Holandia

Holandia
Królestwo Niderlandów
Nederland
Koninkrijk der Nederlanden
Flaga
Herb Holandii
FlagaHerb
Dewiza: (fr.) Je maintiendrai
(Utrzymam)
Hymn:
Wilhelmus van Nassouwe

(Wilhelm z Nassau)
Położenie Holandii
Konstytucja

Konstytucja Holandii z 1814 roku[1]

Język urzędowy

niderlandzki, fryzyjski[a]

Stolica

Amsterdam (konstytucyjna)
Haga (administracyjna)

Ustrój polityczny

demokratyczny

Typ państwa

monarchia parlamentarna

Głowa państwa

król Wilhelm-Aleksander

Następczyni tronu

księżniczka Oranii Katarzyna-Amalia

Szef rządu

premier Mark Rutte

Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe


41 526[b] km²
18,31%

Liczba ludności (2020)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne


17 475 908[2]
515,2 osób/km²
Holendrzy: 78.3%
Imigranci z UE: 5.9%
Turcy: 2.3%
Marokańczycy: 2.3%
Indo: 2.1%
Surinamczycy
Imigranci z Karaibów: 0.8%
Inni: 6.4%[3]

PKB (2016)
 • całkowite 
 • na osobę


762,521 mld[4] USD
50 339 USD

PKB (PSN) (2016)
 • całkowite 
 • na osobę


856,265 mld dolarów międzynar[5].
44 828[4] dolarów międzynar.

Waluta

1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)

Niepodległość
– proklamowana
– uznana

od Hiszpanii
26 lipca 1581
30 stycznia 1648

Religia dominująca

katolicyzm (24,7%)

Strefa czasowa

UTC +1 – zima
UTC +2 – lato

Kod ISO 3166

NL

Domena internetowa

.nl

Kod samochodowy

NL

Kod samolotowy

PH

Kod telefoniczny

+31

Mapa Holandii

Holandia (niderl. Nederland, wym. ˈneːdərˌlɑnt ( odsłuchaj)), oficjalnie Królestwo Niderlandów (niderl. Koninkrijk der Nederlanden) – państwo położone w zachodniej Europie i południowej części Ameryki Północnej (Karaiby), będące monarchią konstytucyjną, złożone z czterech krajów składowych: Holandii (część europejska), Aruby, Curaçao i Sint Maarten[6] oraz trzech gmin zamorskich: Bonaire, Saba i Sint Eustatius (część karaibska). Jest członkiem Unii Europejskiej (UE)[c], Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) i Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO).

Europejska część Holandii stanowi obszar gęsto zaludniony, a około jednej czwartej tego terytorium leży poniżej poziomu morza – na terenie depresji. W Holandii mają swoją siedzibę: Stały Trybunał Arbitrażowy, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Międzynarodowy Trybunał Karny oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.

Etymologia nazwy państwa

Nazwa Holandia (w języku niderlandzkim: Holland) wywodzi się z wczesnego średniowiecza; pierwszy raz w źródłach pojawiła się w IX w.[7] Jest pochodzenia germańskiego, prawdopodobnie pochodzi od dwóch słów języka staroniderlandzkiego holt („lesisty”) i lant („kraj”), opisujących początkowo ziemie wokół Haarlemu[8]. W XI wieku pojawia się w najstarszych kronikach holenderskich Annales Egmundenses[9], gdzie określa księstwo Holandii.

Kwestia nazewnictwa w języku polskim

Nazwą krótką zalecaną przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej jest „Holandia”, a w wersji pełnej oficjalnej „Królestwo Niderlandów”[10].

Nazwa „Niderlandy” we współczesnym języku polskim stosowana jest zazwyczaj dla krainy historycznej[11][12][13] – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów (Niderlandy Habsburskie, Niderlandy Hiszpańskie, Niderlandy Austriackie)[14]. Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w języku polskim stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy Nederland, od formy Holland oraz formy opisowe (np. Stany Skonfederowane). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 roku w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa „Niderlandy” wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu[14]. Wyjątkiem jest skrócona nazwa państwa „Niderlandy”, zalecana do stosowania w dokumentach Unii Europejskiej[15].

