojennego Kołobrzeg
  • 9 Flotylla Obrony Wybrzeża
    • 11 dywizjon Ścigaczy
    • 13 dywizjon Trałowców
    • 9 dywizjon artylerii przeciwlotniczej
    • 43 batalion saperów
    • 55 kompania przeciwchemiczna
    • 7 Rejon Obserwacji i Łączności
    • Komenda Portu Wojennego Hel
  • Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej
    • 1 pucki dywizjon lotniczy
    • 2 darłowski dywizjon lotniczy
    • 3 kaszubski dywizjon lotniczy
    • 42 dywizjon techniczny
    • 3 batalion zabezpieczenia
    • 4 batalion zabezpieczenia
    • 5 batalion zabezpieczenia
  • 1 Morski Pułk Strzelców
  • 11 Pułk Łączności Marynarki Wojennej
  • 6 Ośrodek Radioelektroniczny
  • Zespół Informatyki Marynarki Wojennej
  • Centralna Składnica Marynarki Wojennej
  • Akademia Marynarki Wojennej
  • Centrum Szkolenia Marynarki Wojennej
  • Ośrodek Szkolenia Nurków i Płetwonurków WP
  • Ośrodek Szkolenia Żeglarskiego Marynarki Wojennej

Zobacz też

• okręty polskie do XVII wieku
• obrona Wybrzeża w kampanii wrześniowej 1939

Przypisy

Bibliografia

• Kosiarz Edmund: Flota Białego Orła. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1980. ISBN 83-215-3241-1.
• Ciślak Jarosław: Polska Marynarka Wojenna 1995: okręty, samoloty i śmigłowce, uzbrojenie, organizacja. Wyd. I. Warszawa: Lampart & Bellona, 1995, seria: Ilustrowana encyklopedia techniki wojskowej, 6. ISBN 83-86776-08-0.
• Piwnicki Grzegorz, Zalewski Bogdan: Polska wojskowa polityka morska od X do końca XX wieku. Podręcznik pomocniczy do szkolenia kadry zawodowej i marynarzy. Dowództwo Marynarki Wojennej. Oddział Społeczno-Wychowawczy. Gdynia: Akademia Marynarki Wojennej, 2002. ISBN 83-88698-25-7.
• Pertek Jerzy: Wielkie dni małej floty. Wyd. III (nowo oprac.). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1958. OCLC 640853108.

Linki zewnętrzne

• Portal internetowy o polskich okrętach. from.okay.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-11-19)].