Homoseksualizm

Dwie szeroko uśmiechnięte kobiety przytulają się stykając się bokami głów. W tle widoczny jest fragment fasady budynku Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych z widocznym tympanonem i kolumnami. Kobieta stojąca po prawej jest lekko wyższa, czarnoskóra i ma krótkie czarne włosy. Kobieta po lewej ma ciemno rude pofalowane włosy sięgające jej do ramion ma na sobie czerwono-szarą bluzkę. Kobieta po prawej ma na sobie ciemnoniebieską koszulę w białą kratkę.
Para lesbijska, Waszyngton, 2015
Para gejowska, Baltimore, 2017

Homoseksualność (z greki ὁμόιος homoios „taki sam, równy” oraz z łac. sexualis „płciowy”[1]; też: homoseksualizm[2]) – pociąg romantyczny, seksualny lub zachowanie seksualne pomiędzy osobami tej samej płci. Obok heteroseksualności i biseksualności jest jedną z trzech głównych orientacji seksualnych w ramach kontinuum seksualnego[3][4][5].

Naukowcy podejrzewają, że orientacja seksualna jest spowodowana złożoną zależnością wpływów genetycznych, hormonalnych i środowiskowych[6][7][8] i nie uważają, by była ona kwestią wyboru[6][7][9]. Uznają teorie biologiczne[6], i choć niektórzy wskazują także czynniki społeczne[10][11], to podkreślają biologiczne podłoże orientacji seksualnej, zwłaszcza w przypadku mężczyzn[12][13][14]. Nie ma przekonujących dowodów na rolę odgrywaną przez rodzicielstwo lub doświadczenia z wczesnego dzieciństwa w kształtowaniu orientacji seksualnej[15]. Choć istnieją uprzedzenia, zgodnie z którymi aktywność homoseksualna jest nienaturalna[16], badania naukowe wykazały, że homoseksualność jest normalną i naturalną wariacją w ludzkiej seksualności i nie jest sama w sobie źródłem negatywnych skutków psychologicznych[3][17]. Poza ludźmi zachowania homoseksualne zostały udokumentowane u wielu gatunków zwierząt[18][19][20][21][22]. Nie ma wystarczających dowodów na poparcie interwencji psychologicznych w celu zmiany orientacji seksualnej. Brak badań dowodzących skuteczności takich interwencji[23].

Najczęstsze oznaczenia określające osoby homoseksualne to „lesbijka” dla kobiet i „gej” dla mężczyzn[2] (choć w języku angielskim słowo gay jest używane zarówno w odniesieniu do homoseksualnych mężczyzn, jak i kobiet). Wiele gejów i lesbijek żyje w trwałych i wzajemnie oddanych związkach[24]. W zakresie kluczowych aspektów psychologicznych takie związki są równoważne relacjom heteroseksualnym[25][26][27]. Liczba osób, które identyfikują się jako geje lub lesbijki oraz odsetek osób doświadczających związków seksualnych z osobami tej samej płci są trudne do oszacowania z różnych powodów, m.in. dlatego że wiele osób homoseksualnych nie ujawnia otwarcie swojej orientacji z powodu homofobii, heteroseksizmu i innych form dyskryminacji[28].

Związki i akty homoseksualne były afirmowane, a także potępiane na przestrzeni dziejów, w zależności od formy, jaką przyjmowały, i kultury, w jakiej występowały[29]. Liberalizacja stosunku do homoseksualności w państwach zachodnich następowała powoli[29]. Tolerancja lub aprobata dla homoseksualności zaczęły zwiększać się stopniowo od XX wieku[29], a dopiero od początku XXI wieku warunki polityczne umożliwiły formalną widoczność i podliczenie osób homoseksualnych. Nastąpiła też zmiana w zakresie zwiększenia widoczności oraz uznania równych praw osób homoseksualnych, w tym: prawa do zakładania rodziny, zawierania małżeństw i związków partnerskich, adopcji i wychowywania dzieci, zatrudnienia, służby wojskowej, równego dostępu do opieki zdrowotnej. Wprowadzono mechanizmy prawne przeciwdziałające aktom nienawiści na tle orientacji seksualnej, w tym wobec osób w okresie dojrzewania szczególnie narażonym na przemoc.

Uznawanym za istotny aspektem homoseksualności jest również poczucie tożsamości oraz społecznej przynależności osób, które odczuwają pociąg do osób tej samej płci. Osoby homoseksualne współtworzą zbiór LGBT[30], zaś część osób homoseksualnych współtworzy społeczność LGBT.

Termin

Znaczenie słowa „homoseksualność” może się różnić w zależności od kontekstu[2]. Współcześnie określenie to bywa rozumiane w trzech powiązanych wzajemnie znaczeniach:

  • stan pociągu seksualnego/romantycznego lub podniecenia (ang. sexual/romantic attraction or arousal), w którym istnieją u danej osoby szczególne skłonności lub predyspozycje do angażowania się w kontakty seksualne z drugą osobą tej samej płci,
  • zachowanie seksualne (ang. sexual behaviour), kontakty seksualne z drugą osobą tej samej płci. Jeśli takie zachowania występują bez skłonności homoseksualnych czy przyjmowania tożsamości homoseksualnej (np. kontakty homoseksualne więźniów) określane są jako homoseksualność sytuacyjna lub pseudohomoseksualność,
  • rola społeczna i tożsamość seksualna (ang. sexual identity), rozumiane jako jedna z wielu ról istniejących w społeczeństwach.

W krajach zachodnich istnieje tendencja do łączenia wszystkich trzech znaczeń, w efekcie osoby homoseksualne wykazują określone zachowania ze względu na swoje predyspozycje, prowadząc jednocześnie określony styl życia[31]. W koncepcji orientacji seksualnej pociąg seksualny, zachowania i tożsamość ściśle się ze sobą łączą, a ich oddzielne traktowanie jest źródłem błędów[32].

Pochodzenie pojęcia

Skan fragmentu dokumentu.Cała powierzchnia ilustracji jest pokryta odręcznym pismem. Na środku jasno żółtym kolorem zaznaczone jest słowo homosexual.
Karl-Maria Kertbeny wprowadził określenie „homoseksualny”. Po raz pierwszy zostało ono użyte w liście na ilustracji.

Termin – homoseksualizm– został utworzony w 1869 roku przez pisarza Karla Kertbenego jako przeciwieństwo heteroseksualizmu[2]. Jako termin medyczny określenie to pojawiło się po raz pierwszy w 1892 w tłumaczeniu C.G. Chaddocka dzieła Kraffta-Ebinga Psychopathia Sexualis na język angielski, jednak z negatywną konotacją (jako patologia)[33][34].

Określenia

Historyczne

Język staropolski miał dosyć bogatą leksykę seksu między mężczyznami: „samcołożnik" pochodzi z 1619 roku[35]; słowo to było używane w przekładach Biblii. Inne staropolskie określenia homoseksualnego mężczyzny to: „dodomczyk”, „chłopczykarz”, „sodomita”, „mężolubnik”, „mężołożnik”[36]. „Paziolubstwo” z kolei określało efebofilię wśród szlachetnie urodzonych.

W XIX wieku do określenia męskiej orientacji homoseksualnej zaczęto używać wielu nowych terminów zapożyczonych z języka starogreckiego: „uranizm” bądź „pederastia”. Orientacja lesbijska (seks między kobietami) była zaś określana jako „safizm” lub „trybadyzm”.

Słowa te, dziś rzadko spotykane, mają pewne niuanse znaczeniowe. Uranizm oznaczał seks między mężczyznami (od boga Uranosa, ojca bogów i tytanów, władcy nieba). Słowo „pederastia” pochodzi od greckiego paiderastia, co znaczy „miłość do chłopców” (z greckiego pais – chłopiec i erastes – kochanek[37]) – w starożytnej Grecji typowe były stosunki homoseksualne między dojrzałymi mężczyznami a dorastającymi chłopcami. Encyklopedia PWN definiuje pederastię jako homoseksualizm męski, w szczególności zachowania seksualne dorosłego mężczyzny wobec młodzieńca, a w obiegowym znaczeniu jako stosunek analny mężczyzny z młodzieńcem[38]. Safizm to określenie miłości lesbijskiej pochodzące od imienia poetki greckiej Safony, autorki czułych wierszy miłosnych skierowanych do kobiet. Trybadyzm oznacza rodzaj seksu między kobietami, polegający na ocieraniu się intymnymi częściami ciała (od gr. tríbein – ocierać się, trzeć). Termin homoseksualizm pojawił się w Słowniku wyrazów obcych Trzaski, Everta i Michalskiego, wydanym w roku 1927, i został tam zdefiniowany jako „pociąg płciowy do osób tej samej płc”[2].

Współczesne

Tęczowa flaga powiewa na tle błękitnego nieba zakrywając częściowo promienie słońca. Flaga wisi czerwonym pasem do góry a fioletowy jest na dole.
Tęczowa flaga – międzynarodowy symbol społeczności LGBT+

W latach 60. XX wieku zaczęto stosować słowo gej (ang. gay) w odniesieniu do mężczyzn homoseksualnych i z pozytywną konotacją, według filozofa Michela Foucaulta jako wyraz „walki o nową świadomość, niezależną tożsamość i społeczne uznanie”[39]. Żeńskim odpowiednikiem tego określenia jest lesbijka (od nazwy wyspy Lesbos, z której pochodziła Safona)[40].

Według organizacji Grupy Edukatorów Seksualnych „Ponton” pozytywny wydźwięk mają sformułowania osoba homoseksualna i osoba o orientacji homoseksualnej, które podkreślają podmiotowość takich osób[41].

Demografia

Trudno ustalić udział osób homoseksualnych w społeczeństwie[42], przede wszystkim, dlatego że osoby homoseksualne są w kulturach heteronormatywnych poddane nieustannemu wykluczeniu[43]. Wskutek tego część z nich obawia się ujawnienia swojej tożsamości[44], część internalizuje uprzedzenia homofobiczne, co prowadzi do wypierania się własnej homoseksualności (internalised homophobia)[45]. Badania, które za osobę homoseksualną uznają kogoś, kto odbywał stosunki seksualne tylko z osobami tej samej płci, zwykle wyznaczają odsetek populacji homoseksualnej w granicach 1%[46][47]. Według badań przeprowadzonych w krajach zachodnich stałe zachowania homoseksualne wykazuje 2–7% ludzi[46][47][48][49][50][51][52][53][54][55], a orientację homoseksualną w Stanach Zjednoczonych deklaruje 1,4% kobiet i 2,8% mężczyzn[56][57]. W Stanach Zjednoczonych najwięcej mężczyzn deklarujących orientację homoseksualną lub biseksualną to Latynosi – 3,7%. Wśród osób pochodzących z Azji badanie nie wykazało osób o orientacji homo- lub biseksualnej. Biali i czarni mężczyźni deklarowali odpowiednio 3,0% i 1,5%. Wśród kobiet najwięcej deklarujących orientację homo- lub biseksualną należy do rasy białej 1,7%. Pozostałe grupy etniczne deklarowały: kobiety czarne 0,6%, Latynoski 1,2% i kobiety pochodzenia azjatyckiego 0%. Mniejszości seksualne w 12 największych miastach USA to 9,2% mężczyzn i 2,6% kobiet. Na terenach wiejskich to 1,3% mężczyzn i 0% kobiet. Wyższy poziom wykształcenia jest powiązany z większym udziałem osób homoseksualnych i biseksualnych. Wśród osób, które nie ukończyły szkoły średniej 1,6% mężczyzn i 0,4% kobiet to mniejszości seksualne, wśród osób po studiach 3,3% mężczyzn i 3,6% kobiet to mniejszości seksualne[56].