W październiku 2019 r. władze holenderskie postanowiły, że zrezygnują z anglojęzycznego określenia „Holland”, dotychczas stosowanego w marketingu dotyczącym tego kraju, na rzecz nazwy „The Netherlands”, a wprowadzanie zmiany rozpoczęto z początkiem roku 2020. Zmiana ta ma charakter wewnątrzkrajowy i dotyczy holenderskich instytucji, uniwersytetów, urzędów i ambasad itd., nie wiąże się zaś z apelem do innych państw o zastosowanie analogicznej zmiany w ich językach. Nie wpłynęło to na zmianę zalecanej krótkiej nazwy tego państwa w języku polskim[16][17].

Ustrój polityczny

Binnenhof zespół budynków parlamentarnych w Hadze
Struktura terytoriów wchodzących w skład Królestwa Niderlandów

Królestwo Niderlandów tworzą cztery kraje. Od 16 marca 1815 roku jest monarchią konstytucyjną, czyli na czele państwa stoi monarcha (od 2013 roku król Wilhelm-Aleksander). Król Niderlandów mianuje szefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla, oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz, należy wygłaszanie corocznego orędzia, w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw.

Kraje składowe Królestwa Niderlandów
KrajPopulacja
(1.01.2012)[d]
Procent populacjiObszar
(km²)
Procent obszaruGęstość
(os./km²)
Źródło
 Aruba103 5040,61%1930,45%555[18]
 Curaçao145 4060,85%4441,04%320[19]
Holandia Holandia[d]16 748 20598,32%41 85498,42%396
Holandia  europejska część Holandii16 725 90298,19%41 52697,65%399[20]
 Bonaire16 5410,10%2940,69%46[19]
 Saba1 9710,01%130,03%134[19]
 Sint Eustatius3 7910,02%210,05%137[19]
 Sint Maarten37 4290,22%340,08%1 101[19]
Holandia  Królestwo Niderlandów17 034 544100%42 525100%397
Terytoria wchodzące w skład Królestwa Niderlandów

Do 10 października 2010 roku Królestwo Niderlandów składało się z Holandii, Antyli Holenderskich i Aruby. Tego dnia nastąpiła likwidacja Antyli, Curaçao i Sint Maarten stały się krajami składowymi królestwa, a Bonaire, Saba i Sint Eustatius gminami zamorskimi kraju Holandia.

Scena polityczna

Ze względu na system wielopartyjny i dużą liczbę partii holenderskich od XVIII wieku żadna partia nie była w stanie osiągnąć pełnej większości w parlamencie. Z grubsza można powiedzieć, że system polityczny był tradycyjnie zdominowany przez trzy bloki: chrześcijańskich demokratów z Chrześcijańsko-Demokratycznym Apelem i do pewnego stopnia Unii Chrześcijańskiej jako przedstawicieli, socjaldemokratów z Partią Pracy jako największą partią oraz liberalnych demokratów z Partią Ludową na rzecz Wolności i Demokracji jako największą stroną. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni Mark Rutte, stojący na czele Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji (VVD), wchodzącej w koalicję z Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (CDA), Demokraci 66 (D66) i Unia Chrześcijańska (CU).

Frakcje w parlamencie holenderskim (Tweede Kamer)
SkrótNazwaod 17 III 2021[21]2017-20212012-20172010-20122006-20102003-20062002-20031998-2002
VVDPartia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, liberalna)3433413122282438
D66Demokraci 66 (Democraten 66, socjalliberalna)2419121036714
PVVPartia Wolności (Partij voor de Vrijheid, narodowoliberalna)172015249
CDAApel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl)1519132141444329
SPPartia Socjalistyczna (Socialistische Partij)914151525995
PvdAPartia Pracy (Partij van de Arbeid, socjaldemokratyczna)99383033422345
GLZielona Lewica (GroenLinks)814410781011
FvDForum na rzecz Demokracji (Forum voor Democratie)82
PvdDPartia na rzecz Zwierząt (Partij voor de Dieren)652220
CUUnia Chrześcijańska (ChristenUnie, chrześcijańsko-społeczna)5555634(zobacz GPV/ RPF)
VOLTVolt3
JA21JA213
SGPPolityczna Partia Protestantów (Staatkundig Gereformeerde Partij, ortodoksyjno-reformowana)33322223
DENKDENK33
50+50PLUS142
BBBRuch Rolnik-Obywatel (BoerBurgerBeweging, agraryzm)1
BIJ1BIJ11
LPFLista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn)0826
LNLeefbaar Nederland02
RPFReformatorisch Politieke Federatie
(od 2002 razem z GPV jak CU)
3
GPVGereformeerd Politiek Verbond
(od 2002 razem z RPF jak CU)
2

