Człowiek (rodzaj)

Człowiek
Homo[1]
Linnaeus, 1758[2]
Okres istnienia: 2,8–0 mln lat temu[3]
Ilustracja
Ilustracja mężczyzny i kobiety Homo sapiens sapiens z zasobów misji Pioneer 10 oraz Pioneer 11
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Podkrólestwo

tkankowce właściwe

Infrakrólestwo

zwierzęta dwubocznie symetryczne

Nadtyp

wtórouste

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Infratyp

żuchwowce

Nadgromada

czworonogi

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Nadrząd

Euarchonty

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy wąskonose

Nadrodzina

człekokształtne

Rodzina

człowiekowate

Podrodzina

Homininae

Plemię

Hominini

Podplemię

Hominina

Rodzaj

człowiek

Typ nomenklatoryczny

Homo sapiens Linnaeus, 1758

Synonimy
  • Pithecanthropus Dubois, 1894
Gatunki

zobacz opis w tekście

Człowiek[4] (Homo) – rodzaj ssaka naczelnego z rodziny człowiekowatych (Hominidae) obejmujący współcześnie występującego człowieka rozumnego (Homo sapiens) oraz blisko z nim spokrewnione formy wymarłe, m.in. Homo habilis, nazywany człowiekiem zręcznym; Homo erectus, nazywany człowiekiem wyprostowanym; Homo neanderthalensis, nazywany człowiekiem neandertalskim. Przedstawiciele tego rodzaju charakteryzowani są względnie dużą pojemnością puszki mózgowej, przystosowaniem do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i dwunożnego chodu, całkowicie przeciwstawnym kciukiem oraz dłońmi zdolnymi do precyzyjnego chwytu umożliwiającego wytwarzanie narzędzi.

W języku polskim nazwie Homo przypisywana jest nazwa zwyczajowa człowiek, choć pod tą nazwą rozumiany jest zwykle współczesny Homo sapiens.

Klasyfikacja biologiczna

Klasyfikacja biologiczna umieszcza człowieka wśród ssaków naczelnych (Primates). Cechą charakterystyczną rodziny człowiekowatych jest skłonność do przyjmowania spionizowanej, dwunożnej postawy (choć gibbony także większość czasu spędzają na dwóch łapach) oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi (potrafią to także szympansy). Samą zdolność do używania narzędzi już wcześniej zaobserwowano u innych gatunków (m.in. u słoni, ośmiornic, delfinów, goryli, szympansów, niektórych gatunków ptaków i ryb[5][6][7]).

Nazwa Homo została po raz pierwszy opublikowana przez Karola Linneusza w 1735 roku w pierwszej edycji Systema Naturae. Linneusz zaklasyfikował człowieka wraz z małpami człekokształtnymi w rzędzie Anthropomorpha. W X edycji Systema Naturae (1758), która dała początek współczesnej nomenklaturze binominalnej, Homo opisany został jako rodzaj ssaków naczelnych – Linneusz zastąpił nazwę Anthropomorpha nazwą Primates[2].

Linneusz zaliczył do tego rodzaju dwa „gatunki”:

  • Homo sapiens – człowieka współczesnego, którego nazwał również Homo diurnus (aktywny w dziennym świetle) – w tym wszystkie żyjące populacje z Europy (Europeus), Afryki (Afer), Ameryki (Americanus) i Azji (Asiaticus),
  • Homo nocturnus (aktywny w nocy) – małpy podobne do człowieka.

Definicja rodzaju Homo zmieniała się z upływem czasu. Obecnie przyjmuje się, że gatunki z tego rodzaju charakteryzują się prowadzeniem naziemnego, zamiast nadrzewnego trybu życia i poruszaniem się w postawie spionizowanej[8], mają większą od pozostałych człekokształtnych pojemność puszki mózgowej, ich kończyny mają budowę przystosowaną do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i dwunożnego chodu, kciuk jest dobrze ukształtowany i całkowicie przeciwstawny, a dłonie są zdolne zarówno do chwytu siłowego, jak i precyzyjnego[9].

Proces filogenetyczny prowadzący do powstania człowieka dokonywał się przez miliony lat od rozdzielenia linii ewolucyjnych Homo od pozostałych hominidów. Świadczy o tym szczególnie linia rozwoju australopiteków, które już 4,2 mln lat temu były od bardzo dawna gałęzią odrębną w stosunku do pozostałych Simiiformes.

Wśród pozostałych cech anatomicznych ludzi, oprócz wyprostowanej postawy ciała, wymienia się ograniczone owłosienie ciała, czerwień wargową, stałocieplność. Te ostatnie występują także u niektórych innych zwierząt.

Systematyka

Etymologia

  • Homo: łac. homo, hominis „człowiek”[10].