Naukowcy, prowadząc badania, definiują osobę homoseksualną jako osobę, która sama się za taką uważa. Problem w takiej definicji pojawia się, gdy bierzemy pod uwagę kultury niezachodnie, które nie konstruują sztywnego podziału na homo-, bi- i heteroseksualistów[58]. W niektórych kulturach uznaje się, że każdy człowiek posiada potencjalne predyspozycje do uprawiania seksu zarówno homoseksualnego, jak i heteroseksualnego. W związku z tym, nawet osoba, która często uprawia seks z osobami tej samej płci, może nie uważać siebie za „osobę homoseksualną” w znaczeniu kultury Zachodu. Inny problem polega na konstruowaniu przez różne społeczeństwa odmiennych konfiguracji płci kulturowej. Przykładem może być indyjska hidźra, która jest uważana za trzecią płeć i – choć posiada męskie ciało – to seks mężczyzny z nią nie jest uważany za seks homoseksualny[59]. Istnieją także problemy z definicją orientacji seksualnej w przypadku osób transpłciowych.

Sondaż Instytutu Gallupa z 2002 roku pokazał, że zdaniem Amerykanów, nawet 21% mężczyzn to geje, a 22% kobiet to lesbijki. Około jedna czwarta pytanych oszacowała liczbę osób homoseksualnych na więcej niż 25% populacji. Natomiast, co najmniej jeden na sześciu pytanych nie był w stanie oszacować tej liczby. Mężczyźni podawali niższe szacunki niż kobiety. Co ciekawe, respondenci obu płci uważali, że wśród osób płci przeciwnej jest więcej osób homoseksualnych niż wśród osób ich własnej płci. Rosnąca liczba homoseksualnych bohaterów w mediach, w większości pozytywnych, może wpływać na akceptację homoseksualności wśród społeczeństwa i tym samym powodować to, że Amerykanie zawyżają liczbę gejów i lesbijek w populacji. Wyniki dotyczące liczby homoseksualnych kobiet bazują na sondażu telefonicznym przeprowadzonym na grupie 489 osób, a mężczyzn – 518 osób. Jak podaje Gallup, amerykański spis powszechny z 2000 roku wykazał, że pary jednopłciowe stanowią mniej niż 1% wszystkich gospodarstw domowych[60].

Homoseksualność w medycynie i psychologii

Stanowisko organizacji naukowych

Istnieje konsensus naukowy, że homoseksualność jest normalnym wariantem ludzkiej seksualności[61][62][63][64][65][66][67]. Takie stanowisko prezentują:

  • Światowa Organizacja Zdrowia[68], Światowe Towarzystwo Psychiatryczne[69], Światowe Towarzystwo Medyczne[70], Światowe Towarzystwo Zdrowia Seksualnego[71], International Society of Psychiatric-Mental Health Nurses[72], Międzynarodowa Federacja Pracowników Socjalnych[73], Panamerykańska Organizacja Zdrowia[64], Stały Komitet Lekarzy Europejskich[74], Stowarzyszenie Psychiatryczne Ameryki Łacińskiej[75],
  • Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne[76], Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne[62][65][77], Amerykańskie Towarzystwo Psychoanalityczne[78][79], Amerykańska Akademia Pediatryczna[80][81], Amerykańska Akademia Psychiatrii Dzieci i Młodzieży[82][83][84], Amerykańskie Towarzystwo Medyczne[85], Amerykańskie Kolegium Lekarzy[86], Amerykańskie Stowarzyszenie Zdrowia Publicznego[82], Amerykańskie Stowarzyszenie Zdrowia Szkolnego[61], Amerykańska Akademia Lekarzy Rodzinnych[87][88], amerykańskie Towarzystwo Zdrowia i Medycyny Młodzieży[89], American Academy of Physician Assistants[90], Amerykańska Akademia Pielęgniarstwa[91], Amerykańskie Stowarzyszenie Pielęgniarek[92], amerykańskie Narodowe Stowarzyszenie Dyplomowanych Pielęgniarek Pediatrycznych[93], amerykańskie Narodowe Stowarzyszenie Pielęgniarek Szkolnych[94], Association of American Medical Colleges[95], Amerykańskie Stowarzyszenie Edukatorów, Doradców i Terapeutów Seksualnych[96], Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologów Szkolnych[61], Amerykańskie Towarzystwo Terapii Małżeńskiej i Rodzinnej[97], amerykańskie Narodowe Stowarzyszenie Pracowników Socjalnych[65], amerykańskie Towarzystwo Terapii Behawioralnej i Poznawczej[98], Amerykańskie Stowarzyszenie Poradnictwa Psychologicznego[99], amerykańskie National Latinx Psychological Association[100], Amerykańskie Stowarzyszenie Doradców Szkolnych[61],
  • Kanadyjskie Towarzystwo Psychiatryczne[101], Kanadyjskie Towarzystwo Psychologiczne[102], Kanadyjskie Towarzystwo Pediatryczne[103],
  • brytyjskie Królewskie Kolegium Psychiatrów[104], Brytyjskie Towarzystwo Psychologiczne[105][106], Brytyjska Rada Psychoanalityczna[107], Rada Psychoterapii Zjednoczonego Królestwa[108], Brytyjskie Towarzystwo Medyczne[109], brytyjskie Królewskie Kolegium Lekarzy Rodzinnych[110], brytyjskie College of Sexual and Relationship Therapists[110], Brytyjskie Stowarzyszenie Poradnictwa Psychologicznego i Psychoterapii[111], Brytyjskie Towarzystwo Terapii Behawioralnej i Poznawczej[110], brytyjskie Narodowe Stowarzyszenie Poradnictwa Psychologicznego[112],
  • Królewskie Australijsko-Nowozelandzkie Kolegium Psychiatrów[113], Australijskie Towarzystwo Psychologiczne[114][115], Australijskie Towarzystwo Medyczne[116], Australijska Federacja Psychoterapii i Poradnictwa Psychologicznego[117],
  • Nowozelandzkie Towarzystwo Psychologiczne[100],
  • Polskie Towarzystwo Psychologiczne[118], Polskie Towarzystwo Seksuologiczne[119][120],
  • Stowarzyszenie Niemieckich Specjalistów w dziedzinie Psychiatrii i Psychoterapii[121], Niemieckie Towarzystwo Psychiatrii, Psychoterapii, Psychosomatyki i Neurologii[66][122], Niemieckie Towarzystwo Psychologiczne[100], Niemieckie Towarzystwo Medyczne[123],
  • Austriackie Towarzystwo Psychiatrii, Psychoterapii i Psychosomatyki[124], Federalna Grupa Ekspertów Psychiatrii i Medycyny Psychoterapeutycznej Austriackiego Towarzystwa Medycznego[124][125], Austriackie Towarzystwo Zdrowia Publicznego[126], Austriackie Towarzystwo Seksuologiczne[127],
  • Francuska Federacja Seksuologii i Zdrowia Seksualnego[128],
  • Holenderski Instytut Psychologii[129], Królewskie Holenderskie Towarzystwo Medyczne[130], Holenderskie Towarzystwo Seksuologiczne[129],
  • Hiszpańskie Towarzystwo Psychiatryczne[131], Hiszpańska Generalna Rada Psychologii[132], Madryckie Kolegium Psychologów[133][134], Hiszpańskie Towarzystwo Podstawowej Opieki Pediatrycznej[135], Hiszpańska Federacja Stowarzyszeń Seksuologicznych[136],
  • Włoskie Towarzystwo Psychologiczne[137], włoska Krajowa Rada Psychologów[138][139], Włoskie Towarzystwo Seksuologiczne i Edukacji Seksualnej[140],
  • Szwedzkie Towarzystwo Psychologiczne[141],
  • Stowarzyszenie Portugalskich Psychologów[142], Portugalskie Towarzystwo Seksuologii Klinicznej[143],
  • Szwajcarskie Towarzystwo Psychologiczne[129],
  • Duńskie Towarzystwo Medyczne[144],
  • Norweskie Towarzystwo Psychiatryczne[145], Norweskie Towarzystwo Psychologiczne[145],
  • Fińskie Towarzystwo Medyczne[146],
  • Irlandzkie Kolegium Psychiatryczne[147], Irlandzkie Towarzystwo Psychologiczne[148],
  • Rosyjskie Towarzystwo Psychologiczne[100],
  • Węgierskie Towarzystwo Psychologiczne[149],
  • Południowoafrykańskie Stowarzyszenie Psychiatrów[150], Południowoafrykańskie Towarzystwo Psychologiczne[151][152], Południowoafrykańska Akademia Nauk[67],
  • Chambre Camerounaise des Acteurs en Psychologie[100],
  • Brazylijskie Towarzystwo Psychiatryczne[153], brazylijska Federalna Rada Psychologii[154][155], Brazylijskie Towarzystwo Psychologii Analitycznej[156], brazylijska Federalna Rada Medycyny[157], Associação Brasileira de Ensino de Psicologia[100], Brazylijskie Towarzystwo Psychologii Prawnej[100], Brazylijskie Towarzystwo Psychologii Szkolnej i Edukacyjnej[100], Brazylijskie Towarzystwo Psychoterapii[100], Instituto Brasileiro de Avaliação Psicológica[100], brazylijskie Associação Nacional de Pesquisa e Pós-graduação em Psicologia[100],
  • Meksykańskie Towarzystwo Zdrowia Seksualnego[158],
  • Kolumbijskie Towarzystwo Psychiatryczne[159], Kolumbijska Krajowa Rada Psychologii[129], Kolumbijskie Kolegium Psychologów[100], Kolumbijska Fundacja na Rzecz Postępu Psychologii[129],
  • Chilijskie Kolegium Psychologów[160][161],
  • Gwatemalskie Towarzystwo Psychologiczne[100],
  • Izraelskie Towarzystwo Psychiatryczne[162], Izraelskie Towarzystwo Psychologiczne[163], Izraelskie Towarzystwo Pediatryczne[162], Izraelskie Towarzystwo Psychiatrii Dzieci i Młodzieży[162], Izraelskie Towarzystwo Medyczne[162], Izraelskie Towarzystwo Lekarzy Rodzinnych[162], Izraelskie Towarzystwo Medycyny Młodzieży[162],
  • Libańskie Towarzystwo Psychiatryczne[164], Libańskie Towarzystwo Psychologiczne[165], Libańskie Towarzystwo Medyczne na Rzecz Zdrowia Seksualnego[166],
  • Indyjskie Towarzystwo Psychiatryczne[167][168],
  • Japońskie Towarzystwo Psychiatrii i Neurologii[169],
  • Filipińskie Towarzystwo Psychologiczne[170],
  • Hongkońskie Kolegium Psychiatrów[171], Hongkońskie Towarzystwo Psychologiczne[172],
  • Tajwańskie Towarzystwo Psychiatryczne[173] i Tajwańskie Towarzystwo Medyczne[174].

Historycznie

Hipokrates, grecki lekarz żyjący na przełomie V i IV wieku p.n.e., wśród zaburzeń psychicznych wymieniał „chorobę Scytów” (transwestytyzm), ale nie homoseksualność[175].

Soranus z Efezu, grecki lekarz żyjący na przełomie I i II wieku n.e. i Caelius Aurelianus, rzymski lekarz praktykujący w V wieku n.e., w swoich pracach zaliczali homoseksualność do zaburzeń psychicznych[175].

Awicenna, perski lekarz żyjący w latach 980–1037 n.e., w Kanonie medycyny sklasyfikował pasywną homoseksualność jako zaburzenie psychiczne[175].

Homoseksualność została umieszczona wśród zaburzeń psychicznych w The Physiognomy of Mental Diseases z roku 1833 roku autorstwa szkockiego lekarza Alexandra Morisona i w Compendium der Psychiatrie z 1883 roku autorstwa niemieckiego psychiatry Emila Kraepelina[175].

W 1886 roku Richard von Krafft-Ebing, niemiecki psychiatra, opublikował dzieło Psychopathia Sexualis, w którym homoseksualność i inne nieprokreacyjne zachowania seksualne uznał za patologię. Krafft-Ebing uważał, że skłonności homoseksualne mogą być uwarunkowane biologiczne i wtedy należałoby uznać je za chorobę wrodzoną[176].

