Hjalmar Riiser-Larsen

Hjalmar Riiser-Larsen

Data i miejsce urodzenia	7 czerwca 1890 Oslo
Data i miejsce śmierci	3 czerwca 1965 Kopenhaga
Zawód, zajęcie	polarnik, lotnik
Narodowość	Norweg
Odznaczenia

Hjalmar Riiser-Larsen (ur. 7 czerwca 1890 w Oslo, zm. 3 czerwca 1965 w Kopenhadze) – norweski pionier lotnictwa, oficer marynarki norweskiej, polarnik i przedsiębiorca.

Pilotował wodnosamolot N25 dla Roalda Amundsena w 1925 roku i był nawigatorem sterowca Norge w 1926 roku. Poprowadził trzy wyprawy na Antarktydę.

Przyczynił się do założenia i rozwoju Norweskich Sił Powietrznych oraz norweskich cywilnych linii lotniczych.

Życiorys

Hjalmar Riiser-Larsen urodził się 7 czerwca 1890 roku w Kristianii (obecnie Oslo)^[1]. Był najstarszym z trzech synów kapitana statku i pierwsze lata życia spędził na morzu^[2]. Po zdaniu egzaminu szkolnego w 1906 roku, pływał na żaglowcach i parowcach^[1]. W 1909 roku został przyjęty do szkoły morskiej w Horten, którą ukończył w stopniu oficera w 1912 roku^[1]. Stopień pierwszego lejtnanta uzyskał w 1915 roku, a kapitana w 1926 roku^[1].

Podczas I wojny światowej służył krótko na torpedowcu Skrei^[1]. Po odbyciu pierwszej w życiu podróży samolotem w 1913 roku, zafascynował się lotnictwem^[1]. W 1915 roku dostał się do pierwszej grupy żołnierzy szkolonych na pilotów marynarki w Horten^[2]. W tym samym roku ożenił się^[1]. W latach 1916–1919 pełnił funkcję inspektora zakładów lotniczych marynarki^[3]. Po krótkim stażu w szwedzkiej fabryce silników samolotowych, przeszedł w 1917 roku szkolenie dla pilotów w Wielkiej Brytanii^[2].

Przyczynił się do zakupu pierwszych samolotów bojowych dla Norwegii^[1]. Jesienią 1919 roku testował w Niemczech nowe samoloty dla marynarki i rekomendował zakup maszyn produkowanych przez Hansa-Brandenburg, które stanowiły wyposażenie norweskiej marynarki przez kolejne 15 lat^[1].

Uznanie przyniósł mu odważny lot podczas pokazów statków powietrznych zorganizowanych w trakcie spotkania królów skandynawskich w Oslo w 1917 roku i pokazów w Kopenhadze w 1919 roku^[2]. Latem 1918 roku odbył swój pierwszy lot cywilny, transportując gazety z Oslo do Trondheim dla firmy Nordisk Luftkraft, kiedy linia kolejowa była zablokowana zaspami śnieżnymi^[2]. Był pierwszym pilotem, który odbył lot na tej trasie. Jeszcze przed końcem I wojny, założył bazy lotnicze na wyspach Flatøy koło Bergen i Karmøy^[1].

W latach 1919–1920 kierował zakładami lotniczymi marynarki^[1]. W 1920 roku został oddelegowany na dwa miesiące jako kierownik operacji norweskiej linii lotniczej Det Norske Luftfartsrederi na trasie między Bergen, Haugesund i Stavanger^[2].

W 1921 roku przeprowadził się wraz z rodziną do Kristianii, gdzie pracował jako sekretarz rady lotnictwa ministerstwa obrony, która zarządzała norweskim lotnictwem cywilnym (1921-1927)^[3]. W 1921 roku odbył w Wielkiej Brytanii szkolenie na pilota sterowców, z którymi zetknął się po raz pierwszy w 1919 roku w Niemczech^[1].