zielony: w rządzie; niebieski: popierający

Podział administracyjny Królestwa Niderlandów

Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 380 gmin oraz na trzy gminy specjalne położone na Karaibach.

ProwincjaJęzyk niderlandzkiStolicaPowierzchnia (km²)LudnośćMapa
Prowincje
GroningenGroningenGroningen2336575 234
Map provinces Netherlands-en.svg
FryzjaFrieslandLeeuwarden3349642 998
DrentheDrentheAssen2642483 173
OverijsselOverijsselZwolle33271 109 250
FlevolandFlevolandLelystad1419365 301
GeldriaGelderlandArnhem49751 970 865
UtrechtUtrechtUtrecht13861 171 356
Holandia PółnocnaNoord-HollandHaarlem26702 595 294
Holandia PołudniowaZuid-HollandHaga28183 452 323
ZelandiaZeelandMiddelburg1788379 948
Brabancja PółnocnaNoord-BrabantDen Bosch49192 410 649
LimburgiaLimburgMaastricht21531 135 962
Gminy specjalne
BonaireBonaireKralendijk29414 006
SabaSabaThe Bottom131424
Sint EustatiusSint EustatiusOranjestad213100

Święta państwowe

W Holandii obchodzi się jedynie dwa święta państwowe[22]:

  • Dzień Króla (Koningsdag) – od 2014 roku obchodzony 27 kwietnia, w dniu urodzin obecnie panującego monarchy Wilhelma Aleksandra. Do momentu abdykacji królowej Beatrix (co miało miejsce 30 kwietnia 2013) obchodzono Dzień Królowej, ustalony na dzień 30 kwietnia.
  • Dzień Wyzwolenia (Bevrijdingsdag) – 5 maja, poprzedzony obchodami Dnia Poległych (Dodenherdenking) wieczorem 4 maja.

Siły zbrojne

Holenderska Organizacja Obrony (Defensie van Nederland) podlega Ministerstwu Obrony, a składa się z wojsk lądowych (Koninklijke Landmacht), sił powietrznych (Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne) oraz marynarki wojennej (Koninklijke Marine). W skład marynarki wchodzą także Marine Luchtvaartdienst i Korps Mariniers. Do sił zbrojnych zalicza się ponadto Królewską Policję Wojskową. Obowiązkowa służba wojskowa jest zawieszona, a wojsko składa się wyłącznie z ochotników. Holandia całkowicie zrezygnowała ponadto z posiadania broni pancernej.

Wojska holenderskie liczą (2014) 47,7 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 32,2 tys. rezerwistów[23]. Według rankingu Global Firepower (2016) holenderskie siły zbrojne stanowią 39. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,8 mld dolarów (USD)[23].

Geografia

Holandia na zdjęciu satelitarnym NASA, maj 2000

Wody

Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Poza nimi wymienić można trzy mniejsze rzeki: IJssel (125 km), Waal (82 km) i Amstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzenie polderów[24]. W 1932 r. w wyniku odcięcia tamą Afsluitdijk (dł. 32 km) zatoki Zuiderzee od Morza Północnego powstał zbiornik IJsselmeer (1 100 km²). Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami i groblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Overijssel i Amsterdam-Ren.

Gleby

Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderówmarsze oraz gleby brunatne i płowe; większość z nich została w ten sposób wysuszona, wskutek czego zyskano gleby urodzajne.

Klimat

Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.

Historia

Prehistoria

Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180–200 tys. lat temu odnaleziono w okolicach Weluwe (Geldria). Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat (Twenthe, Overijsel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszym Baskom[24].

