Historia kolei w krajach iberyjskich

Hiszpania – kształtowanie się sieci krajowej w XIX w.

Langreo (Asturia), otwarcie kolei wąskotorowej w 1852 r.

Porto, stary i nowy most kolejowy przez Douro

Dworzec Santiago de Compostela, RENFE

Pociąg „Talgo III”. Od 1968 r. podobne zestawy mają zmienny rozstaw kół

Hiszpański tramwaj typu PCC w Madrycie (prod. CAF); zdjęcie z 1969 r.

Alboraya koło Walencji, metro w Walencji stworzono jako rozwinięcie wąskotorowych kolejek dojazdowych

(c) Daniel Csörföly (from Budapest, Hungary), CC-BY-SA-3.0

Sewilla, pociągi dużych prędkości na dworcu Santa Justa

Tramwaje w Lizbonie

Kalendarium

• 1844 – inżynierowie Subercase i Santa Cruz rekomendują rozstaw szyn sześciu stóp hiszpańskich („rozstaw iberyjski” – 1672 mm);
• 28 X 1848 – (E) otwarcie pierwszej kolei parowej Barcelona – Mataró (Katalonia) na torze o rozstawie „iberyjskim” (wbrew radzie R. Stephensona); zmieniony później na 1668 mm;
• 1851 – (E) otwarcie kolei parowej Madryt – Aranjuez;
• 1852 – (E) otwarcie pierwszej kolei wąskotorowej FC Langreo;
• 1855 – (E) przyjęcie ogólnego prawa o kolejach;
• 28 X 1856 – (P) otwarcie pierwszej kolei w Portugalii: linia Lizbona – Carregado (37 km); rozstaw szyn 1664 mm, zmieniony potem na 1668 mm;
• 1856 – (E) utworzenie Compañía de los ferrocarriles Madrid-Zaragoza-Alicante (M.Z.A.), jednej z dwóch głównych kolei prywatnych kraju; własność grupy Rotschilda (franc.) i markiza de Salamanca; upaństwowiona 1941;
• 1858 – (E) otwarcie linii Madryt – Alicante;
• 1858 – (E) utworzenie Compañía de los Caminos de Hierro del Norte de España, drugiej wielkiej kolei prywatnej Hiszpanii; główna linia to Madryt – Valladolid – Burgos – Irún; kapitał mieszany francusko-hiszpańsko-belgijski;
• 1860 – (P) założenie Companhia Real dos Caminhos de Ferro Portugueses, spółki z 40% udziałem państwa;
• 1861 – (P) otwarcie linii (Lizbona) Barreiro – Vinhas Novas z odgałęzieniem Pinhal Novo – Setúbal; Caminhos de Ferro do Sul e Sueste (1869 przejęta przez państwo);
• 1863 – kolej portugalska osiąga granicę hiszpańską (Elvas – Badajoz), a hiszpańska osiąga granicę portugalską;

W Hiszpanii budowa systemu krajowego była, w porównaniu z lepiej rozwiniętymi krajami europejskimi, znacznie opóźniona. Powstał on dopiero w latach 60., odkąd Madryt zyskał połączenia z Barceloną, Santander, Kadyksem, Badajoz, Kartageną i Alicante.

