Hołd pruski (obraz Jana Matejki)
.svg) | Ten artykuł od 2022-05 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
 | |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania | 1879–1882[1] |
| Medium | |
| Wymiary | 388 × 785 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Hołd pruski – obraz olejny Jana Matejki namalowany w latach 1879–1882 w Krakowie. Przedstawia hołd pruski złożony przez Albrechta Hohenzollerna dnia 10 kwietnia 1525 na krakowskim Rynku Głównym.
Hołd pruski to obraz mający uwidocznić wielkość Polski, świetność jej kultury i sprawiedliwość jej królów. Matejko zaczął go malować w Wigilię 1880. Po ukończeniu 7 października 1882, w czasie posiedzenia Sejmu Krajowego we Lwowie, obraz został podarowany przez Matejkę krajowi dla zapoczątkowania zbiorów mającego się odrodzić Zamku Królewskiego na Wawelu.
Wystawiany był w Krakowie, Lwowie i Warszawie. Prezentowano go także w Berlinie, Rzymie, Paryżu, Wiedniu i Budapeszcie. Do Krakowa powrócił w 1885. Zamek Królewski na Wawelu w tym czasie zajmowało wojsko austro-węgierskie. Zdecydowano, że obraz będzie tymczasowo eksponowany w Sukiennicach.
Obecnie dzieło jest depozytem Zamku Królewskiego na Wawelu w Muzeum Narodowym w Krakowie. Eksponowane jest w krakowskich Sukiennicach, w tzw. Sali Siemiradzkiego. Od 12 czerwca 2008 do momentu zakończenia prac remontowych w Sukiennicach obraz poddawany był renowacji i eksponowano go na Wawelu, obecnie natomiast znajduje się w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach. Hołd pruski przeszedł kilka zabiegów konserwatorskich: po raz pierwszy poddano go konserwacji w 1915, następnie w 1938. Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 obraz został ukryty w podziemiach kościoła św. Katarzyny w Zamościu (dzięki staraniom tamtejszego rektora ks. dr. Wacława Staniszewskiego), gdzie później uległ uszkodzeniu[2][3]. W 1945 przechodził kolejną konserwację, a w 1974 raz jeszcze znalazł się w rękach konserwatorów przed wyjazdem na wystawę do Moskwy. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach 2006–2008.
Postacie historyczne na obrazie
W centrum obrazu umieszczone są postacie króla Zygmunta I Starego i klęczącego przed nim Albrechta Hohenzollerna. Zygmunt August przedstawiony został jako 5-letni chłopczyk ubrany w czerwoną sukienkę podtrzymywany przez Piotra Opalińskiego, ochmistrza dworu. Jako Opalińskiego sportretował Matejko profesora historii Uniwersytetu Jagiellońskiego Józefa Szujskiego. Matejko sportretował 31 postaci ówczesnego życia politycznego. Oto niektóre z nich:
- W infule biskupiej biskup krakowski Piotr Tomicki.
- Trzymający miecz do góry mężczyzna to Hieronim Łaski, bratanek arcybiskupa Jana Łaskiego, dyplomata.
- Księżna Anna, władczyni Mazowsza (zmarła w 1522, umieszczona na obrazie świadomie przez Matejkę, aby podkreślić łączność tej ziemi z Polską).
- Janusz – ostatni książę mazowiecki linii Piastów. Zmarł niespodziewanie w 1526.
- Jadwiga Jagiellonka, córka Zygmunta I Starego i jego pierwszej żony Barbary Zápolya. Planowano jej małżeństwo z księciem Januszem. Śmierć księcia zniweczyła te plany.
- Jako królowa Bona Sforza została sportretowana żona Matejki Teodora.
- Podniesioną w górę prawą rękę prezentuje Piotr Kmita Sobieński marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski.
- Z królewskim jabłkiem w ręce stoi Krzysztof Szydłowiecki kanclerz wielki koronny, doradca króla w sprawach polityki zagranicznej.
- Andrzej Tęczyński (trzyma chorągiew) – chorąży krakowski, późniejszy kasztelan krakowski.
- Przecław Lanckoroński (na koniu) starosta chmielnicki.
- Podkręcający wąsa starszy mężczyzna to książę Konstanty Iwanowicz Ostrogski hetman wielki litewski, wojewoda trocki, kasztelan wileński.
- Jan Amor Tarnowski (w hełmie) wojewoda krakowski, późniejszy hetman wielki koronny. Do tego portretu pozował profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, historyk literatury Stanisław Tarnowski, biograf Matejki.
- Biorący monety z tacy mężczyzna to Andrzej Kościelecki marszałek nadworny, podskarbi, zarządzał żupami wielickimi, umiejętnie kierował finansami państwowymi.
- Mikołaj Firlej, kasztelan krakowski (między Krzysztofem Szydłowieckim i Andrzejem Tęczyńskim).
- arcybiskup Jan Łaski (za Piotrem Tomickim).
- Olbracht Gasztołd, kanclerz Wielkiego Księstwa Litewskiego, wojewoda wileński (za Janem Łaskim). Król powierzył mu dozór nad sporządzeniem statutu litewskiego. Jego obecność na obrazie ma symbolizować mądrość króla – prawodawcy.
- Poniżej króla leży Stańczyk. Zmartwiona twarz wątpi, czy to aby na pewno zwycięstwo (Prusy były jednym z zaborców).
- Następca tronu – Zygmunt August bawi się łańcuchem, który król ma założyć Wielkiemu Mistrzowi. Może to oznaczać bawienie się losem Prus, co w przyszłości będzie tragiczne w skutkach.
W lewym dolnym rogu obrazu z dokumentem opatrzonym królewską pieczęcią stoi Bartolommeo Berrecci – architekt i twórca renesansowego zamku królewskiego na Wawelu. Jego twarz to jeden z dwóch na obrazie autoportretów Jana Matejki. Drugi to twarz królewskiego błazna Stańczyka.
Kształty budowli na Rynku Głównym utrwalone na obrazie są niezgodne ze stanem faktycznym[4]. Matejko namalował fragment Sukiennic już w stylu renesansowym, chociaż taką formę przybrały one dopiero w roku 1555 po pożarze, który strawił budowlę w jej dawnym, gotyckim stylu.
Przypisy
- ↑ Jan Matejko, „Hołd pruski”. Culture.pl.
- ↑ „Hołd Pruski” w Zamościu. gazetabaltycka.pl. [dostęp 2018-02-06].
- ↑ Anna Ewa Soria: Pamięć ofiar Oświęcimia i innych niemieckich obozów koncentracyjnych uczczono podczas niedzielnych uroczystości w kościele świętej Anny. kazimierzdolny.pl, 2012-02-20. [dostęp 2018-02-06].
- ↑ Waldemar Komorowski, Aldona Sudacka: Rynek Główny w Krakowie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 81. ISBN 978-83-04-04992-5.
Bibliografia
- Halina Blak, Stanisław Grodziski: Hołd pruski-obraz Jana Matejki. Wydawnictwo Literackie, Kraków 1990.
- Halina Blak: Hołd pruski Jana Matejki. Warszawa 1977.
- Hołd pruski. Matejko - Wawelowi - Wawel Matejce, Zamek Królewski na Wawelu, Kraków 2009.
Media użyte na tej stronie