Starożytność

Nijmegen obok Maastricht jest uznawane za najstarsze miasto Holandii[25]

Zamieszkane przez ludność celtycko-germańską tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą Galii do Imperium Rzymskiego przez Juliusza Cezara (51 p.n.e.)[24]. Za Oktawiana Augusta (30 p.n.e. – 14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: Galii Belgijskiej i Germanii Dolnej. Granicę Cesarstwa stanowił Ren, jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. Batawów, Kanninefatów, Matiaków czy Fryzów). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą Juliusza Cywilisa w 69–70 n.e.) zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu wędrówki ludów tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. Utrecht (rzymskie Trajectum), Nijmegen (Ulpia Noviomagus) czy Lejda (prawd. Lugdunum Batavorum).

Średniowiecze

Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50)[24] i księstwa. W XV wieku większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).

Republika Zjednoczonych Prowincji

Flaga holenderska z czasów kolonialnych na replice statku "Batavia" (1628)

W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579 unii utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa – Belgia i Holandia.

Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.

9 kwietnia 1609 podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna[24]. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.

Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit – do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji bierze udział wraz z potęgami ówczesnej Europy (Anglią, Francją) w kolonizacji Ameryki Północnej. W Holandii działali też sławni uczeni i artyści: Rembrandt, Grotius, Christiaan Huygens.

Obszar północnych Niderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest król z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomek po kądzieli Wilhelma Orańskiego.

Od końca XVIII wieku

Król Niderlandów Wilhelm-Aleksander (2013)

Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII wieku w wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W latach 1806–1810, w wyniku wojen napoleońskich, Niderlandy podporządkowane były Francji jako marionetkowe Królestwo Holandii. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.

W 1815 Holandia została połączona z Niderlandami Południowymi (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma Holenderskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo: już w 1830 Belgowie w wyniku rewolucji odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.

W 1814 uchwalono konstytucję[26], co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od inwazji III Rzeszy w 1940 roku podczas II wojny światowej, w efekcie której państwo okupowano do 1945 roku. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.

Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub szeroką autonomię. W 1949 roku po konflikcie zbrojnym z Niderlandami niepodległość zyskała największa kolonia: Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej[27].

Gospodarka

Ciężarówka DAF

Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% PKB. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).

Holandia jest trzecim – po Stanach Zjednoczonych i Francji – eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane marki holenderskie to DAF Trucks, ING Groep, KLM, AkzoNobel, Heineken, Just Eat Takeaway[28], Nationale-Nederlanden, Philips, Randstad Holding i Royal Dutch Shell. Ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.

Geographylogo.svg
Porty lotnicze w Holandii
Mapa konturowa Morza Karaibskiego
Geographylogo.svg
Porty lotnicze Wysp ABC i Wysp SSS na Morzu Karaibskim

Turystyka

W 2015 roku kraj ten odwiedziło 15,007 mln turystów (7,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 13,211 mld dolarów[29].

Demografia

Ewolucja ludności Holandii[30]
RokLudnośćRokLudność
1500900 00017001 850 000
17501 900 00017552 078 000
200916 509 303201717 108 799

Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób na 1 km² rośnie aż do 485, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.

Według rządowego biura statystycznego CBS Statline 80,9% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% – inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,3% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. dodatkowo Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.

W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale ‘cztery wielkie miasta’ (jak się mówi o Amsterdamie, Rotterdamie, Hadze i Utrechcie) wraz z otaczającymi je mniejszymi miejscowościami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad („koło miast”) z rolniczym „zielonym sercem” (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością ponad 500 tys., 4 miasta z ludnością 100–500 tys., 12 miast z ludnością 50–100 tys., 28 miast z ludnością 20–50 tys. i 86 miast z ludnością 10–20 tys.

Język

W centralnej częsci znak drogowy z niderlandzkimi napisami stojący na pasie zieleni z kwiatami. Po lewej stronie ulica z jadącymi samochodami. Po prawej obszar z trzema wiatrakami.
W tle ruch samochodowy, kwiaty, wiatraki, młyn i kanał wodny

Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, bo mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez około 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, Surinamu, Antyli Holenderskich i Aruby. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w Południowej Afryce (a ponadto również w Namibii) język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.

Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis[31]. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenie Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech), zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht – Mestreech, Akwizgranu oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf- regionów obejmujących jedno z regnum powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego (Charlemagne). Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Rodzimymi dialektami posługują się często również ludzie wykształceni.

Miasta

Najludniejsze miasta Holandii (stan na 01.01.2021)[32]:

MiastoLiczba ludnościProwincja
Amsterdam wapen.svg Amsterdam873 338Holandia Północna
Rotterdam wapen.svg Rotterdam651 631Holandia Południowa
Den Haag wapen.svg Haga ('s-Gravenhage)548 320Holandia Południowa
Utrecht - coat of arms.png Utrecht359 370Utrecht
Eindhoven wapen.svg Eindhoven235 691Brabancja Północna
Groningen stad wapen.svg Groningen233 273Groningen
Coat of arms of Tilburg.svg Tilburg221 947Brabancja Północna
Almere wapen.svg Almere214 715Flevoland
Coat of arms of Breda.png Breda184 126Brabancja Północna
Nijmegen wapen.svg Nijmegen177 359Geldria

Religia

W 2009 roku najważniejszymi religiami były chrześcijaństwo – katolicyzm (24,7%, spadek z 40,5% w 1971 roku) i protestantyzm (10,8%, spadek z 35,9% w 1971 roku), a ponadto islam – 5–6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół rzymskokatolicki i Kościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą niewielu wiernych. Do najważniejszych należą Kościoły reformowane, Świadkowie Jehowy, Kościół Anglii, Zjednoczone Kościoły Ewangeliczne i Zielonoświątkowe, Molukański Kościół Ewangelicki, Bracia morawscy, Unia Baptystyczna, Bractwo Mennonitów, Kościół starokatolicki, Kościół Apostolski, Kościół Luterański, Kościoły prawosławne, Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). Ponad połowa Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być więcej. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8–9% katolików i 5–6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parking dla rowerów itd.

Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.

Inne wyznania religijne to hinduiści (1,5–2%), buddyści (1,5%) i żydzi (0,2%).

Oświata

W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Maastricht University, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen University & Research centre.

Kultura

Literatura

XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.

W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczyli dzieła starożytnych autorów na holenderski.

Malarstwo

Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Hieronim Bosch, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals, Gabriël Metsu, George Hendrik Breitner, Piet Mondrian, Karel Appel i Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille).

Film

Następujące filmy produkcji holenderskiej zostały uhonorowane statuetką Oscara: Glas (1958) Berta Haanstry, Atak Fonsa Rademakersa, Antonia (1995) w reżyserii Marleen Gorris oraz Charakter (1997) zrealizowany przez Mike’a van Diema.

Obyczajowość

W Holandii legalne są prostytucja, aborcja, eutanazja i małżeństwa między osobami tej samej płci. Ponadto zdepenalizowane są tzw. „miękkie narkotyki” (ich zażywanie tolerowane jest w przeznaczonych do tego lokalach).

Media

W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to Nederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: NPO 1, NPO 2, NPO 3. Pierwszym prywatnym kanałem był RTL 4, a drugim RTL 5. Dla zagranicy przeznaczone są BVN i Radio Nederland Wereldomroep.

Rankingi

  • W 2007 Holandia zajęła w rankingu The Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji[33].
  • Pod względem HDI Holandia zajmuje 4. miejsce na świecie (2013)
  • Pod względem HPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.

Zobacz też

Uwagi

  1. Język fryzyjski jest drugim językiem używanym w Holandii (głównie w prowincji Fryzja).
  2. Na podstawie unstats; niektóre polskie źródła podają 41 863 km².
  3. Wyłącznie część europejska.
  4. a b Bonaire, Saba i Sint Eustatius są częścią Holandii od 01.01.2010.