Havelock Ellis (1896), brytyjski lekarz i Magnus Hirschfeld (1914), niemiecki lekarz, uważali homoseksualność za wrodzoną i normalną ekspresję ludzkiej seksualności[176][177][178].

Według Sigmunda Freuda (1905/1915), austriackiego lekarza i twórcy psychoanalizy, każdy człowiek rodzi się biseksualny. Nie uważał on homoseksualności za chorobę, lecz nie uznawał, że jest ona tak samo normalna jak heteroseksualność. Zdaniem Freuda, homoseksualność była wynikiem zatrzymania rozwoju seksualnego[179].

Po śmierci Freuda w 1939 roku jego następcy odrzucili koncepcję wrodzonego biseksualizmu. Stwierdzili, że jedyną biologiczną normą jest heteroseksualizm, a homoseksualność uznali za chorobliwy lęk do osób przeciwnej płci, spowodowany niewłaściwym wychowaniem przez rodziców. Do takiej interpretacji psychoanalizy przyczynił się przede wszystkim węgierski psychoanalityk Sandor Rado (1940)[63][176][179].

W latach 50. i 60. wśród psychiatrów panował konsensus odnoście patologicznego statusu homoseksualności[179][180]. Osoby homoseksualne próbowano leczyć m.in. psychoterapią, hormonami, terapią awersyjną, lobotomią, elektrowstrząsami i kastracją[63].

Usunięcie homoseksualności przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA) z klasyfikacji DSM w 1973 roku poprzedziło ukazanie się nowych prac naukowych[181] i badań[182] nad osobami homoseksualnymi oraz naciski ze strony gejowskich aktywistów oraz debaty, które przetoczyły się przez samo Towarzystwo, organizacje homoseksualne i media[63][183][184]. Na decyzję APA miały wpływ m.in. badania naukowe pokazujące, że homoseksualność nie wiąże się z zaburzeniami psychicznymi[185]. Homoseksualność została wykreślona przez Światową Organizację Zdrowia z dziesiątej rewizji klasyfikacji ICD, która ukazała się w 1992 roku[176]. Ówczesne przekonanie o patologicznym charakterze homoseksualności bazowało na błędnych metodologicznie badaniach opartych na obserwacjach osób homoseksualnych osadzonych w więzieniach i takich które znalazły się w szpitalach psychiatrycznych na skutek innych problemów psychicznych bez badań porównawczych osób heteroseksualnych i osób homoseksualnych zdrowych psychicznie przebywających na wolności. Badanie naukowe opublikowane przez psycholog Evelyn Hooker w którym wskazuje ona że eksperci w dziedzinie zdrowia psychicznego nie są w stanie rozróżnić osób homoseksualnych od heteroseksualnych na podstawie testów stosowanych powszechnie wtedy przy diagnostyce psychiatrycznej[182] To badanie było jednym z argumentów wskazujących że postrzeganie homoseksualności jako patologii psychicznej opierało się na wadliwych metodologicznie badaniach i uprzedzeniach społecznych, a nie na faktach naukowych[65][119][186].

Homoseksualność w klasyfikacjach medycznych

DSM

Homoseksualność została sklasyfikowana jako dewiacja seksualna zarówno w pierwszym wydaniu Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych (DSM-I) z 1952 roku, jak i w drugim wydaniu (DSM-II) z 1968 roku[180].

W grudniu 1973 roku Zarząd Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego zagłosował za usunięciem homoseksualności z DSM i zastąpieniem go zaburzeniem orientacji seksualnej, ale zastrzegał, że nie oznacza to uznania homoseksualności za „normalną czy tak samo wartościową jak heteroseksualizm”. Nowa diagnoza traktowała homoseksualność jako zaburzenie tylko wtedy, gdy osoba odczuwała z jego powodu niepokój, konflikt wewnętrzny lub chciała zmienić swoją orientację seksualną. Władze Towarzystwa spodziewały się, że działacze gejowscy błędnie zinterpretują ich decyzję: „Niewątpliwie grupy homoseksualnych aktywistów będą twierdzić, że psychiatria uznała wreszcie homoseksualność za tak samo normalny jak heteroseksualizm. Będą one w błędzie”. Ponadto organizacja po raz pierwszy opowiedziała się przeciwko dyskryminacji osób homoseksualnych w zakresie praw obywatelskich. W kwietniu 1974 roku decyzję Zarządu o wykreśleniu homoseksualności z DSM w referendum poparło 58% głosujących członków Towarzystwa[176][187][188].

W lipcu 1974 roku ukazał się siódmy wydruk podręcznika DSM-II, w którym homoseksualność zastąpiono nową kategorią diagnostyczną – zaburzeniem orientacji seksualnej[189].

W 1980 roku zostało opublikowane trzecie wydanie klasyfikacji – DSM-III, w którym zaburzenie orientacji seksualnej przemianowano na homoseksualność egodystoniczną i umieszczono w grupie innych zaburzeń psychoseksualnych. W DSM-III-R, opublikowanym w 1987 roku, ta diagnoza została zarzucona, tym samym Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznało homoseksualność za normalny wariant ludzkiej seksualności[176][190]. W tym wydaniu DSM, a potem również w DSM-IV (1994) i DSM-IV-TR (2000) „utrwalone i znaczne cierpienie związane z orientacją seksualną” zaliczono do kategorii zaburzeń seksualnych nieokreślonych inaczej[190][191].

W 2013 roku ukazał się DSM-5, w którym ta kategoria diagnostyczna została usunięta[190].

ICD

W 1948 roku została opublikowana szósta rewizja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-6), która jako pierwsza zawierała klasyfikację zaburzeń psychicznych. ICD-6 zaliczała homoseksualność do dewiacji seksualnych[192][190]. Homoseksualność była dalej patologizowana w ICD-7 (1955), ICD-8 (1965) i ICD-9 (1975)[190].

17 maja 1990 roku Światowe Zgromadzenie Zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaaprobowało depatologizację homoseksualności. W 2004 roku na pamiątkę tego wydarzenia 17 maja ustanowiono Międzynarodowym Dniem Przeciw Homofobii, który od 2015 roku obchodzony jest jako Międzynarodowy Dzień Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii[193][194].

W 1992 roku ukazała się dziesiąta rewizja Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10), w której w miejsce homoseksualności wprowadzono orientacją seksualną niezgodną z ego (egodystoniczną) wraz z nową kategorią diagnostyczną F66 – zaburzeniami psychologicznymi i zaburzeniami zachowania związanymi z rozwojem i orientacją seksualną[176][68]. W klasyfikacji znalazła się też informacja, że: „orientacji seksualnej – samej w sobie – nie należy uważać za zaburzenie”[68].

W 2013 roku Stały Komitet Lekarzy Europejskich[74] i World Professional Association for Transgender Health[195], a w 2014 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne[196] i powołana przez WHO Grupa Robocza ds. Klasyfikacji Zaburzeń Seksualnych i Zdrowia Seksualnego[192] zarekomendowały Światowej Organizacji Zdrowia usunięcie orientacji seksualnej niezgodnej z ego (egodystonicznej) wraz z całą kategorią diagnostyczną F66 z klasyfikacji ICD-11. Nowa klasyfikacja została opublikowana 18 czerwca 2018 roku i nie zawiera już tej kategorii[197][198]. ICD-11 została zatwierdzona przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia 25 maja 2019 roku i obowiązuje od 1 stycznia 2022 roku[199].

CCMD

Homoseksualność została sklasyfikowana jako zaburzenie seksualne w pierwszej wersji Chińskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (CCMD-1), opublikowanej w 1978 roku. Homoseksualność była dalej patologizowana w CCMD-2 (1989) i w CCMD-2-R (1994)[200].

W 2001 roku Chińskie Towarzystwo Psychiatryczne wykreśliło homoseksualność z trzeciej wersji Chińskiej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych (CCMD-3), wprowadzając w jego miejsce diagnozę podobną do homoseksualności egodystonicznej. Od tego czasu chińska psychiatria nie uznaje homoseksualności za zaburzenie psychiczne, ale też nie uważa jej za normalny wariant ludzkiej seksualności[200].

Zdrowie osób homoseksualnych

Według organizacji Gay and Lesbian Medical Association kwestie związane ze zdrowiem osób homoseksualnych obejmują statystycznie wyższe ryzyko zakażenia wirusem HIV (prowadzącego do AIDS), występowania niektórych nowotworów (w tym raka piersi oraz szyjki macicy), zapalenia wątroby, problemów ze zdrowiem psychicznym (zwłaszcza depresji), uzależnień (np. od palenia papierosów)[201].

Homoseksualność u mężczyzn a HIV/AIDS

Homoseksualność była historycznie łączona z AIDS ze względu na to, że początkowy rozwój epidemii miał miejsce wśród gejów. W rezultacie chorobę tę określano skrótem GRID (Gay-Related Immunodeficiency)[202]. Zarzuty tego typu spotyka się również współcześnie[203].

Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego, ryzyko zakażenia wirusem HIV zależy od zachowań danej osoby, a nie od jej orientacji seksualnej[204]. Praktyki, które są obarczone większym ryzykiem zakażenia, są bardziej popularne wśród osób LGBT[205].

W Ameryce Północnej, Europie Zachodniej oraz Australii po spadku liczby zakażeń w wyniku kontaktów homoseksualnych w połowie lat 90. XX wieku nastąpił kolejny wzrost od roku 2000[206]. Znacznie zwiększone ryzyko infekcji wirusem stwierdzono także wśród mężczyzn utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami w krajach Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej oraz krajach o niskim i średnim dochodzie Europy[207][208]. W roku 2004 zdefiniowane zostało działanie nazwane barebacking, jest to w pełni świadome ryzykowne zachowanie, polegające na odbywaniu stosunków analnych bez prezerwatywy. Zachowania takie obecne są w środowiskach mężczyzn wykazujących zachowania homoseksualne nawet gdy jeden z partnerów jest świadomy bycia zakażonym[209].

W krajach Europy Zachodniej, rozumianej jako 15 krajów Unii Europejskiej, przed rokiem 2003, zakażonych wirusem HIV było zwykle 10–20% mężczyzn homoseksualnych i biseksualnych. Szczególnie dużo zakażonych mężczyzn z grupy MSM (ang. men having sex with men) jest w dużych miastach[210]. W grupie mężczyzn mających kontakty z mężczyznami więcej niż 10% zakażonych HIV stwierdzono w 7 krajach europejskich. Kraje te to: Francja (17,7%), Hiszpania (13,1%), Grecja (12,7%), Niemcy (11,5%), Szwajcaria (11,3%), Belgia (10,4%), Portugalia (10,2%). W roku 2007 oszacowano, że w Niemczech kontakty seksualne między mężczyznami są przyczyną 74% nowych infekcji (w roku 2005 – 70%[211]). Ten sam poziom wykazano w Czechach w roku 2011. W Szwecji mężczyźni homoseksualni odpowiadają za 50%, a w Holandii za 55% nowych infekcji HIV. Źródłem infekcji są przede wszystkim starsi mężczyźni homoseksualni. Dane z lat 2010–2012 wskazują na wzrost liczby zakażeń w grupie MSM[212].

W Europie Środkowej odsetek zakażeń jest kilkukrotnie mniejszy – w Polsce 26,6% zarażeń w latach 2013–2017 dotyczy kontaktów seksualnych między mężczyznami[213]. Równocześnie do nosicielstwa HIV przyznaje się około 5% populacji gejów w Polsce[214]. Do wysokiej zachorowalności przyczynia się fakt, że seks analny, który należy do zachowań seksualnych obarczonych dużym ryzykiem zakażenia[215], jest powszechnie akceptowany przez gejów[205].