W 1922 roku wraz z przyjacielem Finnem Lützow-Holmem przelecieli dwoma samolotami trasę Horton–Kirkenes w 47 godzin^[2]. W drodze powrotnej przeprowadzili pierwszy w Norwegii lot na potrzeby pogotowia ratunkowego w związku z przypadkami tyfusu w zachodniej części Finnmarku^[1].

Od 1923 roku był wiceprzewodniczącym Norweskiego Towarzystwa Lotniczego (nor. Norsk Luftseiladsforening) i wypowiadał się za rządowymi grantami na finansowanie lotnictwa cywilnego^[2].

W latach 1929–1931 był członkiem rady miejskiej z ramienia konserwatywnej partii Høyre, najpierw w Horten, a potem w Oslo^[2]. Po rozpadzie małżeństwa na początku lat 30. XX w., ożenił się powtórnie w 1938 roku^[2].

Lot Amundsena na biegun północny

Lot na biegun północny, 1925

Na przełomie lat 1923/1924 Riiser-Larsena zaangażował Roald Amundsen, by pilotował jeden z dwóch wodnosamolotów Dornier N24 lub N25, którymi Amundsen zamierzał dotrzeć ze Svalbardu na biegun północny^[1]. Po bankructwie Amundsena w 1924 roku, Riiser-Larsen pomógł znaleźć dla niego wsparcie finansowe, a następnie zajął się przygotowaniami do wyprawy po tym jak Lincoln Ellsworth (1880–1951) zapewnił finansowanie ekspedycji^[1]. Do wyprawy doszło w 1925 roku, a Riiser-Larsen pilotował wodnosamolot N25^[1]. Po ponad 8 godzinach lotu, samoloty N24 i N25 wylądowały na krze lodowej na szerokości 87°43'N^[4]. Przy starcie N24 doznał uszkodzeń i wszyscy uczestnicy próbowali przez trzy i pół tygodnia zbudować pas startowy na krze^[4]. 15 czerwca Riiser-Larsen zdołał wystartować, zabierając na pokładzie wszystkich sześciu uczestników wyprawy^[4].

Przelot Amundsena, Ellswortha i Nobilego nad biegunem północnym

Podczas przelotu Amundsena, Ellswortha i Nobilego sterowcem Norge nad biegunem północnym w 1926 roku był zastępcą dowódcy i nawigatorem statku^[1]. Był to pierwszy w historii przelot nad Oceanem Arktycznym^[5].

W 1928 roku wraz z Finnem Lützow-Holmem prowadził poszukiwania Nobilego po jego rozbiciu się sterowcem Italia w rejonie Svalbardu^[1]. Kiedy w trakcie poszukiwań zaginął Amundsen, Riiser-Larsen stanął na czele ekspedycji ratunkowej Louise Arner Boyd^[1].

Wyprawy na Antarktydę

W latach 1929–1930 Riiser-Larsen poprowadził trzecią wyprawę Larsa Christiansena na statku Norvegia na Antarktydę, podczas której odkryto i zbadano z powietrza tereny Ziemi Królowej Maud i Wybrzeża Księżniczki Marty^[6]. Riiser-Larsen nakręcił z wyprawy film pokazywany później w kinach Oslo^[1].

W latach 1930–1931 dowodził czwartą ekspedycją na Norvegii na Antarktydę, podczas której odkryto Wybrzeże Księżniczki Ragnhildy^[6].

W 1933 roku zorganizował własną wyprawę, by wraz z dwoma towarzyszami, narciarzem Olavem Kjelbotnem i traperem Hallvardem Devoldem, oraz 58 psami zbadać odcinek od Wyspy Enderby do Morza Weddella podczas wyprawy saniami^[6]. Po rozładowaniu bagażu ekspedycji na krze lodowej, lód załamał się pierwszej nocy, obóz został podzielony na dwie części – na dryfującej krze znaleźli się uczestnicy wyprawy z czterema psami^[6]. Po nadaniu sygnału SOS zostali uratowani po kilku dniach^[6]. Po powrocie do domu okazało się, że podczas nieobecności Riiser-Larsen został zwolniony z marynarki^[2].

