Hiszpania Burbonów
| 1700–1812 | |||||
| |||||
.svg) | |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Śmierć Karola II | 1700 | ||||
| Konstytucja Hiszpanii | 1812 | ||||
| Religia dominująca | |||||
Władzę w Hiszpanii w XVIII wieku przejęli od Habsburgów Burbonowie. Władcom w rządach pomagali ministrowie zorganizowani na wzór francuski, zwłaszcza najważniejszy z nich Primero Secretario de Estado.
Dzieje polityczne
1701–1714
.svg)
.svg)
.svg)
W 1701 roku wybuchła wojna o sukcesję hiszpańską. Hiszpania stała się teatrem zmagań Wielkiej Brytanii, Austrii i Holandii przeciw Francuzom. W zorganizowaniu kraju do obrony i polepszeniu gospodarki pomagał Filipowi francuski minister Jean Orry (którego pożyczył wnukowi Ludwik XIV), sekretarz stanu w latach 1701–1714. Władzę próbował przejąć Karol VI Habsburg. W 1713 r. podpisano traktat w Utrecht, a w 1714 w Rastatt, które uznały Filipa V z dynastii Burbonów francuskich za władcę Hiszpanii i jej zamorskich posiadłości. Dziadkiem Filipa był Ludwik XIV król Francji. Pokój w Utrechcie (1713) zadecydował o przyznaniu zwycięskim Brytyjczykom tzw. Asiento – prawo na handel z hiszpańską Ameryką Południową.
W 1707 r. zniesiono odrębne prawa dla Aragonii i Walencji. Rok później zniesiono bariery celne między Kastylią i Aragonią, a także wprowadzono w tych prowincjach jednolity system podatkowy. W 1714 r. Berwick zdobył Barcelonę. Katalonia zapłaciła cenę za swoje separatystyczne dążenia. Zniesiono katalońskie Kortezy, wprowadzono kastylijskie prawa i język hiszpański jako język urzędowy.
1714–1724
Traktaty z lat 1713–1715 nie zakończyły konfliktu Filipa V z Karolem VI. Dawny Don Carlos nie zrzekł się praw do hiszpańskiego tronu. Na jego dworze przebywali uchodźcy z Hiszpanii, a wielkie wpływy miała tzw. hiszpańska rada. Z kolei Filip nie zrzekł się swoich praw do posiadłości włoskich. W dążeniach do ich odzyskania umacniała Filipa jego druga żona, Elżbieta Farnese, i jej faworyt, kardynał Giulio Alberoni, pierwszy minister Hiszpanii. Filip miał dwóch synów z pierwszego małżeństwa (Ludwika i Ferdynanda), więc Elżbieta widziała przyszłość swojego pierworodnego Karola tylko we Włoszech. Tam wygasały zaś dwa książęce rody – Farnese w Parmie i Medyceusze w Toskanii.
Korzystając z zaangażowania cesarza w wojnę z Turcję w 1717 r. flota hiszpańska niespodziewanie zajęła Sardynię. Giulio Alberoni wystawił wielką flotę, liczącą ponad 300 okrętów. W czerwcu 1718 r. hiszpański desant opanował Sycylię. Sukcesy Hiszpanów wkrótce się jednak skończyły. Cesarz zawarł pokój z Turcją i podpisał przymierze z Francją (gdzie po śmierci Ludwika XIV w 1715 r. władzę objął regent Filip II Burbon-Orleański), Anglią i Holandią. 11 sierpnia 1718 r. Anglicy rozbili flotę hiszpańską pod Passero. W 1719 r. amia francuska pod wodzą Berwicka (który walczył po stronie Filipa również podczas wojny o sukcesję) wkroczyła do Hiszpanii. Filip musiał się ugiąć. Oddalił Alberoniego i przystąpił do anglo-francusko-cesarsko-holenderskiego porozumienia. W 1720 r. zadecydowano, że Wiktor Amadeusz II otrzyma Sardynię w zamian za Sycylię, która przypadnie cesarzowi. Giulio Alberoni jako de facto pierwszy minister (teoretycznie był nim wówczas bowiem José de Grimaldo) znosił cła wewnętrzne, powołał Kolegium Morskie w Kadyksie, budował arsenały i flotę wojenną. Została ona zniszczona w 1718 r. w bitwie z Anglikami.