Na podstawie badań z 2016 i 2017 r. stwierdzono, że w USA homoseksualni i biseksualni mężczyźni stanowili około 66% nowych zakażeń HIV ogółem oraz 82% wśród mężczyzn. Spośród nich największą liczbę rozpoznań HIV stanowili czarni mężczyźni(38%), a następnie Latynosi(29%) i biali(28%)[216][217]. W latach 2002–2007 wartość ta wynosiła 55%[218], następnie spadła do 47% i ponownie wzrosła do 51%[219]. Od 2011 r. do 2016 r. ilość zakażeń HIV utrzymywała się na stałym poziomie około 26 000 rocznie wśród wszystkich mężczyzn homoseksualnych i biseksualnych. Tendencje różniły się w zależności od rasy lub grupy etnicznej[216][217].

Zdrowie psychiczne

Osoby homoseksualne w porównaniu z osobami heteroseksualnymi cechuje większe ryzyko zaburzeń psychicznych, myśli i prób samobójczych, samobójstw, nadużywania środków psychoaktywnych oraz samookaleczenia[220][221][222][223][224][225][226]. Przyczyny ich problemów ze zdrowiem psychicznym nie zostały w pełni wyjaśnione. Najprawdopodobniej przynajmniej częściowo problemy te powoduje społeczna wrogość, stygmatyzacja i dyskryminacja[220][221][222][227][226]. Nie ma dowodów, że homoseksualność sama w sobie jest zaburzeniem lub że jest przyczyną różnic w zdrowiu psychicznym między osobami homoseksualnymi a heteroseksualnymi[221][227].

Literatura naukowa, która klasyfikowała homoseksualność jako zaburzenie psychiczne, opierała się na badaniach, które obarczone były poważnymi błędami metodologicznymi: niejasne definicje pojęć, niedokładna klasyfikacja uczestników, niereprezentatywne grupy badawcze składające się z osób homoseksualnych, będących więźniami lub pacjentami, niewłaściwe grupy porównawcze, niespójne sposoby doboru prób, ignorowanie zmiennych zakłócających, błędne interpretacje wyników, niewłaściwe metody zbierania danych i wątpliwe wyniki pomiarów[63][77].

Homoseksualność a Queer theory

Nowoczesność: socjologia dewiacji

Homoseksualność, którą postrzegano początkowo jako zaburzenie psychiczne, nie była uważana za swoisty przedmiot nauk humanistycznych, lecz badań medycznych. To właśnie nowoczesna medycyna stworzyła pojęcie osoby homoseksualnej jako osoby posiadającej wewnętrzne, relatywnie stałe predyspozycje do zachowań homoseksualnych. Celem konstrukcji tej kategorii było przede wszystkim uporządkowanie różnorodności przestrzeni publicznej i nadanie jej zamkniętej, stabilnej i przewidywalnej formy. Pojęcie homoseksualności zostało stworzone, aby postawić sztywną granicę między tym, co normalne, widoczne, akceptowalne, pożądane, a tym, co nienormalne, patologiczne, chore, perwersywne. Nazwanie rodzaju nienormalności umożliwiło jego wykluczenie. Jak podkreśla francuski antropolog i socjolog Claude Lévi-Strauss, jest to jedna ze strategii (strategia antropoemiczna), służąca usunięciu z przestrzeni publicznej przedstawicieli tożsamości niekompatybilnych. Druga strategia, antropofagiczna, polega na ich wchłonięciu, połknięciu przez społeczeństwo poprzez zmuszanie do wyrzeczenia się swojej odmienności (np. poprzez terapię konwersyjną).

Przed skonstruowaniem kategorii tożsamościowej osoby homoseksualnej w dyskursie społecznym istniało tylko pojęcie „aktów homoseksualnych”, które nie zdawały się wynikać z żadnych specjalnych predyspozycji i potencjalnie mogły być przejawiane przez każdego człowieka. Przed XIX wiekiem nie znano pojęcia orientacji psychoseksualnej i wykreowanych w jego ramach kategorii tożsamościowych osób hetero-, bi- i homoseksualnych[228]. Nie istniało zatem zjawisko identyfikacji z żadną z tych tożsamości[229].

W niektórych kulturach (państwa islamskie, chrześcijańska Europa wieków średnich, kultura aramejsko-hebrajska i in.) akty homoseksualne, podobnie jak wszystkie inne zachowania seksualne nie prowadzące do prokreacji, uważane były za sprzeczne z naturą i gorszące. Ponieważ w erze nowoczesnej dyskurs nie oferował alternatywnych koncepcji seksualności[228], postulat patologizacji homoseksualności stał się obowiązujący także w medycynie, gdzie stworzono obraz kliniczny osoby homoseksualnej jako osoby obsesyjnie zainteresowanej seksem, często molestującego dzieci, dotkniętego zaburzeniami psychotycznymi, depresją, brakiem zdolności do wykazywania uczuć wyższych czy tworzenia długotrwałych związków monogamicznych[230].

Studia lesbijsko-gejowskie i polityka tożsamości

W latach 70. XX w. pod wpływem rewolucji seksualnej i burzy kontrkulturowej nastąpiła problematyzacja seksualności (w tym homoseksualności) w kontekście najnowszych badań psychologicznych i socjologicznych. Jej efektem było skreślenie homoseksualności z listy problemów zdrowotnych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM. Dekonstrukcji rozmaitych opresywnych przekonań towarzyszyło zanegowanie znaczenia homoseksualności jako patologii i wprowadzenie do dyskursu naukowego pojęcia homofobii przez George’a Weinberga[231][232]. Reinterpretacja seksualności spowodowała powstanie „studiów lesbijsko-gejowskich”, które miały na celu stworzenie rzetelnego, pozytywnego obrazu osób homoseksualnych[233]. Punktem wyjścia nowego paradygmatu był z jednej strony postulat psychologiczny, dotyczący depatologizacji homoseksualności, z drugiej jednak strony założenie, że osoby homoseksualne stanowią w miarę jednolitą grupę społeczną, którą można opisać używając języka tożsamości kolektywnej i mniejszości kulturowej[233]. Taki sposób myślenia nie negował XIX-wiecznych koncepcji osoby homoseksualnej jako osoby posiadającej relatywnie stałe predyspozycje do danych zachowań seksualnych[233]. Zmiana polegała jedynie na usunięciu z definicji tej kategorii elementów patologicznych (jak skłonność do zachowań destruktywnych, pedofilii itd.) i zastąpienie ich stwierdzeniem, że osoba homoseksualna jest taka sama jak osoba heteroseksualna[233].

Nastąpiła w ten sposób próba charakteryzacji, stworzenia nowej definicji „tożsamości homoseksualnej” i „środowiska homoseksualnego” (zob. polityka tożsamości) jako grupy dotkniętej dyskryminacją. Zabiegi te zostały poddane krytyce przez nową generację teoretyków, podkreślających zróżnicowanie osób homoseksualnych, powodujące, że niemożliwe jest utworzenie spójnego obrazu typologicznego.

Homoseksualność a kontekst kulturowy

Para lesbijek
Mężczyźni homoseksualni podczas parady równości w Londynie, 2015

Dychotomia (sztywne rozdzielanie) płci, która jest obecna w kulturze Zachodu, posiada charakter etnocentryczny (zależny od grupy etnicznej)[234]. Mimo tego płeć (lub płciowość) człowieka nie musi wyrażać się dychotomicznie – w innych kulturach i zbiorowościach kulturowych spotyka się przypadki i koncepcje dotyczące androgynii, transseksualizmu, jak i samej homoseksualności.

Zachowania i tożsamości homoseksualne (różnie nazywane) zaobserwowano w większości znanych naukowcom kultur – zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, przy czym ten drugi zauważany jest częściej. Spotyka się go w formie stałych instytucji społecznych, w formie zachowań związanych z pewnymi obrzędami lub jako sporadyczne zachowania indywidualne. Odbiór homoseksualności przez resztę społeczeństwa zmieniał się w czasie i na przestrzeni różnych kultur, począwszy od pełnej akceptacji i integracji (u pierwotnych kultur Indian[235]) po fizyczną eksterminację (np. w III Rzeszy).

Starożytność

W starożytnej Grecji i Rzymie używano wielu pojęć na zachowania homoseksualne, różnie je też oceniano. Aktywna penetracja była traktowana jako przejaw męskości i w obu kulturach ją wychwalano. Potępiano natomiast pasywny kontakt homoseksualny u dorosłych[236]. W Grecji Pederastia, czyli stosunki erotyczne i uczuciowe dorosłych mężczyzn z dorastającymi chłopcami i młodzieńcami (efebami), były akceptowane, czasami zalecane i powszechne[237]. Pochwała miłości homoseksualnej jako wyższej formy miłości, zalecana jest przez Platona w Uczcie (miłość platoniczna). Dorosła osoba (miłośnik, ἐραστής) mógł pełnić jedynie funkcję aktywną i nie był przy tym uznawany za osobę homoseksualną. Przyjmowanie postawy pasywnej przez dorosłego było potępiane[237]

W pogańskim Rzymie do powyższych podziałów (pasywny/aktywny, młodzieniec/dorosły) doszedł jeszcze podział na wolnych i niewolników. Nie akceptowano stosunków homoseksualnych między wolnymi. Stosunek z wolnym nieletnim był zakazany prawem[238]. Były natomiast akceptowane, a nawet wymagane ze strony niewolników[239]. Wolny dorosły, dopuszczający się pasywnego stosunku homoseksualnego lub uprawiający z innym mężczyzną seks oralny, był traktowany z pogardą jako osoba zniewieściała[240]. Część lekarzy rzymskich uznawała taką homoseksualność za chorobę psychiczną[241].

Związki homoseksualne między kobietami są słabo udokumentowane i przebadane[242]. Homoerotyczne skłonności przypisuje się Safonie, od której miejsca zamieszkania (wyspa Lesbos) pochodzi termin lesbijka.

Status prawny

Sytuacja prawna osób homo- i biseksualnych na świecie
Sytuacja prawna osób homo- i biseksualnych na świecie

Kontakty homoseksualne legalne

     Małżeństwo osób tej samej płci

     Rejestrowane związki partnerskie lub konkubinaty

     Uznawanie małżeństw osób tej samej płci zawartych za granicą

     Ograniczone uznawanie małżeństw osób tej samej płci

     Związki jednopłciowe nieuznawane prawnie

     Ograniczenie swobody wypowiedzi

     De iure nielegalne, de facto nie wszczyna się postępowania

Kontakty homoseksualne nielegalne

     Kara więzienia

     Dożywotnie pozbawienie wolności

     Kara śmierci

W 69 państwach na świecie oraz w Strefie Gazy, 2 prowincjach Indonezji (Aceh i Sumatrze Południowej) i na Wyspach Cooka kontakty homoseksualne podlegają penalizacji. W Egipcie i Iraku homoseksualność de iure nie podlega kryminalizacji, ale de facto uznawany jest za przestępstwo. W 43 państwach karane są zarówno kontakty seksualne między mężczyznami, jak i między kobietami, a w 26 – tylko między mężczyznami[243][244].

Homoseksualność jest karana śmiercią w 4 państwach, gdzie prawo szariatu obowiązuje na szczeblu krajowym: Arabii Saudyjskiej, Iranie, Jemenie i Sudanie, a także w niektórych regionach Somalii i 12 stanach Nigerii, gdzie prawo szariatu obowiązuje lokalnie. Kara śmierci jest stosowana również przez miejscowe sądy lub milicje na terenie Iraku i Czeczenii. W 6 kolejnych państwach: Afganistanie, Brunei, Katarze, Mauretanii, Pakistanie i Zjednoczonych Emiratach Arabskich – interpretacja prawa szariatu lub litera prawa dopuszcza karę śmierci, ale nie jest ona stosowana – istnieje moratorium na jej wykonywanie lub kodeksy karne przewidują łagodniejsze kary za kontakty homoseksualne[243][245][246].

