Holandia
| |||||
Dewiza: (fr.) Je maintiendrai (Utrzymam) | |||||
Hymn: (Wilhelm z Nassau) | |||||
Konstytucja | Konstytucja Holandii z 1814 roku[1] | ||||
---|---|---|---|---|---|
Język urzędowy | |||||
Stolica | |||||
Ustrój polityczny | |||||
Typ państwa | |||||
Głowa państwa | |||||
Następczyni tronu | księżniczka Oranii Katarzyna-Amalia | ||||
Szef rządu | |||||
Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
Liczba ludności (2020) • całkowita • gęstość zaludnienia • narody i grupy etniczne |
| ||||
PKB (2016) • całkowite • na osobę | |||||
PKB (PSN) (2016) • całkowite • na osobę |
| ||||
Waluta | 1 euro = 100 eurocentów (EUR, €) | ||||
Niepodległość – proklamowana – uznana | od Hiszpanii | ||||
Religia dominująca | katolicyzm (24,7%) | ||||
Strefa czasowa | |||||
Kod ISO 3166 | NL | ||||
Domena internetowa | |||||
Kod samochodowy | NL | ||||
Kod samolotowy | PH | ||||
Kod telefoniczny | +31 | ||||
Holandia (niderl. Nederland, wym. ˈneːdərˌlɑnt ( odsłuchaj)), oficjalnie Królestwo Niderlandów (niderl. Koninkrijk der Nederlanden) – państwo położone w zachodniej Europie i południowej części Ameryki Północnej (Karaiby), będące monarchią konstytucyjną, złożone z czterech krajów składowych: Holandii (część europejska), Aruby, Curaçao i Sint Maarten[6] oraz trzech gmin zamorskich: Bonaire, Saba i Sint Eustatius (część karaibska). Jest członkiem Unii Europejskiej (UE)[c], Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO).
Europejska część Holandii stanowi obszar gęsto zaludniony, a około jednej czwartej tego terytorium leży poniżej poziomu morza – na terenie depresji. W Holandii mają swoją siedzibę: Stały Trybunał Arbitrażowy, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Międzynarodowy Trybunał Karny oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.
Etymologia nazwy państwa
Nazwa Holandia (w języku niderlandzkim: Holland) wywodzi się z wczesnego średniowiecza; pierwszy raz w źródłach pojawiła się w IX w.[7] Jest pochodzenia germańskiego, prawdopodobnie pochodzi od dwóch słów języka staroniderlandzkiego holt („lesisty”) i lant („kraj”), opisujących początkowo ziemie wokół Haarlemu[8]. W XI wieku pojawia się w najstarszych kronikach holenderskich Annales Egmundenses[9], gdzie określa księstwo Holandii.
Kwestia nazewnictwa w języku polskim
Nazwą krótką zalecaną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej jest „Holandia”, a w wersji pełnej oficjalnej „Królestwo Niderlandów”[10].
Nazwa „Niderlandy” we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dla krainy historycznej[11][12][13] – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów (Niderlandy Habsburskie, Niderlandy Hiszpańskie, Niderlandy Austriackie)[14]. Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w języku polskim stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy Nederland, od formy Holland oraz formy opisowe (np. Stany Skonfederowane). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu[14]. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentach Unii Europejskiej[15].
W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują z anglojęzycznego określenia „Holland”, dotychczas stosowanego w marketingu dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „The Netherlands”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim[16][17].
Ustrój polityczny
Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jest monarchią konstytucyjną, czyli na czele państwa stoi monarcha (od 2013 roku król Wilhelm-Aleksander). Król Niderlandów mianuje szefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.