W 1724 roku popadający w melancholię Filip V Burbon zrezygnował z tronu na rzecz syna. Nowym władca został Ludwik I Burbon, panował on jednak tylko kilka miesięcy, bowiem rychło zmarł. Filip V musiał więc z powrotem objąć władzę, choć taki krok nie był do końca legalny.
1724–1746
W latach 1724–1725 najwyższa władzę w państwie zdobył holenderski awanturnik Juan Guillermo Ripperdá, który usiłował zmniejszyć wpływ francusko-brytyjskiego arbitrażu w Europie, przez rozmowy z samym cesarzem (Karol VI Habsburg) o sprawach włoskich.
Baron Ripperda popierał manufaktury i handel, planował również założenie Banku Hiszpańskiego. Jego plany przejął José Patiño. W latach 1726–1727 zreformował on strukturę hiszpańskiego handlu kolonialnego. Przeniósł z Sewilli do Kadyksu Izbę Handlową Indii. Założył liczne kompanie do handlu z Antylami, Wenezuelą i Filipinami. Zakładał nowe porty, stocznie i arsenały, zarówno w metropolii, jak i w koloniach. Dochody ze skarbu wzrosły w latach 1700–1737 ze 140 do 200 milionów realów. W 1727 r. wybuchła wojna hiszpańsko-angielska. Hiszpanie bezskutecznie oblegali Gibraltar. Rokowania nie przyniosły rezultatów. W 1731 r. zmarł ostatni książę Parmy i Karol VI zajął księstwo jako lenno cesarskie. Alianci załagodzili sytuację, ale tylko na krótką metę.
- Podczas wojny o sukcesję polską udało się odnieść pewne sukcesy we Włoszech. Wprawdzie księstwa Parmy i Toskanii pozostały przy cesarzu, ale królestwa Neapolu i Sycylii otrzymał Karol Hiszpanii jako secundogeniturę hiszpańskich Burbonów.
W 1733 r. Hiszpania podpisała z Francją Pakt Familijny (Pacto de Familia), będący sojuszem strategicznym dwóch królestw rządzonych przez Burbonów. W 1734 spłonął stary madrycki pałac królewski, więc Filip V kazał zbudować nowy Pałac Królewski w Madrycie.
W 1740 roku, po wybuchu wojny o sukcesję austriacką, Hiszpania silnie zaangażowała się w wojnę, odnosząc pewne sukcesy. Jeszcze w czasie trwania działań wojennych, w 1746 r., zmarł król Filip. Wraz z jego śmiercią upadły wpływy Elżbiety Farnese na madryckim dworze.
1746–1759
W tym okresie panował w Madrycie Ferdynand VI Hiszpański. Prowadził politykę pokojową i neutralną. Wprowadził wiele reform, m.in.: spis gruntów i nieruchomości, uregulował stosunki z Państwem Kościelnym, podpisując w 1753 konkordat.
Za rządów Ferdynanda o wpływy rywalizowało dwóch ministrów, mających zupełnie inna wizję hiszpańskiej polityki zagranicznej; José de Carvajal y Lancaster reprezentował typ polityka antymakiawelicznego. Był zwolennikiem rozwiązań pokojowych. Nie popierał celów jakie stawiały sobie agentury szpiegowskie. Jego głównym oponentem był myślący bardziej makiawelicznie Zenón de Somodevilla y Bengoechea, markiz Ensenada.
Wieloletni ambasador Wielkiej Brytanii w Madrycie Benjamin Keene próbował przeciągnąć Hiszpanów na swoją stronę. Miał on swój wpływ na to, że wojowniczy i antybrytyjski Zenón de Somodevilla y Bengoechea, markiz Ensenada odszedł z urzędu i zastąpił go Ricardo Wall.
Ricardo Wall Irlandczyk, który pełnił funkcję pierwszego sekretarza stanu Hiszpanii od roku 1754 do 1763 zaangażował kraj (czynił to niechętnie) w konflikt jakim była wojna siedmioletnia (1756–1763) by pomóc Francji, skończyło się to klęską Hiszpanii i jego odwołaniem.
