Historia kolei na Bałkanach

Bułgaria, wąskotorówka (760 mm) w Rodopach, z l. 1922-45

Orient-Express był najbardziej znanym pociągiem przejeżdżającym przez Bałkany do Stambułu

Kolej w Bocicoel Maramureş w Rumunii

Kalendarium historii kolei na Bałkanach

• 1856 – powstanie krótkiej linii Oravica – Báziás (Banat węgierski), służącej do wywozu węgla z kopalń Steierdorf-Anina; pierwsza kolej na terenie obecnej Rumunii i Serbii;
• 1860 – pierwsza kolej w państwie rumuńskim: linia Konstanca (turecka nazwa Küstendije) – Cernavodă (kolej The Danube & Black Sea Rly. & Küstendije Harbour Co.);
• 7 XI 1866 – pierwsza kolej na ziemi bułgarskiej: linia Ruse – Sirdet – Warna (kolej The Danube & Black Sea Rly. & Küstendije Harbour Co.)^[1]
• 27 II 1869 – otwarcie kolei parowej Ateny – Pireus (Σιδηρόδρομος Αθηνών Πειραιώς) – pierwsza kolej w Królestwie Grecji; 1904 – elektryfikacja (obecnie linia 1 metra ateńskiego);
• 19 X 1869 – otwarcie linii Bukareszt – Giurgiu, skąd na drugim brzegu Dunaju, zaczynała się kolej do Warny; druga kolej w państwie rumuńskim (Varna Rly. Co.); most przez Dunaj Giurgiu – Ruse otwarto dopiero w 1954;
• 1873 – otwarcie „Kolei Rumelijskiej” Stambuł – Filipopol (Płowdiw) – Bełowo; 1875 odgałęzienie Tyrnowo – Nowa Zagora – Jamboł (w 1890 przedłużone do Burgas); 1874 odgałęzienie Uzunköprü – Dedeagacz / Alexandropolis; (Chemins de fer Orientaux);
• 1874 – kolej Saloniki – Skopje – Mitrowica (Chemins de fer Orientaux); linia ta wraz z linią do Alexandropolis były pierwszymi kolejami na terenie obecnej Grecji.

Na mocy Pokoju Berlińskiego (1878), mającego ustabilizować sytuację na Bałkanach, Bułgaria i Serbia, odtąd w pełni niepodległe państwa, zostały zobowiązane do poprowadzenia linii kolejowych łączących Turcję z Europą. W Bułgarii prywatna Chemins de fer Orientaux (CO) / Gesellschaft der Orientbahnen zbudowała w 1888 r. na rachunek Turcji przedłużenie Kolei Rumelijskiej przez Sofię do Caribrodu (granica serbska). Kolej prowadziła politykę niezgodną z interesami Bułgarii (stosowała np. zawyżone taryfy, mające przeciwdziałać konkurencji portu Burgas z własnym portem Dedeagacz/Aleksandropolis nad Morzem Egejskim). Rządowi bułgarskiemu nie udawało się przejąć Orientbahn aż do rewolucji „młodoturków” w 1908 r.

Serbia zobowiązała się do poprowadzenia kolei od Caribrodu przez Nisz do Belgradu i od Nišu do Ristovaca na granicy tureckiej wówczas Macedonii (połączenie w kierunku Salonik). Linie te po zbudowaniu stały się kręgosłupem serbskiej sieci kolejowej. Do wybuchu I wojny powstało jeszcze kilkanaście linii lokalnych. Po ukończeniu kolei łączącej Stambuł z Europą, w 1889 r. uruchomiono pierwszy bezpośredni „Orient-Express” Paryż – Stambuł.

W Rumunii do połowy lat 70. austriacko-brytyjska kompania (zarządzana przez Rittera Ofenheim von Ponteuxin) zbudowała magistrale: Suczawa – Roman – Buzău – Ploeşti – Bukareszt i Bukareszt – Pitești – Krajowa – Orszowa (granica węgierska) z licznymi odgałęzieniami, m.in. do Jass, Gałacza i Braiły.