Kraj | Populacja (1.01.2012)[d] | Procent populacji | Obszar (km²) | Procent obszaru | Gęstość (os./km²) | Źródło |
---|---|---|---|---|---|---|
Aruba | 103 504 | 0,61% | 193 | 0,45% | 555 | [18] |
Curaçao | 145 406 | 0,85% | 444 | 1,04% | 320 | [19] |
Holandia[d] | 16 748 205 | 98,32% | 41 854 | 98,42% | 396 | |
– europejska część Holandii | 16 725 902 | 98,19% | 41 526 | 97,65% | 399 | [20] |
– Bonaire | 16 541 | 0,10% | 294 | 0,69% | 46 | [19] |
– Saba | 1 971 | 0,01% | 13 | 0,03% | 134 | [19] |
– Sint Eustatius | 3 791 | 0,02% | 21 | 0,05% | 137 | [19] |
Sint Maarten | 37 429 | 0,22% | 34 | 0,08% | 1 101 | [19] |
Królestwo Niderlandów | 17 034 544 | 100% | 42 525 | 100% | 397 |
Do 10 października 2010 roku Królestwo Niderlandów składało się z Holandii, Antyli Holenderskich i Aruby. Tego dnia nastąpiła likwidacja Antyli, Curaçao i Sint Maarten stały się krajami składowymi królestwa, a Bonaire, Saba i Sint Eustatius gminami zamorskimi kraju Holandia.
Scena polityczna
Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. Z grubsza można powiedzieć, że system polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów z Chrześcijańsko-Demokratycznym Apelem i do pewnego stopnia Unii Chrześcijańskiej jako przedstawicieli, socjaldemokratów z Partią Pracy jako największą partią oraz liberalnych demokratów z Partią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji jako największą stroną. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni Mark Rutte, stojący na czele Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji (VVD), wchodzącej w koalicję z Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA), Demokraci 66 (D66) i Unia Chrześcijańska (CU).
Skrót | Nazwa | od 17 III 2021[21] | 2017-2021 | 2012-2017 | 2010-2012 | 2006-2010 | 2003-2006 | 2002-2003 | 1998-2002 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
VVD | Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, liberalna) | 34 | 33 | 41 | 31 | 22 | 28 | 24 | 38 |
D66 | Demokraci 66 (Democraten 66, socjalliberalna) | 24 | 19 | 12 | 10 | 3 | 6 | 7 | 14 |
PVV | Partia Wolności (Partij voor de Vrijheid, narodowoliberalna) | 17 | 20 | 15 | 24 | 9 | – | – | – |
CDA | Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl) | 15 | 19 | 13 | 21 | 41 | 44 | 43 | 29 |
SP | Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij) | 9 | 14 | 15 | 15 | 25 | 9 | 9 | 5 |
PvdA | Partia Pracy (Partij van de Arbeid, socjaldemokratyczna) | 9 | 9 | 38 | 30 | 33 | 42 | 23 | 45 |
GL | Zielona Lewica (GroenLinks) | 8 | 14 | 4 | 10 | 7 | 8 | 10 | 11 |
FvD | Forum na rzecz Demokracji (Forum voor Democratie) | 8 | 2 | – | – | – | – | – | – |
PvdD | Partia na rzecz Zwierząt (Partij voor de Dieren) | 6 | 5 | 2 | 2 | 2 | 0 | – | – |
CU | Unia Chrześcijańska (ChristenUnie, chrześcijańsko-społeczna) | 5 | 5 | 5 | 5 | 6 | 3 | 4 | (zobacz GPV/ RPF) |
VOLT | Volt | 3 | – | – | – | – | – | – | – |
JA21 | JA21 | 3 | – | – | – | – | – | – | – |
SGP | Polityczna Partia Protestantów (Staatkundig Gereformeerde Partij, ortodoksyjno-reformowana) | 3 | 3 | 3 | 2 | 2 | 2 | 2 | 3 |
DENK | DENK | 3 | 3 | – | – | – | – | – | – |
50+ | 50PLUS | 1 | 4 | 2 | – | – | – | – | – |
BBB | Ruch Rolnik-Obywatel (BoerBurgerBeweging, agraryzm) | 1 | – | – | – | – | – | – | – |
BIJ1 | BIJ1 | 1 | – | – | – | – | – | – | – |
LPF | Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn) | – | – | – | – | 0 | 8 | 26 | – |
LN | Leefbaar Nederland | – | – | – | – | – | 0 | 2 | – |
RPF | Reformatorisch Politieke Federatie (od 2002 razem z GPV jak CU) | – | – | – | – | – | – | – | 3 |
GPV | Gereformeerd Politiek Verbond (od 2002 razem z RPF jak CU) | – | – | – | – | – | – | – | 2 |
zielony: w rządzie; niebieski: popierający
Podział administracyjny Królestwa Niderlandów
Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 380 gmin oraz na trzy gminy specjalne położone na Karaibach.