Państwa, w których kontakty seksualne między osobami tej samej płci nie są karane, ale ograniczona jest wolność wypowiedzi lub zrzeszania się z powodu orientacji seksualnej, to: Białoruś, Burkina Faso, Chiny, Demokratyczna Republika Konga, Fidżi, Indonezja, Jordania, Kazachstan, Kirgistan, Korea Północna, Litwa, Mali, Mozambik, Paragwaj, Rosja i 7 amerykańskich stanów: Alabama, Arizona, Luizjana, Karolina Południowa, Mississippi, Oklahoma i Teksas[243][245].

26 państw otworzyło instytucję małżeństwa dla par jednopłciowych. Są to: Holandia (2001), Belgia (2003), Hiszpania (2005), Kanada (2003 – pierwsza prowincja, od 2005 w całym kraju), Republika Południowej Afryki (2006), Norwegia (2009), Szwecja (2009), Portugalia (2010), Islandia (2010), Argentyna (2010), Dania (2012), Brazylia (2011 – pierwszy stan, od 2013 w całym kraju), Francja (2013), Urugwaj (2013), Nowa Zelandia (2013), Luksemburg (2015), Stany Zjednoczone (2004 – pierwszy stan, od 2015 w całym kraju), Irlandia (2015), Kolumbia (2016), Finlandia (2017), Malta (2017), Niemcy (2017), Australia (2017), Austria (2019), Tajwan (2019) i Ekwador (2019)[243].

Małżeństwa osób tej samej płci zostały zalegalizowane także w części Wielkiej Brytanii (Anglia i Walia (2014) oraz Szkocja (2014)) i w większości regionów Meksyku (miasto Meksyk (2010), Quintana Roo (2012), Coahuila (2014), Chihuahua (2015), Nayarit (2015), Jalisco (2016), Campeche (2016), Colima (2016), Michoacán (2016), Morelos (2016), Chiapas (2017), Puebla (2017), Kalifornia Dolna (2017), Oaxaca (2018), Nuevo León (2019), Aguascalientes (2019), San Luis Potosí (2019), Hidalgo (2019) i Kalifornia Dolna Południowa (2019))[243].

Państwa, które zamiast możliwości zawierania małżeństw oferują parom homoseksualnym możliwość rejestracji związków partnerskich, to: Andora (2005), Czechy (2006), Słowenia (2006), Szwajcaria (2007), Węgry (2009), Liechtenstein (2011), Chorwacja (2014), Chile (2015), Cypr (2015), Grecja (2015), Estonia (2016), Włochy (2016) i San Marino (2018), a także wchodząca w skład Wielkiej Brytanii Irlandia Północna (2005) i meksykański stan Tlaxcala (2017)[243][245].

Związki homoseksualne

Pocałunek dwóch gejów w Quebecu w Kanadzie, po zawarciu pierwszego w tym kraju małżeństwa jednopłciowego w 2004 roku
Kanadyjski prezenter telewizyjny Mathieu Chantelois wraz z mężem Marcelo na przyjęciu weselnym.

Nie ma istotnych statystycznie różnic pod względem zaangażowania w związek pomiędzy parami homo- a heteroseksualnymi[247]. Badanie autorstwa Kristoffa Bonello i Malcolma C. Crossa, które polegało na przeprowadzeniu wywiadów z ośmioma gejami, wykazało, że w ich związkach dochodziło do kontaktów seksualnych z osobami trzecimi. Mimo to partnerzy uznawali swoje relacje za monogamiczne, rozumiejąc pod tym pojęciem łączącą ich więź romantyczną, określaną też monogamią emocjonalną[248]. W badaniu przeprowadzonym na 70 gejach z Toronto żyjących w związku, skrypt seksualny monogamii znaleziono u 26% par. Żadna z badanych par nie była ze sobą dłużej niż trzy lata[249]. W badaniu na próbie 191 par homoseksualnych mężczyzn z San Francisco wyróżniono trzy typy umów seksualnych – monogamia, związek otwarty z ograniczeniami oraz związek otwarty bez ograniczeń. Monogamię deklarowało 48% uczestników badań, 42% uczestników pozostawało ze związku otwartym z ograniczeniami dotyczącymi praktyk seksualnych poza związkiem podstawowym; pozostali uczestnicy pozostawali w związkach otwartych bez ograniczeń. Do złamania deklarowanej umowy w okresie ostatnich 12 miesięcy przyznało się 30% badanych mężczyzn. Z czego połowa z nich o złamaniu umowy poinformowała swego podstawowego partnera[250]. Reguły seksu poza związkiem wśród par gejów pozostających w związku otwartym mają za zadanie chronić emocjonalną więź z podstawowym partnerem[251] oraz zmniejszać ryzyko zakażenia wirusem HIV[250]. W ciągu pięciu lat poprzedzających pewne badanie statystyczne z 2008 roku mężczyzna homoseksualny posiadał dziesięciu partnerów, natomiast mężczyzna heteroseksualny – dwie partnerki (analiza zachowań 5168 mężczyzn)[252]. Badanie 819 mężczyzn homoseksualnych i biseksualnych pokazało, że większość z nich deklaruje się jako singel (n=503). Pozostali żyli w związkach, które określono jako monogamiczne (n=182), otwarte (n=71) i w języku angielskim monogamish (n=63). Związek monogamish oznacza parę, w której obaj partnerzy zgodzili się, że przypadkowy seks jest dopuszczalny, gdy są w niego zaangażowani obaj partnerzy. Badania potwierdziły, że życie w związkach, także u gejów, jest powiązane z korzyściami zdrowotnymi, co wcześniej zostało udowodnione wieloma badaniami dla związków heteroseksualnych. Najwięcej korzyści zdrowotnych obserwowano u par określanych jako monogamiczne[253]. W innym badaniu wśród 161 badanych par homoseksualnych wyróżniono relacje monogamiczne (52,8%), otwarte (13,0%), monogamish (14,9%) i zróżnicowane (19,3%)[254]. Michael Bettinger w artykule opublikowanym na łamach Journal of GLBT Family Studies pisze, że niektórzy geje żyją w związkach znacznie różniących się od tradycyjnego, zachodniego, heteroseksualnego modelu rodziny. Więcej niż dwóch partnerów może tworzyć rodzinę opisywaną jako poliamoryczna[255]. W rodzinie opisanej przez Bettinger pięciu dorosłych gejów wychowywało 2 nastoletnich chłopców. Elisabeth Sheff pisze, że w publikacjach naukowych opisano lesbijskie rodziny poliamoryczne oraz grupy osób różnej płci, w których partnerów łączą także relacje homoseksualne[256].

Akty przemocy w gospodarstwach domowych gejów i lesbijek występują w przybliżeniu tak samo często[257][258] lub częściej niż w związkach heteroseksualnych[259]. Organizacja Lambda, podaje na swojej stronie internetowej, że występowanie przemocy w związkach homoseksualnych jest podobne do poziomu przemocy wobec heteroseksualnych kobiet (25%), ale w obu przypadkach wartość jest prawdopodobnie zaniżona[260]. Raporty z lat 1997 i 1998 opublikowane przez organizację podają zakres przemocy w związkach nieheteroseksualnych od 25% do 33%[261]. Geje i mężczyźni biseksualni są narażeni na podobne formy przemocy (fizycznej, psychicznej i seksualnej) co kobiety w związkach lesbijskich i heteroseksualnych[262]. Christopher J. Alexander na podstawie przeglądu literatury naukowej stwierdza, że w badaniach stwierdzano występowanie przemocy w 25% do 50% gospodarstw domowych gejów i lesbijek[263]. Taki sam zakres występowania przemocy w związkach homoseksualnych podają w przeglądzie literatury Andrew Richards, Nathalie Noret i Ian Rivers[264]. Szacunki przedstawione przez Stiles-Shields i Carroll w pracy przeglądowej z roku 2014 obejmują zakres 25–75%. Autorzy sugerują, że odsetek osób homoseksualnych, których dotyka przemoc domowa jest wyższy, gdyż część przypadków nie jest zgłaszana z obawy przed dyskryminacją[265].

Rodzicielstwo lesbijek i gejów

Status prawny adopcji dzieci przez pary homoseksualne na świecie:

     Adopcja dzieci legalna

     Adopcja dziecka partnera legalna

     Brak prawa do adopcji

W 2018 roku w Wielkiej Brytanii 18% małżeństw osób tej samej płci, 15% jednopłciowych związków partnerskich i 6% homoseksualnych związków kohabitacyjnych wychowywało dzieci[266], a w 2017 roku w USA 15,6% par jednopłciowych wychowywało dzieci[267]. W 2016 roku w Kanadzie odsetek ten wynosił 12%[268], w Australii – 15%[269], w Irlandii – 9,8%[270], a w Niemczech – 10,5%[271].

Dwie lesbijki wraz z dziećmi

Przekonanie, że dzieci potrzebują zarówno matki, jak i ojca, nie znajduje potwierdzenia w badaniach naukowych[272][273]. Nie wykazano, żeby orientacja seksualna lub tożsamość płciowa rodziców miały negatywny wpływ na rozwój dzieci[274][275]. Istnieje konsensus naukowy, że dzieci par jednopłciowych rozwijają się tak samo dobrze jak dzieci par heteroseksualnych[276][272][277][278][279][280][281]. Wyniki niektórych badań, w których dopasowano do siebie rodziny, sugerują, że umiejętności rodzicielskie gejów i lesbijek mogą być nawet lepsze niż umiejętności heteroseksualnych rodziców[276][282].

Kwestia adopcji i wychowywania dzieci przez pary gejowskie i lesbijskie jest przedmiotem kontrowersji w wielu krajach[277][279][283]. Oficjalnie uznawane rodzicielstwo par jednopłciowych stało się możliwe dzięki zmianom prawa umożliwiającym związkom osób tej samej płci zawieranie związków partnerskich oraz małżeństw i związanym z tym prawem do adopcji dla par homoseksualnych[279][284]. Adopcja przez związki jednopłciowe jest legalna w 27 państwach i niektórych regionach Meksyku[243].

Aspekty religijne

„Homoseksualizm obrzydliwością dla Boga. III. Mojż. 18.22”, homofobiczny transparent osób protestujących przeciwko Paradzie Równości w Warszawie z zamieszczonym cytatem z Biblii

Aktywności homoseksualnej nie akceptuje większość Kościołów chrześcijańskich, ortodoksyjny judaizm, hinduizm oraz islam; mniej stanowcze są tradycyjne nurty buddyzmu; akceptujący stosunek ma shintō, duża część neopogan.

Według doktryn większości kościołów chrześcijańskich kontakty homoseksualne są grzechem. Jako powód potępienia podawane są jednoznaczne stwierdzenia Biblii. W Kościele katolickim i konserwatywnych kościołach protestanckich kontakty homoseksualne są również określane jako sprzeczne z tzw. prawem naturalnym i zagrażające podstawowym wartościom społecznym, m.in. rodzinie. Osoby homoseksualne są przez przedstawicieli tych Kościołów zachęcane do abstynencji seksualnej. Dotyczy to wszystkich osób niezależnie od orientacji seksualnej, przy interpretacji, że Biblia za jedyny godziwy przejaw aktywności seksualnej uznaje seks w małżeństwie, rozumianym jako trwały (w Kościele katolickim i prawosławnym – sakramentalny) związek dwojga osób różnej płci.

Podobne negatywne stanowisko względem homoseksualności wyznają na podstawie Tory (Pięcioksięgu Mojżeszowego) ortodoksyjni Żydzi, zwłaszcza męskiego (kobiecy jest traktowany łagodniej, jako że brak o tym w Torze zdecydowanych wypowiedzi).