Przypisy

  1. Grondwet van 15-07-2008 t/m heden. [dostęp 2016-12-24]. (niderl.).
  2. Population counter, web.archive.org, 28 marca 2021 [dostęp 2022-07-09] [zarchiwizowane z adresu 2021-03-28].
  3. CBS StatLine – Bevolking; kerncijfers, web.archive.org, 16 grudnia 2018 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-16].
  4. a b Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2015: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2016. [dostęp 2016-04-22]. (ang.).
  5. Netherlands. International Monetary Fund, kwiecień 2016. [dostęp 2016-06-01].
  6. Ministerie van Algemene Zaken, Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Vraag en antwoord – Rijksoverheid.nl, rijksoverheid.nl [dostęp 2016-05-26] (niderl.).
  7. Antheun Janse, „Een zichzelf verdeeld rijk”, w: Thimo de Nijs, Eelco Beukers (eds.), Geschiedenis van Holland, Volume 1, p. 73., 2003.
  8. J. de Vries, Etymologisch Woordenboek: Waar komen onze woorden en plaatsnamen vandaan, 1958.
  9. dMGH | Band, dmgh.de [dostęp 2017-04-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-04-21].
  10. Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wyd. 4, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG), 2017 [dostęp 2021-03-01], Cytat: Komisja zaleca używanie utrwalonych w polszczyźnie nazw tradycyjnych – egzonimów. Do tradycyjnych nazw państw, które stanowią nasze dziedzictwo kulturowe i nadal powinny funkcjonować we współczesnej polszczyźnie, należą między innymi: Holandia, Mołdawia, Włochy i Wybrzeże Kości Słoniowej. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie aprobuje zastępowania ich nazwami oryginalnymi lub zbliżonymi do oryginalnych: Niderlandy, Mołdowa, Italia, Côte d’Ivoire..
  11. Niderlandy, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-03-01].
  12. Jan Grzenia, Holandia czy Niderlandy?, Poradnia Językowa PWN [dostęp 2021-03-01].
  13. Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska, Słownik nazw osobowych i miejscowych, Warszawa – Bielsko-Biała: Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park, 2008.
  14. a b Maciej Zych, Nazwy państw w języku polskim jako przykład stosowania egzonimów i endonimów, „Prace Językoznawcze”, 16 (2), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2014, s. 95–104, ISSN 1509-5304.
  15. Kraje. Stosowane nazwy i skróty. Państwa członkowskie, [w:] Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny Unii Europejskiej [online], Urząd Publikacji Unii Europejskiej [dostęp 2021-03-01].
  16. Królestwo Niderlandów to po polsku w skrócie nadal Holandia, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 10 stycznia 2020 [dostęp 2021-03-01].
  17. Paweł Kośmiński, Królestwo Niderlandów nie chce już być Holandią. Ale w Polsce nią pozostanie, wyborcza.pl, 10 stycznia 2020 [dostęp 2021-03-01].
  18. Central Bureau of Statistics (Aruba).
  19. a b c d e Statistical Info: Population, web.archive.org, 6 lipca 2011 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-06].
  20. Central Bureau of Statistics (Netherlands).
  21. https://lfverkiezingen.appspot.com/nos/widget/main.html.
  22. Holandia bez tajemnic.
  23. a b Netherlands. Global Firepower. [dostęp 2014-08-19]. (ang.).
  24. a b c d e Jan Balicki, Maria Bogucka: Historia Holandii. Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 9 i dalsze. ISBN 83-04-03025-X.
  25. https://www.wiatrak.nl/65860/najstarsze-miasto-holandii
  26. Konstytucja Królestwa Holandii z 28 marca 1814 roku z późniejszymi zmianami.
  27. Źródło – www.niderlandy.com.
  28. https://www.wiadomoscihandlowe.pl/artykul/holenderski-wlasciciel-portalu-pyszne-pl-uwaza-polske-za-rynek-strategiczny
  29. UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition | Market Intelligence and Competitiveness, web.archive.org, 3 czerwca 2019 [dostęp 2021-05-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-06-03].
  30. Dane dla lat 1500–1755 za: Pierre Chaunu: Cywilizacja wieku Oświecenia. Warszawa: PIW, 1993, s. 108. ISBN 83-06-02339-0.
  31. Dialektometria.
  32. https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/37230ned/table
  33. Ranking rozwoju demokracji The Economist.