Prowincja | Język niderlandzki | Stolica | Powierzchnia (km²) | Ludność | Mapa |
---|---|---|---|---|---|
Prowincje | |||||
Groningen | Groningen | Groningen | 2336 | 575 234 | |
Fryzja | Friesland | Leeuwarden | 3349 | 642 998 | |
Drenthe | Drenthe | Assen | 2642 | 483 173 | |
Overijssel | Overijssel | Zwolle | 3327 | 1 109 250 | |
Flevoland | Flevoland | Lelystad | 1419 | 365 301 | |
Geldria | Gelderland | Arnhem | 4975 | 1 970 865 | |
Utrecht | Utrecht | Utrecht | 1386 | 1 171 356 | |
Holandia Północna | Noord-Holland | Haarlem | 2670 | 2 595 294 | |
Holandia Południowa | Zuid-Holland | Haga | 2818 | 3 452 323 | |
Zelandia | Zeeland | Middelburg | 1788 | 379 948 | |
Brabancja Północna | Noord-Brabant | Den Bosch | 4919 | 2 410 649 | |
Limburgia | Limburg | Maastricht | 2153 | 1 135 962 | |
Gminy specjalne | |||||
Bonaire | Bonaire | Kralendijk | 294 | 14 006 | |
Saba | Saba | The Bottom | 13 | 1424 | |
Sint Eustatius | Sint Eustatius | Oranjestad | 21 | 3100 |
Święta państwowe
W Holandii obchodzi się jedynie dwa święta państwowe[22]:
- Dzień Króla (Koningsdag) – od 2014 roku obchodzony 27 kwietnia, w dniu urodzin obecnie panującego monarchy Wilhelma Aleksandra. Do momentu abdykacji królowej Beatrix (co miało miejsce 30 kwietnia 2013) obchodzono Dzień Królowej, ustalony na dzień 30 kwietnia.
- Dzień Wyzwolenia (Bevrijdingsdag) – 5 maja, poprzedzony obchodami Dnia Poległych (Dodenherdenking) wieczorem 4 maja.
Siły zbrojne
Holenderska Organizacja Obrony (Defensie van Nederland) podlega Ministerstwu Obrony, a składa się z wojsk lądowych (Koninklijke Landmacht), sił powietrznych (Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne) oraz marynarki wojennej (Koninklijke Marine). W skład marynarki wchodzą także Marine Luchtvaartdienst i Korps Mariniers. Do sił zbrojnych zalicza się ponadto Królewską Policję Wojskową. Obowiązkowa służba wojskowa jest zawieszona, a wojsko składa się wyłącznie z ochotników. Holandia całkowicie zrezygnowała ponadto z posiadania broni pancernej.
Wojska holenderskie liczą (2014) 47,7 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 32,2 tys. rezerwistów[23]. Według rankingu Global Firepower (2016) holenderskie siły zbrojne stanowią 39. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,8 mld dolarów (USD)[23].
Geografia
Wody
Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Poza nimi wymienić można trzy mniejsze rzeki: IJssel (125 km), Waal (82 km) i Amstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzenie polderów[24]. W 1932 r. w wyniku odcięcia tamą Afsluitdijk (dł. 32 km) zatoki Zuiderzee od Morza Północnego powstał zbiornik IJsselmeer (1 100 km²). Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami i groblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Overijssel i Amsterdam-Ren.
Gleby
Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderów – marsze oraz gleby brunatne i płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.
Klimat
Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.
Historia
Prehistoria
Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180–200 tys. lat temu odnaleziono w okolicach Weluwe (Geldria). Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat (Twenthe, Overijsel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszym Baskom[24].
Starożytność
Zamieszkane przez ludność celtycko-germańską tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą Galii do Imperium Rzymskiego przez Juliusza Cezara (51 p.n.e.)[24]. Za Oktawiana Augusta (30 p.n.e. – 14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: Galii Belgijskiej i Germanii Dolnej. Granicę Cesarstwa stanowił Ren, jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. Batawów, Kanninefatów, Matiaków czy Fryzów). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą Juliusza Cywilisa w 69–70 n.e.) zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu wędrówki ludów tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. Utrecht (rzymskie Trajectum), Nijmegen (Ulpia Noviomagus) czy Lejda (prawd. Lugdunum Batavorum).
Średniowiecze
Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50)[24] i księstwa. W XV wieku większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).