Brak akceptacji homoseksualności, wyrażany przez przedstawicieli instytucji religijnych, spotyka się z ostrą krytyką organizacji zrzeszających psychologów[285] oraz zajmujących się obroną praw człowieka. Zdaniem części psychologów religie mogą wpływać na wzrost antyspołecznych uprzedzeń i dyskryminacji ze względu na orientację seksualną:

Pomimo powszechnej zgody w środowisku naukowym, że zarówno homoseksualność, jak i heteroseksualność są normalnymi ekspresjami seksualności, niektóre organizacje polityczne i religijne próbują zmieniać orientację seksualną poprzez terapię, agresywnie propagując tę postawę społeczeństwu. Takie działania są znacznie szkodliwe, ponieważ prezentują fałszywe przekonanie, że homoseksualność jest chorobą psychiczną, uznając często, że brak możliwości zmiany orientacji seksualnej jest moralną porażką.

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne[285]

Niektóre Kościoły protestanckie i starokatolickie, należące zazwyczaj do gałęzi tzw. liberalnego chrześcijaństwa, udzielają błogosławieństw parom osób tej samej płci. Wymienić można tu Kościół Anglikański w Kanadzie, Kościół Episkopalny w USA, niektóre Kościoły Starokatolickie Unii Utrechckiej, Kościół Szkocki (od 2006), Ewangelicko-Luterański Kościół Kanady, Kościół Szwecji, Kościół Danii, niektóre Kościoły działające we wspólnocie Kościoła Ewangelickiego w Niemczech, Prezbiteriański Kościół USA, Kościół Morawian, Kościół Protestancki w Holandii. Kilka innych kościołów udziela małżeństw osób tej samej płci np. Zjednoczony Kościół Kanady, Metropolitalna Wspólnota Kościelna oraz niewielkie odłamy innych tradycji, np. odłam adwentystów – Międzynarodowe Braterstwo Adwentystów Dnia Siódmego.

Jest to także przyjętą praktyką przez odłam religii mormonów – Przywrócony Kościół Jezusa Chrystusa.

Prześladowanie i dyskryminacja

W przeszłości

Trzecia Rzesza

Osoby homoseksualne (szczególnie mężczyźni) padały ofiarą nazistów w III Rzeszy. Naziści uznawali osoby homoseksualne za „antyspołecznych pasożytów”, stanowiących zagrożenie na drodze prawidłowego rozwoju rasy aryjskiej[287]. W latach 1933–1945 ponad 100 tys. ludzi zostało aresztowanych pod zarzutem zakazanej prawnie homoseksualności[287]. Z tego około 50 tys. zostało uznanych oficjalnie za osoby homoseksualne i skazanych na kary więzienia, a bliżej nieokreślona liczba umieszczona w zakładach psychiatrycznych[287]. Od 5 do 15 tys. zostało osadzonych w obozach koncentracyjnych[287]; według Rüdigera Lautmanna śmiertelność w tej grupie wyniosła około 60%[288].

Związek Radziecki

W początkowym okresie po rewolucji październikowej w Rosji Radzieckiej panowała tolerancja dla osób homoseksualnych, istniały nawet plany legalizacji związków między osobami tej samej płci. Aż do 1929 pisarze tacy jak Michaił Kuzmin mogli publikować dzieła literackie z wątkami homoseksualnymi. W czasie rządów Józefa Stalina jednak homoseksualność stała się tematem tabu. Osoby homoseksualne zmuszano do małżeństwa jeśli chcieli zająć wysokie stanowisko w rządzie lub partii. W 1933 Józef Stalin zatwierdził nowy kodeks karny przewidujący karę 5 lat ciężkich robót za seks z osobą tej samej płci. Kontakty homoseksualne uznawano za przestępstwo przeciw państwu tej samej rangi co szpiegostwo[289]. Po „odwilży” w 1956 roku, w ramach psychiatrii represyjnej, gejów i lesbijki umieszczano w zakładach zamkniętych, gdzie często byli poddawani terapiom z użyciem elektrowstrząsów i środków psychotropowych.

Współczesność

Osoby homoseksualne spotykają się z uprzedzeniami, dyskryminacją i przemocą. Wrogość wobec nich bywa określana jako homoerotofobia, heteroseksizm, homoseksofobia, homoseksizm, homonegatywizm, anty-homoseksualizm, jednak najczęściej stosowanym określeniem jest homofobia[290]. Prowadzi to do znacznego zwiększenia poziomu stresu u lesbijek i gejów, a także do poczucia naznaczenia i wykluczenia[291].

Wyniki badania PEW Research z roku 2013 wskazują na wysoką akceptację homoseksualności w krajach Unii Europejskiej. Na pytanie, czy homoseksualność powinna być akceptowana odpowiedziało twierdząco 88% ankietowanych w Hiszpanii i 87% w Niemczech. Podobny rozkład odpowiedzi uzyskano wśród ankietowanych w Ameryce Północnej, natomiast niewielki odsetek ankietowanych odpowiedział twierdząco w krajach Zachodniej Azji i Afryki Północnej (Bliski Wschód): Tunezja – 2%, Azji-Pacyfiku: Pakistan: 2% oraz krajach Afryki: 1% w Nigerii. Akceptacja homoseksualności w Polsce w roku 2013 (42%) jest porównywalna z Izraelem (40%) i Boliwią (43%). W porównaniu z rokiem 2007 nastąpił wzrost o 3 punkty procentowe[292].

Istnieją przesłanki wskazujące na to, że w ujęciu historiozoficznym, na przestrzeni dziejów, emancypacja homoseksualności jest pochodną stosunków ekonomiczno-społecznych i politycznych danej epoki, w szczególności ogólnego poziomu dobrobytu oraz stabilizacji politycznej (okresy pokoju), co wiąże się zwykle z przeludnieniem, nastawieniem pacyfistycznym i społecznym przyzwoleniem na niereprodukcyjne zachowania seksualne, w tym homoseksualność[293].

Homoseksualność a pedofilia i wykorzystywanie seksualne dzieci

Oświadczenia organizacji naukowych

Stanowisko Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego[294]:

Jednym z przejawów uprzedzeń jest zarzut, że geje stanowią szczególne zagrożenie dla dzieci. Jednakże wszystkie dostępne dane naukowe i doświadczenie kliniczne wskazują, że geje nie są bardziej skłonni do wykorzystywania seksualnego dzieci niż mężczyźni heteroseksualni.

Stanowisko Amerykańskiej Akademii Psychiatrii Dzieci i Młodzieży, Amerykańskiego Stowarzyszenia Zdrowia Publicznego, Amerykańskiego Stowarzyszenia Poradnictwa Psychologicznego i amerykańskiego Narodowego Stowarzyszenia Pracowników Socjalnych[82]:

Jeden szczególnie ohydny mit głosi, że osoby homoseksualne (zwłaszcza płci męskiej) są ze swojej natury skłonne do wykorzystywania seksualnego dzieci. To oskarżenie jest fałszywe.

Stanowisko Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego[119]:

Przypisywanie osobom homoseksualnym szczególnej – w porównaniu do heteroseksualnych – skłonności do seksualnego wykorzystania dzieci stanowi nieuprawnione nadużycie, a rozpowszechnianie skojarzenia między homoseksualnością a pedofilią jest domeną ludzi nieświadomych i niekompetentnych bądź też uprzedzonych do ludzi homoseksualnych i sprzeciwiających się prawom obywatelskim tych osób. Podtrzymywanie społecznego przekonania o szczególnej skłonności osób homoseksualnych do seksualnego wykorzystywania dzieci jest krzywdzące dla homoseksualnej części społeczeństwa, przyczynia się do niezwykłej trwałości uprzedzeń wobec tych osób i utrudnia pełne funkcjonowanie psychologiczne homoseksualnych obywatelek i obywateli.

Stanowisko Stowarzyszenia Portugalskich Psychologów[142]:

Przekonanie, że istnieje związek między pedofilią a homoseksualnością jest wciąż szeroko rozpowszechnione. Pogląd ten nie znajduje jednak potwierdzenia w badaniach empirycznych.

Stanowisko Południowoafrykańskiego Towarzystwa Psychologicznego[295]:

Powszechnym przejawem uprzedzeń wobec osób homoseksualnych jest zarzut, że geje szczególnie stanowią zagrożenie dla dzieci. Jednak ze wszystkich dostępnych danych naukowych i doświadczenia klinicznego wynika, że geje nie są bardziej skłonni od mężczyzn heteroseksualnych do wykorzystywania seksualnego dzieci. Twierdzenia przeciwne poważnie wypaczają badania i opierają się na wątpliwych źródłach. Założenie, że homoseksualni mężczyźni są pedofilami również nie znajduje potwierdzenia w poważanych recenzowanych badaniach.

Stanowisko Południowoafrykańskiej Akademii Nauk[296]:

Nie ma żadnych wiarygodnych badań naukowych pokazujących, że osoby o orientacji homoseksualnej są bardziej skłonne do wykorzystywania dzieci niż heteroseksualni sprawcy.

Badania naukowe

Badania naukowe nie dają podstaw do twierdzenia, że mężczyźni homoseksualni są bardziej skłonni do wykorzystywania seksualnego dzieci niż inni mężczyźni[297][298]. Pedofile zazwyczaj odczuwają pociąg seksualny do konkretnej płci dziecka. Skutkuje to podziałem pedofilów na homoseksualnych (pociągają ich chłopcy), heteroseksualnych (pociągają ich dziewczynki) i biseksualnych (pociągają ich zarówno chłopcy, jak i dziewczynki). Homoseksualni pedofile stanowią od 9 do 40% ogółu pedofilów, co stanowi odsetek około 4–20 razy większy niż odsetek dorosłych mężczyzn, których pociągają inni dorośli mężczyźni, w męskiej populacji. Nie oznacza to, że homoseksualni mężczyźni są bardziej skłonni do wykorzystywania seksualnego dzieci, tylko że większy odsetek pedofilów jest homoseksualny w swojej orientacji względem płci dziecka. Pedofile heteroseksualni preferują dziewczynki między 8 a 10 rokiem życia, a homoseksualni preferują chłopców między 10 a 13 rokiem życia[299]. Dla części pedofilów nie ma znaczenia płeć dziecka, lecz jego wiek[300].

Zachowania homoseksualne zwierząt

Zachowania homoseksualne występują u kręgowców, szczególnie u gatunków żyjących w społecznościach, np. u ptaków morskich i ssaków, w tym wśród najbliżej spokrewnionych z człowiekiem szympansów. Zachowania takie zaobserwowano do tej pory u ponad 1500 żyjących na wolności gatunków, a zjawisko to dobrze udokumentowano u ponad pięciuset z nich[301].

Zachowania homoseksualne były wielokrotnie obserwowane u bizonów amerykańskich, częściej u samców niż u samic. Wśród samców są interpretowane jako przejaw dominacji, zabawy lub braku dostępu do samicy. Mogą występować równie często jak zachowania heteroseksualne. Zachowania homoseksualne obserwowane są niemal wyłącznie poza okresem godowym. Część zachowań homoseksualnych wśród samic ma miejsce w grupach trzech lub więcej osobników z udziałem wyłącznie samic lub także samców. Zachowania homoseksualne wśród samic mogą zwiększać szansę na kopulację z samcem, być przejawem dominacji lub umożliwiać synchronizację rui[302].

Wśród żyraf obserwuje się zachowanie nazywane necking – pocieranie szyją[303]. Wśród dojrzałych samców zachowanie jest przejawem dominacji i służy ustaleniu hierarchii w grupie zwiększając szanse rozrodu samca wygrywającego pojedynek[304]. Necking w formie delikatnej występuje pomiędzy dojrzałymi i dorastającymi samcami. Możliwe, że w tym przypadku także jest przejawem dominacji lub formą nauki młodych osobników[303].

W ogrodach zoologicznych w USA, Niemczech, Japonii i Nowej Zelandii w przypadku pingwinów zaobserwowano, że niektóre osobniki płci męskiej łączą się w pary na całe życie i zdarza się, że wspólnie budują gniazdo, w którym zamiast jajka umieszczają kamień próbując wysiadywać go. W 2004 roku pracownicy Centralnego Parku ZOO w USA eksperymentalnie podmienili jednej męskiej parze pingwinów kamień na prawdziwe jajko, po czym zaobserwowali, że para pingwinów otoczyła wyklute pisklę taką samą opieką, jak pary osobników płci przeciwnej[305]. Zachowania homoseksualne wśród pingwinów potwierdziły ogrody zoologiczne w Niemczech[306], Japonii[307], Nowej Zelandii[308] i Danii.