Linki zewnętrzne

Wikiatlas Wikimedia Atlas: Holandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

Media użyte na tej stronie

Redirect arrow without text.svg
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Airplane silhouette.svg

Icon-type silhouette of an airplane. (Mainly to be used in Userboxes)

Used on WIkipedia as an airport location icon.
WTO members and observers.svg
Map of World Trade Organization members and observers.
 
Members
 
Members, dually represented by the European Union
 
Observers
 
Non-members
Flag of Finland.svg
Flaga Finlandii
OSCE logo.svg
To jest logo: Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie – organizacja międzynarodowa
Crown of Saint Edward.svg
Crown of St Edward
Coat of arms of Tilburg.svg
Coat of arms of the Dutch municipality of Tilburg.
Map provinces Netherlands-en.svg
Autor: Alphathon, Licencja: CC BY-SA 3.0
Map of The Netherlands (including the special municipalities of Saba, Saint Eustatius and Bonaire; the Caribbean Netherlands), showing provinces, large cities, rivers and lakes. English version
Den Haag wapen.svg
Coat of arms of the Dutch municipality of Den Haag, South Holland.
Rotterdam wapen.svg
Coat of arms of the Dutch municipality of Rotterdam, South Holland.
Baron 1889.jpg
Autor: MetNL, Licencja: CC BY-SA 4.0
Baron 1889 vanuit de Pagode in de Efteling
Annie MG Schmidt.jpg
Autor: AVRO, Licencja: CC BY-SA 3.0 nl
Annie M.G.Schmidt in 1989 tijdens een uitzending van Service Salon.
Hella S Haasse.jpg
Autor: Aaron Sikkink, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hella Haasse signing her books
Flag of Aruba.svg
The flag of Aruba
Caribbean location map.svg
Autor: Milenioscuro, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of the Caribbean Sea.
| top    = 28
| bottom = 6.8
| left   = -93
| right  = -58
OSCE members and partners.svg
Autor:
This file was made by User:Sven
Nuvola apps locale.svg
Translation

If this image contains text, it can be translated easily into your language. If you need help, contact me

SemiPD-icon.svg
Flexible licenses

If you want to use this picture with another license than stated below, contact me

Nuvola apps email.png
Contact the author

If you need a really fast answer, mail me. If you need only a fast answer, write me here.

, Licencja: CC BY-SA 4.0
Organization for Security and Co-operation in Europe members and partners
 
OSCE participating States
 
Partners for Co-operation
Dutch Empire35.PNG
Autor: Red4tribe, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Dutch Empire during the 17th and 18th centuries: in light green the Dutch East India Company, in dark green is the Dutch West India Company. In yellow the territories occupied later, during the 19th century.
EU 2020.png
Autor: Aotearoa, Licencja: CC BY 3.0
Unia Europejska w 2013; bez terytoriów zamorskich.
Eindhoven wapen.svg
Coat of arms of the Dutch municipality of Eindhoven.
Nijmegen wapen.svg
Coat of arms of Nijmegen (Netherlands)
Binnenhof (DSCF1518).jpg
Autor: Trougnouf (Benoit Brummer), Licencja: CC BY-SA 4.0
Binnenhof, the Netherlands' parliament building in The Hague. Photo taken from across the Hofvijver
Nl-Nederland.ogg
Autor: GerardM, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Dutch pronunciation of "Nederland"
KinderdijkWindmills.jpg
Autor: Willard84, Licencja: CC BY 3.0
A view of the windmills at Kinderdijk, Netherlands.
United States Navy Band - Het Wilhelmus.ogg
An instrumental U.S. recording of "Wilhelmus van Nassouwe", the Dutch national anthem.
Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander met koningsmantel april 2013.jpeg
Autor: Koos Breukel, Licencja: CC0
Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander met koningsmantel, april 2013.
Vincent van Gogh - Self-Portrait - Google Art Project (454045).jpg
Vincent van Gogh, Self-Portrait, oil on board, 1887
Almere wapen.svg
Coat of arms of the Dutch municipality of Almere.
Eurozone.svg
Strefa Euro
 