Republika Zjednoczonych Prowincji
W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579 unii utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa – Belgia i Holandia.
Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.
9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna[24]. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.
Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit – do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji bierze udział wraz z potęgami ówczesnej Europy (Anglią, Francją) w kolonizacji Ameryki Północnej. W Holandii działali też sławni uczeni i artyści: Rembrandt, Grotius, Christiaan Huygens.
Obszar północnych Niderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest król z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomek po kądzieli Wilhelma Orańskiego.
Od końca XVIII wieku
Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII wieku w wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W latach 1806–1810, w wyniku wojen napoleońskich, Niderlandy podporządkowane były Francji jako marionetkowe Królestwo Holandii. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.
W 1815 Holandia została połączona z Niderlandami Południowymi (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma Holenderskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo: już w 1830 Belgowie w wyniku rewolucji odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.
W 1814 uchwalono konstytucję[26], co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od inwazji III Rzeszy w 1940 roku podczas II wojny światowej, w efekcie której państwo okupowano do 1945 roku. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.
Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub szeroką autonomię. W 1949 roku po konflikcie zbrojnym z Niderlandami niepodległość zyskała największa kolonia: Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej[27].
Gospodarka
Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% PKB. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).
Holandia jest trzecim – po Stanach Zjednoczonych i Francji – eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane marki holenderskie to DAF Trucks, ING Groep, KLM, AkzoNobel, Heineken, Just Eat Takeaway[28], Nationale-Nederlanden, Philips, Randstad Holding i Royal Dutch Shell. Ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.
Turystyka
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 15,007 mln turystów (7,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 13,211 mld dolarów[29].
Demografia
Ewolucja ludności Holandii[30] | |||||
---|---|---|---|---|---|
Rok | Ludność | Rok | Ludność | ||
1500 | 900 000 | 1700 | 1 850 000 | ||
1750 | 1 900 000 | 1755 | 2 078 000 | ||
2009 | 16 509 303 | 2017 | 17 108 799 |
Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób na 1 km² rośnie aż do 485, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.
Według rządowego biura statystycznego CBS Statline 80,9% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% – inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,3% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. dodatkowo Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.
W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale ‘cztery wielkie miasta’ (jak się mówi o Amsterdamie, Rotterdamie, Hadze i Utrechcie) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad („koło miast”) z rolniczym „zielonym sercem” (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością ponad 500 tys., 4 miasta z ludnością 100–500 tys., 12 miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.
Język
Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, bo mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, Surinamu, Antyli Holenderskich i Aruby. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w Południowej Afryce (a ponadto również w Namibii) język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.
Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis[31]. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenie Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech), zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht – Mestreech, Akwizgranu oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf- regionów obejmujących jedno z regnum powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego (Charlemagne). Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Rodzimymi dialektami posługują się często również ludzie wykształceni.
Miasta
Najludniejsze miasta Holandii (stan na 01.01.2021)[32]:
Miasto | Liczba ludności | Prowincja |
---|---|---|
Amsterdam | 873 338 | Holandia Północna |
Rotterdam | 651 631 | Holandia Południowa |
Haga ('s-Gravenhage) | 548 320 | Holandia Południowa |
Utrecht | 359 370 | Utrecht |
Eindhoven | 235 691 | Brabancja Północna |
Groningen | 233 273 | Groningen |
Tilburg | 221 947 | Brabancja Północna |
Almere | 214 715 | Flevoland |
Breda | 184 126 | Brabancja Północna |
Nijmegen | 177 359 | Geldria |
Religia
W 2009 roku najważniejszymi religiami były chrześcijaństwo – katolicyzm (24,7%, spadek z 40,5% w 1971 roku) i protestantyzm (10,8%, spadek z 35,9% w 1971 roku), a ponadto islam – 5–6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół rzymskokatolicki i Kościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą niewielu wiernych. Do najważniejszych należą Kościoły reformowane, Świadkowie Jehowy, Kościół Anglii, Zjednoczone Kościoły Ewangeliczne i Zielonoświątkowe, Molukański Kościół Ewangelicki, Bracia morawscy, Unia Baptystyczna, Bractwo Mennonitów, Kościół starokatolicki, Kościół Apostolski, Kościół Luterański, Kościoły prawosławne, Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). Ponad połowa Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być więcej. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8–9% katolików i 5–6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parking dla rowerów itd.
Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.
Inne wyznania religijne to hinduiści (1,5–2%), buddyści (1,5%) i żydzi (0,2%).
Oświata
W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Maastricht University, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen University & Research centre.
Kultura
Literatura
XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.
W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczyli dzieła starożytnych autorów na holenderski.
Malarstwo
Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Hieronim Bosch, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals, Gabriël Metsu, George Hendrik Breitner, Piet Mondrian, Karel Appel i Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille).
Film
Następujące filmy produkcji holenderskiej zostały uhonorowane statuetką Oscara: Glas (1958) Berta Haanstry, Atak Fonsa Rademakersa, Antonia (1995) w reżyserii Marleen Gorris oraz Charakter (1997) zrealizowany przez Mike’a van Diema.
Obyczajowość
W Holandii legalne są prostytucja, aborcja, eutanazja i małżeństwa między osobami tej samej płci. Ponadto zdepenalizowane są tzw. „miękkie narkotyki” (ich zażywanie tolerowane jest w przeznaczonych do tego lokalach).
Media
W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to Nederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: NPO 1, NPO 2, NPO 3. Pierwszym prywatnym kanałem był RTL 4, a drugim RTL 5. Dla zagranicy przeznaczone są BVN i Radio Nederland Wereldomroep.
Rankingi
- W 2007 Holandia zajęła w rankingu The Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji[33].
- Pod względem HDI Holandia zajmuje 4. miejsce na świecie (2013)
- Pod względem HPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.
Zobacz też
- Niderlandy (region historyczny)
- władcy Holandii
- dynastia Orańska-Nassau
- Nowa Holandia
- dialekty języka niderlandzkiego
- Kuchnia holenderska
- Polonia w Holandii
Uwagi
Przypisy
- ↑ Grondwet van 15-07-2008 t/m heden. [dostęp 2016-12-24]. (niderl.).
- ↑ Population counter, web.archive.org, 28 marca 2021 [dostęp 2022-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-28] .
- ↑ CBS StatLine – Bevolking; kerncijfers, web.archive.org, 16 grudnia 2018 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-16] .
- ↑ a b Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2015: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2016. [dostęp 2016-04-22]. (ang.).
- ↑ Netherlands. International Monetary Fund, kwiecień 2016. [dostęp 2016-06-01].
- ↑ Ministerie van Algemene Zaken , Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Vraag en antwoord – Rijksoverheid.nl, rijksoverheid.nl [dostęp 2016-05-26] (niderl.).
- ↑ Antheun Janse , „Een zichzelf verdeeld rijk”, w: Thimo de Nijs, Eelco Beukers (eds.), Geschiedenis van Holland, Volume 1, p. 73., 2003 .
- ↑ J. de Vries , Etymologisch Woordenboek: Waar komen onze woorden en plaatsnamen vandaan, 1958 .
- ↑ dMGH | Band, dmgh.de [dostęp 2017-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-21] .
- ↑ Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wyd. 4, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG), 2017 [dostęp 2021-03-01], Cytat: Komisja zaleca używanie utrwalonych w polszczyźnie nazw tradycyjnych – egzonimów. Do tradycyjnych nazw państw, które stanowią nasze dziedzictwo kulturowe i nadal powinny funkcjonować we współczesnej polszczyźnie, należą między innymi: Holandia, Mołdawia, Włochy i Wybrzeże Kości Słoniowej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie aprobuje zastępowania ich nazwami oryginalnymi lub zbliżonymi do oryginalnych: Niderlandy, Mołdowa, Italia, Côte d’Ivoire. .
- ↑ Niderlandy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-03-01] .
- ↑ Jan Grzenia, Holandia czy Niderlandy?, Poradnia Językowa PWN [dostęp 2021-03-01] .
- ↑ Daniela Podlawska , Magdalena Świątek-Brzezińska , Słownik nazw osobowych i miejscowych, Warszawa – Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park, 2008 .
- ↑ a b Maciej Zych , Nazwy państw w języku polskim jako przykład stosowania egzonimów i endonimów, „Prace Językoznawcze”, 16 (2), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2014, s. 95–104, ISSN 1509-5304 .
- ↑ Kraje. Stosowane nazwy i skróty. Państwa członkowskie, [w:] Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny Unii Europejskiej [online], Urząd Publikacji Unii Europejskiej [dostęp 2021-03-01] .