1759–1788
Karol III Hiszpański panujący dotąd w Królestwie Neapolu, przeniósł się do Madrytu. Karol był nieprzeciętnym władcą, za jego panowania dokonano wielu trwałych i udanych reform. Wtedy to do Hiszpanii nadeszło oświecenie, rozkwitało zaś szczególnie oświecenie katolickie hiszpańskie bardziej konserwatywne od francuskiego, jako że jego główną siłą napędową byli obok świeckich illustrados także jezuici.
W trakcie wojnie siedmioletniej Hiszpania wystąpiła po stronie swej burbońskiej sojuszniczki – Francji. Kosztowało ją to straty terytorialne – m.in. Florydę, która musiała odstąpić Wielkiej Brytanii. Jako rekompensatę otrzymała od Francji Luizjanę.
We wrześniu 1763, po ustąpieniu Ricardo Walla Włoch Jerónimo Grimaldi został pierwszym sekretarzem stanu, którym był do 1776. Był reformatorem, członkiem grupy zwanej: golillas. Razem z Leopoldo de Gregorio, markizem Esquilache, pomógł stłumić zamieszki z 1766 roku, wywołane polityką Esquilache’go. Jego dom został w ich czasie zniszczony. Grimaldi członkiem rady, która doprowadziła do wygnania Jezuitów z Hiszpanii w 1767 roku. Karol III podczas zamieszek uciekł do Aranjuez.
Bunt mieszczan z roku 1766 zwany jest w historiografii „zamieszkami Esquillache’go” (Motín de Esquilache).
José Moñino, hrabia Floridablanca od 1777 roku do 1792 kierował nawą państwa jako pierwszy sekretarz stanu, wspierając powstanie kolonistów amerykańskich przeciwko Wielkiej Brytanii. Wojna ta okazała się zwycięską dla Hiszpanii (m.in. oblężenie Pensacoli), dzięki czemu Hiszpania odzyskała Florydę i kontynuowała ekspansję w Ameryce Północnej.
1788–1808
W tych czasach panował Karol IV Hiszpański, w przeciwieństwie do poprzednika władca raczej mierny, znany nie tyle ze swych czynów, ale jako protektor znakomitego twórcy – malarza i rysownika Francisco Goya (1746–1828).
- Kolejny po Floridablance pierwszy minister (od roku 1792) Pedro de Aranda był przeciwnikiem centralizmu i próbował ograniczyć jego skutki.
Historia społeczna
Hiszpania była w XVIII wieku krajem już zacofanym zarówno w gospodarce, jak i w nauce. Hiszpańscy Burbonowie próbowali odbudować jej prestiż w oparciu o wzory francuskie.
Demografia
W XVIII stuleciu Hiszpania, podobnie jak pozostałe kraje Europy, zanotowała przyrost liczby mieszkańców. Przyrost, choć niewielki, pozwolił osiągnąć krajowi pod koniec stulecia ok. 10 mln mieszkańców (bez kolonii). Wraz ze wzrostem populacji zwiększała się też ludność miast. Pod koniec wieku największym miastem pozostawał dalej Madryt ze 170 tys. mieszkańców, kolejnym w kolejności miastem stała się w tym okresie Barcelona której liczba ludności wzrosła w tym okresie z 37 do 100 tys. mieszkańców. Spory przyrost naturalny odnotował w tym stuleciu Kadyks, którego populacja wzrosła z 40 do 75 tys. Inne miasta, takie jak Sewilla czy Meset trwały w zastoju (oba miały po ok. 80 tys. mieszkańców).
Armia
.jpg)
Gdy umierał Karol II Habsburg armia liczyła zaledwie 20 000 źle wyekwipowanych żołnierzy piechoty, a flota wojenna 20 sprawnych jednostek. Filip V Burbon odbudował armię według wzorów francuskich, tak że już w 1727 dysponował 60 000 dobrze wyposażonymi żołnierzami piechoty liniowej.
Kultura
Literatura
Do wybitniejszych autorów hiszpańskich tych czasów należeli: José Cadalso (1741–1782), Leandro Fernández de Moratín (1760–1828), Tomás de Iriarte (1750–1791), Gaspar Melchor de Jovellanos (1744–1811), Félix María Samaniego (1745–1801) i Bernardino Fernández De Velasco (1783-1851).