Kraje używające Euro de jure
 
Kraje i terytoria używające Euro de facto
 
Członkowie Unii Europejskiej będący poza strefą Euro
Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg
Autor: Sodacan, Licencja: CC BY-SA 3.0
Royal Coat of Arms of the Netherlands
Kingdom of the Netherlands location tree.svg
Autor: Thayts, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tree structure of subdivisions of the Kingdom of the Netherlands, showing the geographic location of different parts. The three levels contain from top to bottom:
 
Caribbean parts (Dutch Caribbean islands, 2.35% of total land area)
 
European parts (provinces of the Netherlands, 97.65% of total land area)
Casa Rietveld Schröder 01.jpg
Autor: Sailko, Licencja: CC BY 3.0
Rietveld Schröder House
Council of Europe.png
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Amsterdam Canal Tour.jpg
Autor: Peter K Burian, Licencja: CC BY-SA 4.0
Numerous tourists view Amsterdam from canal boat tours (2015)
Speaker Icon.svg
Símbolo de un registro de audio (viñeta).
Amsterdam wapen.svg
Coat of arms of the Dutch municipality of Amsterdam.
DAF, Bakker, Barendrecht.JPG
Photographed on the A4 near Hoofddorp, the Netherlands.
Netherlands location map.svg
Autor: Lencer, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of the Netherlands
GraphyArchy - Wikipedia 00842.jpg
Autor: GraphyArchy, Licencja: CC BY-SA 4.0
Het park, Erasmus bridge and Kop van Zuid from Euromast tower, Rotterdam (07/2009) - Human picture: (1 body / 1 lens / 1 human = 1 picture ) 0% AI ... ;- ) ...

Following vandalization (Rotterdam) of my work, final stop of this series on European cities.

My work not being respected, I definitively stop my publications in Wikimedia Commons (including definition and quality updates).

Final publication in Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:GraphyArchy_-_Wikipedia_00982.jpg

I also stop my GraphyArchyPocket series (before vandalization ...).

Final publication in Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:GraphyArchyPocket_._Wikipedia_00073.jpg
New Hanseatic League Members.png
Autor: Boreas74, Licencja: CC BY-SA 4.0
New Hanseatic League Members
Amsterdam Westerkerk Blick vom Turm auf die Prinsengracht 2.jpg
Autor: Zairon, Licencja: CC BY-SA 4.0
View from the Tower of the West Church to the Prince's Canal, Amsterdam, Province of North Holland, Netherlands
Anne Frank passport photo, May 1942.jpg
The last known photograph of Anne taken in May 1942, taken at a passport photo shoot. (Photo collection Anne Frank House, Amsterdam. Public Domain Work)]
Koninkrijk der Nederlanden.png
Map of the Kingdom of the Netherlands. The mainland and all the islands are on the same scale.
Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg
A late self portrait by Rembrandt, from the period when he had lost most of his fortune.
Netherlands.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 3.0
RUG academie building, 2019.jpg
Autor: Erekle K, Licencja: CC BY-SA 4.0
Main building of University of Groningen, 2019
Flag of NATO.svg
Flaga Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).
Flag of Curaçao.svg
The flag of Curaçao is a blue field with a horizontal yellow stripe slightly below the midline and two white, five-pointed stars in the canton. The geometry and colors are according to the description at Flags of the World.
North Atlantic Treaty Organization (orthographic projection).svg
Autor: Addicted04, Licencja: CC BY 3.0
North Atlantic Treaty Organization in orthographic projection.
Europe orthographic Caucasus Urals boundary.svg
Map of Europe. The continental boundary to Asia as indicated is the standard convention following the Caucasus crest, the Ural River and the Urals Mountains to the Sea of Kara
Delft Blick von der Nieuwe Kerk auf die Oude Kerk 3.jpg
Autor: Zairon, Licencja: CC BY-SA 4.0
View from the New Church to the Old Church, Delft, Province of South Holland, Netherlands
OECD member states map.svg
Autor: Cflm001 (dyskusja), Licencja: CC BY-SA 2.0
Państwa członkowskie OECD.
Harry Mulisch 2010.JPG
Harry Mulisch loopt voor de laatste keer het boekenbal in Amsterdam binnen.