- ↑ Królestwo Niderlandów to po polsku w skrócie nadal Holandia, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 10 stycznia 2020 [dostęp 2021-03-01] .
- ↑ Paweł Kośmiński , Królestwo Niderlandów nie chce już być Holandią. Ale w Polsce nią pozostanie, wyborcza.pl, 10 stycznia 2020 [dostęp 2021-03-01] .
- ↑ Central Bureau of Statistics (Aruba).
- ↑ a b c d e Statistical Info: Population, web.archive.org, 6 lipca 2011 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-06] .
- ↑ Central Bureau of Statistics (Netherlands).
- ↑ https://lfverkiezingen.appspot.com/nos/widget/main.html.
- ↑ Holandia bez tajemnic.
- ↑ a b Netherlands. Global Firepower. [dostęp 2014-08-19]. (ang.).
- ↑ a b c d e Jan Balicki, Maria Bogucka: Historia Holandii. Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 9 i dalsze. ISBN 83-04-03025-X.
- ↑ https://www.wiatrak.nl/65860/najstarsze-miasto-holandii
- ↑ Konstytucja Królestwa Holandii z 28 marca 1814 roku z późniejszymi zmianami.
- ↑ Źródło – www.niderlandy.com.
- ↑ https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/holenderski-wlasciciel-portalu-pyszne-pl-uwaza-polske-za-rynek-strategiczny
- ↑ UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition | Market Intelligence and Competitiveness, web.archive.org, 3 czerwca 2019 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-03] .
- ↑ Dane dla lat 1500–1755 za: Pierre Chaunu: Cywilizacja wieku Oświecenia. Warszawa: PIW, 1993, s. 108. ISBN 83-06-02339-0.
- ↑ Dialektometria.
- ↑ https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table
- ↑ Ranking rozwoju demokracji The Economist.
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Icon-type silhouette of an airplane. (Mainly to be used in Userboxes)
Map of World Trade Organization members and observers.
Flaga Finlandii
To jest logo: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – organizacja międzynarodowa
Crown of St Edward
Coat of arms of the Dutch municipality of Tilburg.
Autor: Alphathon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Map of The Netherlands (including the special municipalities of Saba, Saint Eustatius and Bonaire; the Caribbean Netherlands), showing provinces, large cities, rivers and lakes. English version
Coat of arms of the Dutch municipality of Den Haag, South Holland.
Autor: Michielverbeek, Licencja: CC BY-SA 4.0
To jest zdjęcie holenderskiego zabytku (rijksmonument) numer 31181
Coat of arms of the Dutch municipality of Rotterdam, South Holland.
Autor: joiseyshowaa from Freehold, NJ, USA, Licencja: CC BY-SA 2.0
Volendam is about 20 miles away from Amsterdam and is a major tourist destination as well as a target for cyclists looking for a medium day ride from the city. hdr
Web Sites using this foto: de.oyster.com/articles/57837-9-of-the-most-charming-towns... www.citytour.com/tour/?CT=AMS www.mycityhighlight.com/amsterdam-24/volendam-13316 www.likealocalguide.com/blog/5-things-only-tourists-do-in... www.toerisme.blog/nederland/volendam-een-echte-trekpleister/ amsterdamdiary.nl/dagje-volendam/ www.absolutviajes.com/volendam/ www.conexaoamsterdam.com.br/excursao-guiada-de-um-dia-ao-... www.mycityhighlight.com/de/amsterdam-24/volendam-13316 www.toursapedal.com/tour_details.php?to=19 eng.citytour.com/search/?NC=NL
bijzonderestreken.nl/wat-te-doen-in-nederland/Autor: AVRO, Licencja: CC BY-SA 3.0 nl
Annie M.G.Schmidt in 1989 tijdens een uitzending van Service Salon.
The flag of Aruba
Autor: Milenioscuro, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of the Caribbean Sea.
| top = 28 | bottom = 6.8 | left = -93 | right = -58
Więcej o grafice wektorowej przeczytasz w artykule Przenoszenie grafik Commons do formatu SVG.
Dostępna jest także informacja o obsłudze grafik SVG przez MediaWiki.