II wojna światowa

Po powrocie z Antarktydy i krótkim okresie bezrobocia, Riiser-Larsen został w 1933 roku dyrektorem Norweskiej Kompanii Lotniczej (nor. Det Norske Luftfartsselskap, (DNL))^[1]. Dzięki niemu w 1935 roku firma uzyskała monopol na loty rejsowe i w tym samym roku otworzyła pierwsze połączenia testowe^[1]. Do końca 1940 roku sieć połączeń lotniczych objęła cały kraj i otwarto również trasy zagraniczne^[2]. Plany otwarcia wraz ze Szwedami i Duńczykami połączenia transatlantyckiego przerwała II wojna światowa^[2]. Riiser-Larsen został zmobilizowany i objął funkcję szefa sztabu sił powietrznych marynarki, a jego przełożonym został Finn Lützow-Holm^[2]. W 1940 roku Riiser-Larsen uzyskał stopień komandora^[2].

Po zajęciu Oslo przez Niemców, Riiser-Larsen udał się do Szwecji, a stamtąd przez Moskwę i Paryż do Londynu^[2]. Następnie znalazł się w Stanach Zjednoczonych, gdzie w 1940 roku krótko pełnił funkcję attaché ds. marynarki w placówce w Waszyngtonie^[3]. Potem objął tymczasowo dowództwo norweskich sił powietrznych marynarki z bazą w Kanadzie^[3]. W 1941 roku uzyskał stopień kontradmirała i objął dowództwo połączonych sił lotniczych w Londynie^[2]. Opowiadał się za czynnym udziałem lotnictwa norweskiego w walce z Niemcami^[2]. Wielu Norwegów opuściło wówczas kraj, by wstąpić do sił powietrznych na uchodźstwie^[2]. Kiedy w 1944 roku doszło do połączenia lotnictwa z siłami powietrznymi marynarki, głównym ich dowódcą został Riiser-Larsen^[2]. Koniec wojny przyniósł intrygi, wobec których Riiser-Larsen ustąpił z piastowanego stanowiska w 1946 roku^[2].

Czasy powojenne

Po wojnie Riiser-Larsen został głównym planistą nowego działu firmy Scandinavian Airlines System (SAS) ds. tras na długie odległości^[3]. Ustawił trasy lotów do południowej Afryki i Azji południowo-wschodniej^[2]. W 1948 roku został sprowadzony do Norweskiej Kompanii Lotniczej^[2]. Ostatnie lata pracy spędził jako dyrektor regionalny SAS w Norwegii, po tym jak SAS przejął skandynawskie linie lotnicze^[2].

W 1955 roku przeszedł na emeryturę i przeniósł się do Kopenhagi^[2], gdzie zmarł 3 czerwca 1965 roku^[1]. Pamiętnik Riiser-Larsena został opublikowany w 1975 roku^[3].

Odznaczenia, członkostwa i nagrody

• 1925 – Orderu Świętego Olafa – Komandor z Gwiazdą^[2]
• Królewski Medal za Zasługi – Komandor^[2]
• Medal wojny obronnej 9 kwietnia 1940 – 8 maja 1945^[2]
• Medal 70 rocznicy Hakona VII^[2]
• Order Imperium Brytyjskiego^[2]
• Order Wazów^[2]
• Legia Zasługi^[2]
• Brązowa Gwiazda^[2]
• Legia Honorowa^[2]
• Order Korony Włoch^[2]
• Order Lwa Białego^[2]
• honorowy członek Norweskiego Towarzystwa Geograficznego^[1]
• honorowy członek Norweskiego Air Clubu^[1]

Upamiętnienie

Na cześć Riiser-Larsena nazwano Półwysep Riiser-Larsena^[7], Lodowiec Szelfowy Riiser-Larsena^[8] a także Morze Riiser-Larsena.

Przypisy