Podział systematyczny

Systematyka rodzaju Homo jest dotąd nieustalona, wiadomo jedynie, że w przeszłości występowało kilka gatunków, jednak co do ich liczby i stopnia ich pokrewieństwa nadal trwają spory. Homo sapiens to jedyny występujący dziś gatunek rodzaju Homo.
Przedstawiciele:

NazwaSzacowany okres występowaniaObszar występowaniaUwagi
Homo habilis2,5–1,5 (lub do 1) mln lat temujez. Turkana, Kenia, Etiopiauznano go za twórcę narzędzi kamiennych
Homo rudolfensis2,4-1,8 mln lat temujez. Turkana, Keniaklasyfikowany pierwotnie jako Homo habilis lub Australopithecus sp.
Homo gautengensisponad 2-0,6 mln lat temuAfryka Południowaopisany w maju 2010
Homo erectus2 (lub 1,25)–0,05 mln lat temuAfryka, Azja, Europapotrafił niecić ogień; żył w społecznościach
Homo ergaster1,9–1,7 (lub do 1,25) mln lat temuAfryka wschodnia i południowaklasyfikowany niekiedy jako Homo erectus (populacja afrykańska)
Homo georgicus1,8–1,6 mln lat temuGruzjamożliwa klasyfikacja jako Homo ergaster
Człowiek z Denisowej Jaskini1 mln (szacunkowo) – 38 tys. lat temuSyberiawyodrębniony na podstawie analizy DNA szczątków sprzed 41 tys. lat w marcu 2010
Homo cepranensis900-800 tys. lat temuWłochyznany z jednego znaleziska datowanego na 900-800 tys. lat
Homo antecessor800–350 tys. lat temuHiszpaniaklasyfikowany niekiedy jako Homo heidelbergensis lub Homo erectus
Homo heidelbergensis600–250 tys. lat temuEuropa, Afryka, Chinyklasyfikowany niekiedy jako Homo erectus (populacja europejska) lub archaiczny Homo sapiens
Homo rhodesiensis300–120 tys. lat temuZambia
Homo sapiensod 200 tys. – nadalcały świat
Homo neanderthalensis230–30 tys. lat temuEuropa, zachodnia Azja
Homo floresiensis100 tys. (lub do 1 mln) – 50 tys. lat temuIndonezja[11]

Zobacz też

Przypisy

  1. Homo, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 20. (łac.)
  3. Brian Villmoare, William H. Kimbel, Chalachew Seyoum, Christopher J. Campisano, Erin DiMaggio, John Rowan, David R. Braun, J. Ramon Arrowsmith i Kaye E. Reed. Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia. „Science”. 347 (6228), s. 1352–1355, 2015. DOI: 10.1126/science.aaa1343 (ang.). 
  4. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.)
  5. Wiedza i Życie, listopad 2011, str. 15
  6. 10 Animals That Use Tools, www.livescience.com [dostęp 2017-11-23].
  7. Animal Tool Use
  8. Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1971.
  9. Wojciech Bresiński: Encyklopedia audiowizualna Britannica : zoologia. Cz. 1. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006. ISBN 83-6056-305-5.
  10. Palmer 1904 ↓, s. 330.
  11. Anthropologist Confirms 'Hobbit' Indeed A Separate Species (ang.). 29 stycznia 2007. [dostęp 2009-12-08].

Bibliografia

  • T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904 (ang.). 
  • Civilizations of the Ancient Near East. J. M. Sasson (red.), J. Baines, G. Beckman, K. S. Rubinson (z-a. red.). T. 1. Nowy Jork: Simon & Schuster Macmillan, 1995. ISBN 0-684-19720-0.
  • African systems of kinship and marriage. A.R. Radcliffe-Brown, Daryll Forde (red.). Londyn-Nowy Jork: KPI – International African Institute, 1987. ISBN 0-7103-0234-7.
  • Man, evolution of. W: Encyclopaedia Britannica. T. 14. W. Benton, 1964, s. 758-769.
  • Human Nature. W: Encyclopaedia Britannica. T. 11. W. Benton, 1964, s. 827-828.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Anthroplogy - human skull of a boy.JPG
Autor: High Contrast, Licencja: CC BY 3.0 de
Anthroplogy - human skull of a boy. The skull is of a boy that was likely about 8 years old. The age of the skull itself is not known. Note the mandibular central incisors breaking through.
Human.svg
SVG rendition of the humans on the Pioneer 10 plaque
Sahelanthropus tchadensis Toumai lateral view.jpg
(c) Oryctes, CC BY-SA 3.0
Cast of the Sahelanthropus tchadensis holotype cranium TM 266-01-060-1, dubbed Toumaï, in facio-lateral view.
Homo erectus.jpg
Autor: Thomas Roche from San Francisco, USA, Licencja: CC BY-SA 2.0
Homo erectus, Museum of Natural History, Ann Arbor, Michigan, November 2007.
Australopithecus africanus STS, Mrs.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Alberto Salguero (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Pablo Alberto Salguero Quiles