Oświecenie
W Hiszpanii podobnie jak w Austrii oświecenie przybrało formę oświecenia katolickiego. Krzewicieli tej złagodzonej wersji oświecenia – pozbawionej francuskiego antyklerykalizmu nazywano w Hiszpanii ilustrados. Przy ich pomocy rządził Karol III Burbon. Typowym ilustrado był Gaspar Melchor de Jovellanos autor dzieł literackich, ekonomicznych i prawniczych, a przy tym polityk i sędzia.
Sztuki plastyczne
- W roku 1752 powstała Królewska Akademia Sztuk Pięknych św. Ferdynanda w Madrycie. W 30 lat później rozpoczął swą karierę głośny Francisco Goya.
Muzyka
W 1712 zmarł przynależący jeszcze do poprzedniej epoki muzycznej Juan Cabanilles. Na dwór następcy tronu Ferdynanda (potem króla Ferdynanda VI) przybył słynny śpiewak-kastrat Farinelli. Później dołączył do śpiewaka jego brat uznany kompozytor neapolitańskie Riccardo Broschi. Na dworze hiszpańskim działali w różnych okresach dwaj przybysze z Włoch: Domenico Scarlatti i Luigi Boccherini. Uczniem Scarlattiego był zdolny hiszpański klawesynista Antonio Soler.
Nauka
W roku 1736 Filip V Burbon wysłał Jorge Juana y Santacilia i Antonio de Ulloa by dołączyli do francuskiej wyprawy organizowanej przez paryską Akademię Nauk. Wyprawą dowodził Charles de La Condamine. Mieli mierzyć równik w Ameryce Płd., by zbadać kulistość ziemi. 26 maja 1735 opuścili Kadyks. Towarzyszył im markiz de Villagarcía, który został właśnie mianowany wicekrólem Peru. Jorge Juan dostał się na statek El Conquistador, a Antonio de Ulloa na fregatę o nazwie Incendio. Dotarli do Quito w dzisiejszym Ekwadorze. Po 9 latach badań dowiedli, ze Ziemia jest nieco spłaszczona na biegunach.
Bibliografia
- Wright, Esmond, ed. (1984). History of the World, Part II: The last five hundred years (3rd ed.). New York: Hamlyn Publishing. ISBN 0-517-43644-2.
- Black, Jeremy (1996). The Cambridge illustrated atlas of warfare: Renaissance to revolution. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-47033-1.
- Ubieto Arteta, Antonio (1997). Historia ilustrada de España, v.5: El Barroco español y el reformismo borbónico. Madrid: Debate; Valencia: Círculo de Lectores. ISBN 84-226-6342-2.
- Ubieto Arteta, Antonio (1997). Historia ilustrada de España, v.6: Guerra, Revolución y Restauración. 1808-1833. Madrid: Debate; Valencia: Círculo de Lectores. ISBN 84-226-6343-0.
- Guimerá, Agustín (1996). El reformismo borbónico: una visión interdisciplinar. Madrid: Alianza: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. ISBN 84-206-2863-8.
- Fernández, Roberto (Fernández Díaz) (2001). Carlos III. Madrid: Arlanza Ediciones. ISBN 84-95503-21-2.
- Egido Martínez, Teófanes (2001). Carlos IV. Madrid: Arlanza Ediciones. ISBN 84-95503-22-0.
- Henry Kamen, Philip V of Spain: the king who reigned twice, New Haven: Yale University Press, 2001, ISBN 0-300-08718-7, OCLC 45499749.
Linki zewnętrzne
- Library of Congress Country studies: Spain
- KMLA History of Spain
- Artehistoria, providing biographies, histories, and lots of pictures (hiszp.)
- Portal Fuenterebollo, providing information on specific Spanish historical figures. (hiszp.)
| Okres przedrzymski | |
|---|---|
| Okres rzymski |
|
| Okres Wizygotów | |
| Okres muzułmański | |
| Rekonkwista | |
| Imperium hiszpańskie | |
| Rządy Habsburgów | |
| Wiek oświecenia | |
| XIX stulecie |
|
| Czasy najnowsze |
|
| Władcy |
.svg)
Media użyte na tej stronie
Autor: previous version User:Ignaciogavira ; current version HansenBCN, designs from SanchoPanzaXXI, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931)
.svg)
Autor: Heralder, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Greater Arms of Spain, 1700-1761
Retrato del rey Fernando VI de España (1713-1759), que fue hijo del rey Felipe V de España y de la reina María Luisa Gabriela de Saboya.