W hodowlach owiec obserwuje się, iż ok. 8% męskich osobników wykazuje jedynie homoseksualne preferencje. Dodatkowo zaobserwowano u nich różnice w budowie mózgów w stosunku do osobników wykazujących zachowania heteroseksualne[309].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ homoseksualizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-02].
  2. ↑ a b c d e Jagoda Rodzoch-Malek, W jaki sposób mówi się w polszczyźnie o homoseksualizmie i osobach homoseksualnych?: analiza leksyki na podstawie danych leksykograficznych i tekstowych, Repozytorium Uniwersytetu Warszawskiego, 2012, s. 89-91 [dostęp 2020-02-18] (pol.).
  3. ↑ a b Sexual Orientation & Homosexuality. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne. [dostęp 2019-03-26]. Cytat: "Research over several decades has demonstrated that sexual orientation ranges along a continuum, from exclusive attraction to the other sex to exclusive attraction to the same sex.
  4. ↑ Irving B. Weiner, W. Edward Craighead: The Corsini Encyclopedia of Psychology. T. 4. John Wiley & Sons, 2010, s. 1580–1581. ISBN 0-470-17023-9.
  5. ↑ Case No. S147999 in the Supreme Court of the State of California, In re Marriage Cases Judicial Council Coordination Proceeding No. 4365(...) – APA California Amicus Brief – As Filed. www.apa.org, 2007-10-26. s. 6-14. [dostęp 2020-09-10]. (ang.).
  6. ↑ a b c Frankowski BL, American Academy of Pediatrics Committee on Adolescence. Sexual orientation and adolescents. „Pediatrics”. 113 (6), s. 1827–1832, czerwiec 2004. DOI: 10.1542/peds.113.6.1827. PMID: 15173519. 
  7. ↑ a b Mary Ann Lamanna, Agnes Riedmann, Susan D Stewart: Marriages, Families, and Relationships: Making Choices in a Diverse Society. Cengage Learning, 2014, s. 82. ISBN 1-305-17689-8. Cytat: The reason some individuals develop a gay sexual identity has not been definitively established  – nor do we yet understand the development of heterosexuality. The American Psychological Association (APA) takes the position that a variety of factors impact a person’s sexuality. The most recent literature from the APA says that sexual orientation is not a choice that can be changed at will, and that sexual orientation is most likely the result of a complex interaction of environmental, cognitive and biological factors...is shaped at an early age... [and evidence suggests] biological, including genetic or inborn hormonal factors, play a significant role in a person’s sexuality (American Psychological Association 2010)..
  8. ↑ Gail Wiscarz Stuart: Principles and Practice of Psychiatric Nursing. Elsevier Health Sciences, 2014, s. 502. ISBN 0-323-29412-X. Cytat: No conclusive evidence supports any one specific cause of homosexuality; however, most researchers agree that biological and social factors influence the development of sexual orientation..
  9. ↑ Gloria Kersey-Matusiak: Delivering Culturally Competent Nursing Care. Springer Publishing Company, 2012, s. 169. ISBN 0-8261-9381-1. Cytat: Most health and mental health organizations do not view sexual orientation as a 'choice.'.
  10. ↑ N. Långström, Q. Rahman, E. Carlström, P. Lichtenstein. Genetic and Environmental Effects on Same-sex Sexual Behavior: A Population Study of Twins in Sweden. „Archives of Sexual Behavior”. 1 (39), s. 75–80, 2008. DOI: 10.1007/s10508-008-9386-1. PMID: 18536986. 
  11. ↑ Brendan P. Zietsch i inni, Large-scale GWAS reveals insights into the genetic architecture of same-sex sexual behavior, „Science”, 365 (6456), 2019, eaat7693, DOI: 10.1126/science.aat7693, ISSN 0036-8075, PMID: 31467194 [dostęp 2019-09-23] (ang.).
  12. ↑ Bailey JM, Vasey PL, Diamond LM, Breedlove SM, Vilain E, Epprecht M. Sexual Orientation, Controversy, and Science. „Psychological Science in the Public Interest”. 17 (21), s. 45–101, 2016. DOI: 10.1177/1529100616637616. PMID: 27113562. 
  13. ↑ Simon LeVay: Gay, Straight, and the Reason Why: The Science of Sexual Orientation. Oxford University Press, 2017. ISBN 978-0-19-975296-6.
  14. ↑ Jacques Balthazart: The Biology of Homosexuality. Oxford University Press, 2012. ISBN 978-0-19-983882-0.
  15. ↑ Submission to the Church of England's Listening Exercise on Human Sexuality. The Royal College of Psychiatrists. [dostęp 2013-06-13].
  16. ↑ Navi Pillay: Uprzedzenia podsycają niechęć do osób LGBT. unic.un.org.pl. [dostęp 2020-09-10].
  17. ↑ „Therapies” to change sexual orientation lack medical justification and threaten health. Pan American Health Organization. [dostęp 2019-03-26].
  18. ↑ Same-sex Behavior Seen In Nearly All Animals, Review Finds. ScienceDaily.
  19. ↑ 1,500 animal species practice homosexuality. The Medical News, 23 października 2006.
  20. ↑ Homosexual Behaviour in Animals, An Evolutionary Perspective, Volker Sommer, Paul L Vasey, Cambridge: Cambridge University Press, 2006, ISBN 0-521-86446-1, OCLC 71798078.
  21. ↑ Bruce Bagemihl: Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity. St. Martin’s Press, 1999. ISBN 0-312-19239-8.
  22. ↑ Max Harrold: Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity. The Advocate, 16 lutego 1999. [dostęp 2018-05-22].
  23. ↑ American Psychological Association: Resolution on Appropriate Affirmative Responses to Sexual Orientation Distress and Change Efforts.
  24. ↑ Census statistics show quarter of California same-sex couples raising kids
  25. ↑ Case No. S147999 in the Supreme Court of the State of California, In re Marriage Cases Judicial Council Coordination Proceeding No. 4365(...) – APA California Amicus Brief – As Filed. www.apa.org, 2007-10-26. s. 14-18. [dostęp 2020-09-10]. Cytat: "Gay Men and Lesbians Form Stable, Committed Relationships That Are Equivalent to Heterosexual Relationships in Essential Respects. " (ang.).
  26. ↑ Answers to Your Questions For a Better Understanding of Sexual Orientation & Homosexuality.
  27. ↑ Lawrence A. Kurdek, Are Gay and Lesbian cohabiting couples really different from heterosexual married couples?, „Journal of Marriage and Family”, 66 (4), 2004, s. 880–900, DOI: 10.1111/j.0022-2445.2004.00060.x, ISSN 0022-2445 [dostęp 2020-09-10] (ang.).
  28. ↑ LeVay, Simon (1996). Queer Science: The Use and Abuse of Research into Homosexuality. Cambridge: The MIT Press ISBN 0-262-12199-9.
  29. ↑ a b c Homoseksualizm, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-04-09].
  30. ↑ Znaczenie LGBT. dictionary.cambridge.org. [dostęp 2020-09-10].
  31. ↑ E.J. Haeberle and R. Gindorf (eds.): Bisexualities – The Ideology and Practice of Sexual Contact with both Men and Women. New York: Continuum, 1998, s. 13–51. ISBN 978-0-8264-0923-2.
  32. ↑ Ritch C. Savin-Williams. Who’s Gay? Does It Matter?. „Current Directions in Psychological Science”. 15 (1), s. 40–44, 2006. DOI: 10.1111/j.0963-7214.2006.00403.x. 
  33. ↑ homosexual. Etymonline.com. [dostęp 2014-11-05]. (ang.).
  34. ↑ Jonathan Ned Katz, The Invention of Heterosexuality, Dutton, NY: University of Chicago Press, 1995, s. 52, 53.
  35. ↑ ESJP XVII i XVIII wieku, sxvii.pl [dostęp 2020-09-07].
  36. ↑ Tomasz Nastulczyk, Piotr Oczko, Homoseksualność staropolska: przyczynek do badań, Collegium Columbinum, 2012, ISBN 978-83-7624-097-8 [dostęp 2020-09-07] (pol.).
  37. ↑ Ralph H. Tindall: The male adolescent involved with a pederast becomes an adult. Journal of Homosexuality, Vol 3 (4) Summer 1978. [dostęp 2014-11-04].
  38. ↑ pederastia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-11-23].
  39. ↑ Michael Foucault, Historia seksualności, PWN, Warszawa 2000, s. 45, ISBN 83-07-02771-3.
  40. ↑ Sylwia Kowalska, Homofobia. Studium przypadku na przykładzie Polski, 20 maja 2015, s. 9 [dostęp 2021-02-23] (pol.).
  41. ↑ Grupa Edukatorów Seksualnych „Ponton”: Płeć i mniejszości seksualne – słownik.
  42. ↑ D. Black, G. Gates, S. Sanders, L. Taylor. Demographics of the gay and lesbian population in the United States: evidence from available systematic data sources.. „Demography”. 37 (2), s. 139–154, May 2000. PMID: 10836173. 
  43. ↑ Todd D. Nelson, Psychologia uprzedzeń, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003, s. 342, ISBN 83-89120-65-8, OCLC 749260883.
  44. ↑ Fuss, Diana, ed. (1991). Inside/Out: Lesbian Theories, Gay Theories. New York: Routledge.
  45. ↑ Psychology LGBT. psychology.ucdavis.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-07)]..
  46. ↑ a b S. Hite, The Hite Report on Male Sexuality, New York, A. Knopf, 1991.
  47. ↑ a b S. S. et C. L. Janius, The Janius Report on Sexual Behavior, New York, John Wile & Sons, 1993.
  48. ↑ ACSF Investigators (1992). AIDS and sexual behaviour in France. Nature, 360, 407–409.
  49. ↑ Billy, J. O. G., Tanfer, K., Grady, W. R., & Klepinger, D.H. (1993). The sexual behavior of men in the United States. Family Planning Perspectives, 25, 52–60.
  50. ↑ Binson, D., Michaels, S., Stall, R., Coates, T. J., Gagnon, & Catania, J.A. (1995). Prevalence and social distribution of men who have sex with men: United States and its urban centers. Journal of Sex Research, 32, 245–254.
  51. ↑ Bogaert, A. F. (2004). The prevalence of male homosexuality: The effect of fraternal birth order and variation in family size. Journal of Theoretical Biology, 230, 33–37. (p. 33).
  52. ↑ Fay, R. E., Turner, C. F., Klassen, A. D., & Gagnon, J.H. (1989). Prevalence and patterns of same-gender sexual contact among men. Science, 243, 338–348.
  53. ↑ Johnson, A. M., Wadsworth, J., Wellings, K., Bradshaw, S., & Field, J. (1992). Sexual lifestyles and HIV risk. Nature, 360, 410–412.
  54. ↑ Sell, R. L., Wells, J. A., & Wypij, D. (1995). The prevalence of homosexual behavior in the United States, the United Kingdom and France: Results of national population-based samples. Archives of Sexual Behavior, 24, 235–248.
  55. ↑ Wellings, K., Field, J., Johnson, A., & Wadsworth, J. (1994). Sexual behavior in Britain: The national survey of sexual attitudes and lifestyles. London, UK: Penguin Books.
  56. ↑ a b Laumann, E. O., Gagnon, J. H., Michael, R. T., & Michaels, S. (1994). The social organization of sexuality: Sexual practices in the United States. Chicago: University of Chicago Press. s. 283–321.
  57. ↑ Michael R.T. i inni (1994). Sex in America: A definitive survey. Boston: Little, Brown.
  58. ↑ Shivananda Khan, Culture, sexualities, and identities: men who have sex with men in India „Journal of Homosexuality”, 2001 nr 40(3/4).
  59. ↑ Serena Nanda: Neither Man Nor Woman: The Hijras of India. 1998.
  60. ↑ What Percentage of the Population Is Gay?. Gallup, 2002-10-08. (ang.).
  61. ↑ a b c d Just the Facts Coalition: Just the Facts about Sexual Orientation and Youth: A Primer for Principals, Educators, and School Personnel. 2008. [dostęp 2016-02-02].
  62. ↑ a b American Psychological Association: Resolution on Appropriate Affirmative Responses to Sexual Orientation Distress and Change Efforts. 2009. [dostęp 2016-02-02].