Autor:
- User:Sven: Created card
This file was made by User:Sven | ||
Translation If this image contains text, it can be translated easily into your language. If you need help, contact me |
Flexible licenses If you want to use this picture with another license than stated below, contact me |
Contact the author
If you need a really fast answer, mail me. If you need only a fast answer, write me here. |
Organization for Security and Co-operation in Europe members and partners
Autor: Red4tribe, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Dutch Empire during the 17th and 18th centuries: in light green the Dutch East India Company, in dark green is the Dutch West India Company. In yellow the territories occupied later, during the 19th century.
Coat of arms of the Dutch municipality of Eindhoven.
Coat of arms of Nijmegen (Netherlands)
Autor: Trougnouf (Benoit Brummer), Licencja: CC BY-SA 4.0
Binnenhof, the Netherlands' parliament building in The Hague. Photo taken from across the Hofvijver
Autor: Willard84, Licencja: CC BY 3.0
A view of the windmills at Kinderdijk, Netherlands.
An instrumental U.S. recording of "Wilhelmus van Nassouwe", the Dutch national anthem.
Autor: Koos Breukel, Licencja: CC0
Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander met koningsmantel, april 2013.
Coat of arms of the Dutch municipality of Almere.
Strefa Euro
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Coat of Arms of the Netherlands
Autor: Thayts, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tree structure of subdivisions of the Kingdom of the Netherlands, showing the geographic location of different parts. The three levels contain from top to bottom:
- the comprehensive sovereign state, the Kingdom of the Netherlands;
- the four constituent countries the Kingdom of the Netherlands consists of, Aruba, Curaçao, Sint Maarten and the Netherlands;
- administrative divisions of the country of the Netherlands, with the three special municipalities of Bonaire, Sint Eustatius and Saba, and the twelve provinces (represented by one node).
Autor: Peter K Burian, Licencja: CC BY-SA 4.0
Numerous tourists view Amsterdam from canal boat tours (2015)
Símbolo de un registro de audio (viñeta).
Coat of arms of the Dutch municipality of Amsterdam.
Photographed on the A4 near Hoofddorp, the Netherlands.
Autor: GraphyArchy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Het park, Erasmus bridge and Kop van Zuid from Euromast tower, Rotterdam (07/2009) - Human picture: (1 body / 1 lens / 1 human = 1 picture ) 0% AI ... ;- ) ...
Following vandalization (Rotterdam) of my work, final stop of this series on European cities.
My work not being respected, I definitively stop my publications in Wikimedia Commons (including definition and quality updates).
Final publication in Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:GraphyArchy_-_Wikipedia_00982.jpg
I also stop my GraphyArchyPocket series (before vandalization ...).
Final publication in Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:GraphyArchyPocket_._Wikipedia_00073.jpgAutor: Boreas74, Licencja: CC BY-SA 4.0
New Hanseatic League Members
Autor: Zairon, Licencja: CC BY-SA 4.0
View from the Tower of the West Church to the Prince's Canal, Amsterdam, Province of North Holland, Netherlands
The last known photograph of Anne taken in May 1942, taken at a passport photo shoot. (Photo collection Anne Frank House, Amsterdam. Public Domain Work)]
Map of the Kingdom of the Netherlands. The mainland and all the islands are on the same scale.
Autor: Erekle K, Licencja: CC BY-SA 4.0
Main building of University of Groningen, 2019
Flaga Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
The flag of Curaçao is a blue field with a horizontal yellow stripe slightly below the midline and two white, five-pointed stars in the canton. The geometry and colors are according to the description at Flags of the World.
Autor: Addicted04, Licencja: CC BY 3.0
North Atlantic Treaty Organization in orthographic projection.
Map of Europe. The continental boundary to Asia as indicated is the standard convention following the Caucasus crest, the Ural River and the Urals Mountains to the Sea of Kara
Autor: TUBS , Licencja: CC BY-SA 3.0
Location of the Kingdom of the Netherlands in the region.
Autor: Zairon, Licencja: CC BY-SA 4.0
View from the New Church to the Old Church, Delft, Province of South Holland, Netherlands
Autor: Cflm001 (dyskusja), Licencja: CC BY-SA 2.0
Państwa członkowskie OECD.
Herb Utrechtu - grafika uzyskana z pliku http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Utrecht_gemeente_wapen.svg.
Harry Mulisch loopt voor de laatste keer het boekenbal in Amsterdam binnen.
Map of the Netherlands