Retrato del primer duque de Grimaldi (1710-1789), Primer Ministro de España con Carlos III
Retrato alegórico del rey Fernando VI de España (1713-1759), que fue hijo del rey Felipe V de España. En la obra aparece el rey de pie sobre un estrado, con armadura y manto real; lleva el collar de la Orden del Toisón de Oro y la banda de la Orden del Espíritu Santo. Dos alegorías femeninas le rinden homenaje: la Agricultura, que sostiene una cornucopia, y el Arte con el caduceo de Mercurio y las tres coronas de 1aurel, acompañada del pequeño genio del dibujo. Los símbolos de la arquitectura, pintura y escultura ocupan la zona inferior, junto a un amorcillo que descansa sobre armaduras y espadas. Sobre el sillón del trono se ven el cetro y la corona. La Fama, aparece entre nubes, detrás del Rey, y difunde sus virtudes como gobernante. El cuadro fue un encargo de la Academia, y conserva su espléndido marco original de madera tallada y dorada con las tres coronas de laurel.
Retrato del marino, naturalista y escritor español Antonio de Ulloa (1716-1795), que llegó a ser almirante de la Real Armada Española y comendador de Ocaña en la Orden de Santiago. Esta obra fue donada en 1898 al Ayuntamiento de Sevilla por la infanta María Luisa Fernanda de Borbón, que era hija del rey Fernando VII de España, y procedía de la Galería del Palacio de San Telmo, que era propiedad en esa época de la infanta y de su esposo, el duque Antonio de Orleans.
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
The Kingdom of Spain in 1789.
Portrait of Gaspar Melchor de Jovellanos
Retrato del marino español Jorge Juan y Santacilia (1713-1773), que también fue caballero de la Orden de Malta.
Autor: previous version User:Ignaciogavira ; current version HansenBCN, designs from SanchoPanzaXXI, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931)
Autor: Durero, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ensign of Spanish Navy established by en:Philip V of Spain in 1701 and was in use until 1760. Also was the battle flag of the Cadiz Squadron between 1732 and 1760.
Autor: Durero, Licencja: CC BY-SA 4.0
Ensign of the Spanish Navy during the first part of the reign of Carlos III
Giulio Alberoni (1664-1752), cardinal of the Roman Catholic Church and bishop of Malaga
Retrato del rey Carlos III de España (1716-1788), que fue hijo del rey Felipe V de España y de su segunda esposa, la reina Isabel de Farnesio.
attacking spanish infantry (about 1740)
Retrato del estadista y politico ilustrado español Zenón de Somodevilla (1702-1781), que fue marqués de la Ensenada y llegó a ocupar los cargos de secretario de Hacienda, Guerra y Marina e Indias. Asimismo fue nombrado sucesivamente superintendente general de Rentas, lugarteniente general del Almirantazgo, secretario de Estado, notario de los reinos de España y caballero de la Orden del Toisón de Oro y de la Orden de Malta, siendo además consejero de Estado durante los reinados de Felipe V, Fernando VI y Carlos III de España.
.jpg)
_-_02.jpg)
Retrato del príncipe de Asturias Carlos de Borbón (1748-1819), que fue hijo del rey Carlos III de España y llegaría a reinar en España como Carlos IV.
Retrato del aristócrata y politico español José de Carvajal y Lancaster (1698-1754), que llegó a ocupar altos cargos en el siglo XVIII y fue nombrado caballero de la Orden del Toisón de Oro.
Retrato del político y militar de orígen irlandés Ricardo Wall (1694-1777), que fue teniente general del ejército español y Secretario de Estado y de Guerra durante el reinado de Carlos III de España. El retratado aparece de pie y vistiendo uniforme grande de teniente general del ejército español, que en esa época era común para el Ejército y la Armada. Y además luce la venera de la Orden de Santiago, de la que era caballero, y la cruz y la banda de la Orden de San Jenaro.