• 1863 – (P) pierwsza kolej pod Porto (od dworca w Gaia na południowym brzegu Duero); ukończenie linii Lizbona – Gaia nastąpiło w kilka lat później;
• 1864 – (E) otwarcie kolei Madryt – Irún (granica francuska);
• 1871 – tramwaj konny w Madrycie^[1]; 1872 w Barcelonie, 1873 w Lizbonie (carro americano na torze normalnym);
• 1873 – (P) otwarcie linii „Caminho de Ferro Larmanjat” Lizbona – Sintra; kolej niekonwencjonalna z centralną szyną prowadzącą; zamknięta 30 lat później;
• 1875 – (P) otwarcie kolei na północ od Duero, między Pinheiro-Campanhã (przedmieście Porto) i Bragą; Caminhos de Ferro do Estado;
• 1877 – (P) otwarcie mostu przez Duero pod Porto, proj. inż. Seyriga z firmy Eiffla;
• 1879 – tramwaj parowy w Madrycie, 1884 w Barcelonie;
• 1884 – (P) upaństwowienie wszystkich kolei na południe od Tagu;
• 1886 – otwarcie mostu granicznego na Minho/Miño między Valença i Tuy;
• 1888 – (E) rozpoczęcie prac nad budową drugiego dworca Atocha w Madrycie; kolej MZA;
• 1890 – (P) Lizbona: otwarcie dworca Rossio z tunelem doprowadzającym;
• 1896 – (P) Porto: otwarcie pierwszego dworca São Bento z tunelem doprowadzającym; Caminhos de Ferro do Estado; 1916 otwarcie drugiego dworca São Bento;
• 1897 – (E) San Sebastian: pierwszy tramwaj elektryczny w Hiszpanii;
• 1898 – tramwaj elektryczny w Madrycie i w Barcelonie; 1901 w Lizbonie (tor 900 mm)^[2];
• 1904 – (P) otwarcie linii Setil – Vendas Novas łączącej sieci południa i północy kraju (z mostem na Tagu);
• 1911 – (E) pierwsza elektryfikacja kolei w Hiszpanii: linia Gergal – Santa Fe;
• 1919 – (E) pierwszy odcinek metra w Madrycie; 1924 w Barcelonie;
• 1923 – (E) pierwsza linia sieci krajowej z blokadą automatyczną: Barcelona – Mataró;
• 1925 – (P) otwarcie mostu Alcácer na rzece Sado;
• 1926 – (P) elektryfikacja linii Lizbona – Cascais;
• 1930 – (E) Barcelona: otwarcie dworca Francia / França (zwanego też Termino); jednego z ostatnich dworców z wielką łukową halą peronową;
• 1941 – (E) upaństwowienie kolei; utworzenie sieci państwowej RENFE;
• 1947 – (P) przejęcie przez kolej CP eksploatacji wszystkich linii (z wyjątkiem linii Lizbona – Cascais);
• 1951 – (E) wprowadzenie wagonów o zmiennym rozstawie kół w ruchu do Francji;
• 1953 – (E) pierwsza linia z szynami spawanymi i na betonowych podkładach: Madryt – Aravaca;
• 1954 – (E) pierwsze centrum sterowania ruchem (CTC) między Ponferrada i Bañuelas;
• 1956 – (P) elektryfikacja linii Lizbona – Sintra i Lizbona – Entroncamento; 1969 wycofanie parowozów z linii Lizbona – Porto;
• 1959 – (P) otwarcie linii metra w Lizbonie;
• 1968 – pierwszy pociąg bezpośredni między Madrytem i Paryżem;
• 1972 – (E) pierwszy pociąg kontenerowy;
• 1972 – (E) zamknięcie tramwajów w Madrycie;
• 1975 – (E) początek wprowadzania systemu zabezpieczenia ruchu ASFA;
• 1975 – (E) wycofanie trakcji parowej;
• 1975 – (P) upaństwowienie kolei CP.

Przygotowania do wejścia do EWG (akcesja w 1986), a potem pomoc wspólnotowych funduszy strukturalnych przyniosły, zwłaszcza w Hiszpanii, masowe i wszechstronne inwestycje w transport szynowy.

• 1985 i następne – (E) reorganizacja i modernizacja sieci podmiejskich RENFE, tzw. Cercanías (katal. Rodalies);
• 1986 – (E) RENFE podnosi prędkość maksymalną pociągów do 160 km/h;
• 1988 – otwarcie metra w Walencji: pierwszy system nowej generacji, rozwinięty z wąskotorowych kolejek podmiejskich; 1995 w Bilbao; 2002 w Porto;
• 1991 – (P) otwarcie mostu São João, który zastąpił stary most pod Porto;
• 1992 – (E) otwarcie linii dużych prędkości Madryt – Sewilla; normalny rozstaw toru, zasilanie ~25 kV 50 Hz; ukończenie rozbudowy dworca Atocha w Madrycie; nowy dworzec Santa Justa w Sewilli;
• 1997 – (E) wprowadzenie pociągów Euromed na „korytarzu śródziemnomorskim” (Barcelona – Walencja);
• 1999 – (P) otwarcie linii przez most 25. Abril w Lizbonie; 2003 połączenie linii z siecią południową;
• 2003 – (E) otwarcie linii wysokich prędkości Madryt – Saragossa – Lleida; 2006 przedłużona do Tarragony;
• 2004 – (P) otwarcie zmodernizowanej linii Porto – Braga; wprowadzenie pociągów „Pendolino” (Alfa Pendular) między Bragą i Faro;
• 2004 – (E) reintrodukcja tramwajów jako środka uzupełniającego w Barcelonie; 2007 w Madrycie;
• 2005 – (E) oddzielenie zarządcy infrastruktury (ADIF) od operatora (Renfe Operadora);
• 2005 – (E) uchwalenie Planu Strategicznego Infrastruktury i Transportu (PEIT) na okres do 2020 r.;
• 2007 – (E) otwarcie tramwaju w Santa Cruz na Teneryfie

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Historia kolei w Hiszpanii na witrynie Ministerstwa Rozwoju
• Historia kolei w Portugalii na witrynie kolei CP