• 1880 – Rumunia: utworzenie państwowego zarządu kolei Căile Ferate Române (CFR), który zajął się administrowaniem zakupionych kolei oraz budową nowych;
• 1888 – połączenie „Kolei Rumelijskiej” z siecią węgierską, otwarcie kolei Skopje – Niš stworzyło połączenie Salonik z Węgrami i Europą;
• 1895 – Rumunia: po 35 latach od budowy kolei Konstanca – Cernavoda otwarto przedłużenia linii do Bukaresztu, z mostem na Dunaju;

W Grecji budowa kolei normalnotorowych długo pozostawała poza możliwościami kraju. Próbowano natomiast budowy kolei z torem o szerokości 1 metra:

• 1883 – otwarcie kolei Pirgos – Katákolon na Peloponezie (15 km); kolej służyła połączeniu miasta z portem;
• 1884 – otwarcie odcinka Pireus – Korynt; 1886 – przedłużenie do Patria; ok. 1890 do Kiparissia;
• 1884 – otwarcie kolei na torze metrowym Volos – Larissa;
• 1900? – otwarcie kolei Ateny – Larissa, pierwszej dalekobieżnej kolei normalnotorowej w Grecji; przedłużonej w 1908 do granicy macedońskiej (Papapouli, Εταιρεια Σιδηροδρομου Πειραιως – Δεμερλι – Συνορων); do Salonik w 1918 r.;
• 1908 – pierwsza kolej w Czarnogórze: Bar – Virapazar; tor 750 mm;

Rozwój tramwajów najszybciej postępował w gwałtownie modernizujących się stolicach nowych państw niepodległych, poczynając od Rumunii.

• 1874 – otwarcie tramwaju konnego w Bukareszcie, 1880 w Atenach, 1891 w Zagrzebiu (tor „bośniacki” 760 mm), 1892 w Belgradzie;
• 1894 – pierwszy tramwaj elektryczny w Bukareszcie, 1898 w Sofii, 1901 w Lublanie, 1902 w Atenach, 1910 w Zagrzebiu (przebudowa na tor metrowy);

Rumunia, dzięki swoim złożom ropy naftowej, zaczęła wprowadzać trakcję spalinową już w okresie międzywojennym.

Pierwsze linie kolejowe w Albanii były wąskotorowe, budowane dla celów wojskowych i przemysłowych przez wojska austro-węgierskie i włoskie w l. 1917-30. Budowę linii normalnotorowych zaczęto w 1947 r.; ostatnia powstała w 1987 r.^[2]

• 1948 – Czarnogóra: podłączenie Titogradu (Podgoricy) do wąskotorowej sieci bośniackiej (760 mm): kolej Bileca – Nikšić – Titograd; w 1960 przekuta na tor normalny;

Zbudowaną przez Austriaków sieć wąskotorową Bośni i Hercegowiny przekuto na tor normalny w II poł. XX w.

• 1954 – otwarcie mostu kolejowo-drogowego na Dunaju między Giurgiu (Rumunia) i Ruse (Bułgaria; „Мост на дружбата / Podul Prieteniei”); pierwsze i jedyne połączenie kolejowe między tymi krajami powstało ok. 100 lat po otwarciu kolei dochodzących do obu brzegów rzeki;
• 1965 – pierwsza elektryfikacja w Rumunii: linia Braszów – Ploeszti;
• 1967 – Słowenia: otwarcie Koprska Proga: linii (Lublana) – Prešnica – Koper / Capodistria omijającej rejon Triestu, należący do Włoch; linia ma na długim odcinku spadek 2,5%; elektryfikacja do 1976 r.;
• 1976 – Serbia, Czarnogóra: otwarcie kolei normalnotorowej Belgrad – Bar;
• 1979 – Bukareszt: pierwszy odcinek metra;
• 1985 – Czarnogóra: otwarcie kolei normalnotorowej Titograd – Szkodra w Albanii^[3]
• 1987 – Rumunia: otwarcie linii tramwajowych w Klużu, Krajowej i Ploeszti;

Wielka przebudowa węzła belgradzkiego, rozpoczęta prawdopodobnie pod koniec istnienia starej Jugosławii, obejmująca budowę nowego dworca głównego i linię średnicową, pozostaje niedokończona.

• 1998 – Sofia: pierwszy odcinek metra;
• 2000 – Ateny: otwarcie pierwszego odcinka metra nowej generacji;
• 2004 – Ateny: otwarcie sieci tramwajowej w południowej części aglomeracji;
• 2004 – Ateny: podłączenie nowego lotniska do sieci kolei krajowej i metra;

Przypisy