Historia kolei w Turcji

Stambuł, dolna stacja funikularu Tünel z 1875 r.

Stambuł, dworzec Haydarpaşa

Kolej Bagdadzka, ok. 1910 r.

Współczesny tramwaj w Stambule

Imperium Osmańskie

• 30 X 1858 – otwarcie pierwszej linii Smyrna (Izmir) – Seydiköy (linia do Aydin; Oriental Rly. Co.; kapitał brytyjski); 1912 – dociągnięta do Eğridir;
• 1866 – otwarcie kolei Smyrna – Cassaba (İzmir – Turgutlu); 1890 przedłużona do Afyonu (Smyrna Cassaba Rly.);
• 7 XI 1866 – otwarcie kolei Ruse – Sirdet – Warna (późn. Bułgaria); Danube & Black Sea Rly. & Küstendje Harbour Co.; 1873 upaństwowiona przez rząd bułgarski;
• 1871 – Stambuł: pierwszy tramwaj konny;
• 1871 – otwarcie pierwszego odcinka linii „Kolei Rumelijskiej” (Stambuł) Yeşilköy – Halkali, mającej biec do Sarajewa w Bośni i Wiednia; 1873 przedłużona Adrianopol (Edirne) – Filipopol (Płowdiw) – Sarambej; 1875 odgałęzienie Tyrnowo – Nowa Zagora – Jamboł; odgałęzienie Uzunköprü – Dedeagacz / Aleksandropolis jest pierwszą koleją dalekobieżną na terytorium dzisiejszej Grecji; Chemins de fer Orientaux (Baron Maurice de Hirsch);
• 1872 – otwarcie linii (Stambuł) Haydarpaşa – Gebze; 1892 ukończenie odcinka między Ismid i Angorą (Ankarą); przedłużenie do Konya 1896; Chemins de Fer Ottomans d’Anatolie, kapitał niemiecki;
• 1872 – Bośnia: otwarcie linii Banja Luka – Dobrljin (granica chorwacka); tor 760 mm; zamkn. 1875;
• 1875 – Stambuł: otwarcie podziemnego funikularu Tünel, jednego z najstarszych na świecie; pierwotnie lina napędzana siłą koni (?)^[1], elektryfikacja dopiero 1910;
• 1892 – pierwsza kolej w dzisiejszym Izraelu: otwarcie linii wąskotorowej Jafa – Jerozolima;
• 1895 – otwarcie kolei Bejrut – Damaszek; wąskotorowej z odcinkami zębatymi.

• 1900-08 – budowa Kolei Hidżaskiej z Damaszku do Medyny (1300 km); tor 1050 mm; kolej zamknięta podczas I wojny światowej, nigdy nie otwarta ponownie na całej długości;
• 1903 – rozpoczęcie budowy z Konya Kolei Bagdadzkiej, mającej połączyć Berlin z Basrą dla uniezależnienia się Niemiec od morskich dostaw surowców; do wybuchu I wojny światowej kolei nie zdołano ukończyć; ukończona 1936-40, obecnie eksploatowana tylko częściowo;
• 1907 – tramwaj elektryczny w Damaszku (w Aleppo dopiero 1929 – czasy protektoratu francuskiego); 1908 w Bejrucie; 1913 w Stambule; wprowadzenie trakcji elektrycznej stało się możliwe po śmierci sułtana Abdula Hamida;
• 1913 – Kars włączony do sieci kolejowej Rosji; połączenie do sieci tureckiej dopiero 1939?

Do końca Imperium (1922) powstało blisko 10 tys. km kolei, co stawiało Turcję na szarym końcu państw europejskich pod względem rozwoju kolei.

Republika Turecka

Na terytorium nowo utworzonej w 1923 r. Republiki Tureckiej znalazło się 2282 km linii normalnotorowych i 70 km wąskotorowych kolei prywatnych należących do zagranicznych firm oraz 1378 kolei normalnotorowych znajdujących się w gestii państwa. Odtąd budową sieci kolejowej zajął się rząd: do 1940 otwarto 3208 km nowych linii.

• 1928 – tramwaj elektryczny w Izmirze (Smyrna);
• ...
• 1953 – pierwsza elektryfikacja linii sieci krajowej: odcinek podmiejski od dworca (Stambuł) Sirkeçi; ~25 kV 50 Hz, technologia francuska;
• 1971 – pod Edirne otwarcie obejścia greckiej części linii Kolei Rumelijskiej;
• ...
• 1989 – Stambuł: otwarcie lekkiego metra Hafif; inne miasta: 1996 Ankara (Ankaray), 2000 Izmir, 2002 Bursa;
• 1992 – Stambuł: ponowne wprowadzenie tramwaju po kasacji systemu w 1966; odtąd stała rozbudowa linii; reintrodukcja tramwaju nastąpiła też w innych miastach kraju, m.in. w Konya, Eskişehir;
• 1997 – Ankara: otwarcie linii „ciężkiego” metra; 2000 „ciężkie” metro w Stambule;
• 2007 – planowane otwarcie linii dużych prędkości Sincan – Inönü; (410 km, maks. 250 km/h) na trasie Ankara – Stambuł;
• 29 października 2013 r. – Stambuł: otwarcie 13,6-kilometrowego tunelu Marmaray pod Bosforem, budowanego od 2004^[2]. Projekt Marmaray, objął także integrację sieci europejskiej i azjatyckiej kolei aglomeracyjnej, a także gruntowną modernizację infrastruktury kolejowej w Stambule.

Ważniejsi producenci taboru

• Tülomsaş (Eskişehir)

Zobacz też

• historia kolei
• historia kolei na Bałkanach
• Imperium Osmańskie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia na witrynie Trains of Turkey