  63. ↑ a b c d e Herek GM. Sexual Orientation Differences as Deficits: Science and Stigma in the History of American Psychology. „Perspectives on Psychological Science”. 5 (6), s. 693–699, 2010. DOI: 10.1177/1745691610388770. [dostęp 2016-02-02]. 
  64. ↑ a b Pan American Health Organization: “Cures” for an illness that does not exist. 2012. [dostęp 2019-07-06].
  65. ↑ a b c d Brief of the American Psychological Association, et al. as Amici Curiae in Support of Petitioners, Obergefell v. Hodges, Supreme Court of the United States. 2015. [dostęp 2016-02-02].
  66. ↑ a b Deutsche Gesellschaft für Psychiatrie und Psychotherapie, Psychosomatik und Nervenheilkunde: Referat Sexuelle Orientierungen und Identitäten in Psychiatrie und Psychotherapie. [dostęp 2016-12-15].
  67. ↑ a b Academy of Science of South Africa: Diversity in Human Sexuality: Implications for Policy in Africa. Pretoria: Academy of Science of South Africa, 2015, s. 9. ISBN 978-0-9922286-9-9. [dostęp 2016-02-02].
  68. ↑ a b c Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Pużyński S, Wciórka J (red.). Kraków–Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2000, s. 185. ISBN 83-85688-25-0.
  69. ↑ Bhugra D, Eckstrand K, Levounis P, Kar A, Javate KR. WPA Position Statement on Gender Identity and Same-Sex Orientation, Attraction and Behaviours. „World Psychiatry”. 15 (3), s. 299–300, 2016. DOI: 10.1002/wps.20340. PMID: 27717266. PMCID: PMC5032493. [dostęp 2019-07-06]. 
  70. ↑ World Medical Association: WMA Statement on Natural Variations of Human Sexuality. 2013. [dostęp 2017-11-01].
  71. ↑ World Association for Sexual Health: Homosexuality is not a disease. 2011. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-11)].
  72. ↑ International Society of Psychiatric-Mental Health Nurses: Position Statement On Reparative Therapy. 2008. [dostęp 2018-03-10].
  73. ↑ International Federation of Social Workers: Sexual Orientation and Gender Expression. 2014. [dostęp 2018-03-10].
  74. ↑ a b Standing Committee of European Doctors: CPME Statement on Natural, Non-pathological Variations of Human Sexuality. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  75. ↑ Asociación Psiquiátrica de América Latina: Comunicado de la Asociación Psiquiátrica de América Latina (APAL) en el Día Internacional contra la Homofobia, la Lesbofobia y la Transfobia. 2012. [dostęp 2019-07-18].
  76. ↑ American Psychiatric Association: Position Statement on Conversion Therapy and LGBTQ Patients. 2018. [dostęp 2019-06-30].
  77. ↑ a b American Psychological Association. Guidelines for Psychological Practice with Lesbian, Gay, and Bisexual Clients. „American Psychologist”. 67 (1), s. 10–42, 2012. DOI: 10.1037/a0024659. PMID: 21875169. [dostęp 2016-02-02]. 
  78. ↑ Mental Health Organizations Support SB 111/HB 217. American Psychoanalytic Association, 2015. [dostęp 2019-07-06].
  79. ↑ American Psychoanalytic Association Issues Overdue Apology to LGBTQ Community. American Psychoanalytic Association, 2019-06-21. [dostęp 2019-07-06].
  80. ↑ Committee On Adolescence. Office-Based Care for Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, and Questioning Youth. „Pediatrics”. 132 (1), s. 198–203, 2013. DOI: 10.1542/peds.2013-1282. PMID: 23796746. 
  81. ↑ Levine DA; Committee On Adolescence. Office-Based Care for Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, and Questioning Youth. „Pediatrics”. 132 (1), s. e293–313, 2013. DOI: 10.1542/peds.2013-1283. PMID: 23796737. 
  82. ↑ a b c Brief Amicus Curiae Submitted in Support of Appellants by American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, et al., Ray v. Ohio, Supreme Court of Ohio. 2001. [dostęp 2016-02-02].
  83. ↑ Adelson SL; American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (AACAP) Committee on Quality Issues (CQI). Practice Parameter on Gay, Lesbian, or Bisexual Sexual Orientation, Gender Nonconformity, and Gender Discordance in Children and Adolescents. „Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry”. 51 (9), s. 957–974, 2012. DOI: 10.1016/j.jaac.2012.07.004. PMID: 22917211. 
  84. ↑ American Academy of Child and Adolescent Psychiatry: Conversion Therapy. 2018. [dostęp 2019-07-17].
  85. ↑ American Medical Association: Health Care Needs of Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender and Queer Populations H-160.991. 2018. [dostęp 2019-07-17].
  86. ↑ Daniel H, Butkus R; Health and Public Policy Committee of American College of Physicians. Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Health Disparities: Executive Summary of a Policy Position Paper From the American College of Physicians. „Annals of Internal Medicine”. 163 (2), s. 135–137, 2015. DOI: 10.7326/M14-2482. PMID: 25961598. 
  87. ↑ American Academy of Family Physicians: Homosexuality: Facts for Teens. 2017. [dostęp 2017-11-01].
  88. ↑ American Academy of Family Physicians: Recommended Curriculum Guidelines for Family Medicine Residents: Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender Health. 2015. [dostęp 2016-02-02].
  89. ↑ Society for Adolescent Health and Medicine. Recommendations for Promoting the Health and Well-Being of Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Adolescents: A Position Paper of the Society for Adolescent Health and Medicine. „Journal of Adolescent Health”. 52 (4), s. 506–510, 2013. DOI: 10.1016/j.jadohealth.2013.01.015. PMID: 23521897. [dostęp 2016-02-02]. 
  90. ↑ Gianola FJ. PA Quandaries: The Ethics of “Reparative” Therapy. „Journal of the American Academy of Physician Assistants”. 20 (8), s. 1–2, 2007. [dostęp 2018-03-10]. 
  91. ↑ Expert Panel on LGBTQ, American Academy of Nursing. American Academy of Nursing Position Statement on Reparative Therapy. „Nursing Outlook”. 63 (3), s. 368–369, 2015. DOI: 10.1016/j.outlook.2015.03.003. PMID: 26180847. 
  92. ↑ ANA Ethics Advisory Board. ANA Position Statement: Nursing Advocacy for LGBTQ+ Populations. „OJIN: The Online Journal of Issues in Nursing”. 24 (1), s. 2, 2019. [dostęp 2019-08-02]. 
  93. ↑ National Association of Pediatric Nurse Practitioners, Evans SC, Derouin AL, Fuller MG, Heighway S, Schapiro NA. NAPNAP Position Statement on Health Risks and Needs of Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, and Questioning Youth. „Journal of Pediatric Health Care”. 33 (2), s. A12–A14, 2019. DOI: 10.1016/j.pedhc.2018.12.005. 
  94. ↑ National Association of School Nurses. LGBTQ Students: The Role of the School Nurse: Position Statement. „NASN School Nurse”. 32 (2), s. 129–131, 2017. DOI: 10.1177/1942602X17691482. PMID: 28225663. [dostęp 2019-08-02]. 
  95. ↑ Association of American Medical Colleges: Implementing Curricular and Institutional Climate Changes to Improve Health Care for Individuals Who are LGBT, Gender Nonconforming, or Born with DSD: A Resource for Medical Educators. 2014. [dostęp 2019-07-06].
  96. ↑ American Association of Sexuality Educators, Counselors, and Therapists: AASECT Position on Sexual Orientation and Reparative Therapy. 2017. [dostęp 2017-11-01].
  97. ↑ American Association for Marriage and Family Therapy: Statement on Nonpathologizing Sexual Orientation. 2004. [dostęp 2019-07-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-06)].
  98. ↑ Association for Behavioral and Cognitive Therapies: Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Issues for Clients. [dostęp 2016-02-02].
  99. ↑ American Counseling Association: Ethical issues related to conversion or reparative therapy. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  100. ↑ a b c d e f g h i j k l m International Psychology Network for Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender and Intersex Issues: IPsyNet Statement on LGBTIQ+ Concerns. 2018. [dostęp 2019-07-06].
  101. ↑ Veltman A, Chaimowitz G. Mental Health Care for People Who Identify as Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, and (or) Queer. „Canadian Journal of Psychiatry”. 59 (11), s. 1–8, 2014. PMID: 25565469. PMCID: PMC4244881. [dostęp 2016-12-15]. 
  102. ↑ Canadian Psychological Association: Brief presented to the Legislative House of Commons Committee on Bill C38. 2005. [dostęp 2016-02-02].
  103. ↑ Kaufman M; Canadian Paediatric Society, Adolescent Health Committee. Adolescent Sexual Orientation. „Paediatrics & Child Health”. 13 (7), s. 619–630, 2008. PMID: 19436504. PMCID: PMC2603519. 
  104. ↑ Royal College of Psychiatrists: Royal College of Psychiatrists’ statement on sexual orientation. 2014. [dostęp 2016-02-02].
  105. ↑ British Psychological Society: Position Statement – Therapies Attempting to Change Sexual Orientation. 2012. [dostęp 2019-07-06].
  106. ↑ British Psychological Society: Guidelines for Psychologists Working with Gender, Sexuality and Relationship Diversity. 2019. [dostęp 2019-07-06].
  107. ↑ British Psychoanalytic Council: Statement on homosexuality. 2011. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-16)].
  108. ↑ United Kingdom Council for Psychotherapy: UKCP statement on the ‘reparative’ therapy of members of sexual minorities. 2010. [dostęp 2018-03-10].
  109. ↑ Nathanson V: BMA’s letter to the Ugandan president. British Medical Association, 2014-03-05. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-01-18)].
  110. ↑ a b c Memorandum of Understanding on Conversion Therapy in the UK: Version 2. United Kingdom Council for Psychotherapy, 2017. [dostęp 2018-03-10].
  111. ↑ British Association for Counselling and Psychotherapy: Statement of ethical practice. 2012. [dostęp 2018-03-10].
  112. ↑ National Counselling Society: Code of Ethics. [dostęp 2016-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-20)].
  113. ↑ Royal Australian and New Zealand College of Psychiatrists: Sexual orientation change efforts. 2019. [dostęp 2019-07-06].
  114. ↑ Australian Psychological Society: Psychological Practices that attempt to change Sexual Orientation. 2015. [dostęp 2018-03-10].
  115. ↑ Australian Psychological Society: APS Position Statement on the use of psychological practices that attempt to change sexual orientation. 2015. [dostęp 2018-03-10].
  116. ↑ Australian Medical Association: Position Statement: Sexual Diversity and Gender Identity. 2002. [dostęp 2017-11-01].
  117. ↑ Psychotherapy and Counselling Federation of Australia: Position Statement on therapeutic support for lesbian, gay, bisexual, transgender, intersex and queer people and their families. 2018. [dostęp 2019-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-23)].
  118. ↑ Polskie Towarzystwo Psychologiczne: Stanowisko Polskiego Towarzystwa Psychologicznego na temat zdrowia osób o orientacji homoseksualnej. 2016. [dostęp 2016-12-15].
  119. ↑ a b c Polskie Towarzystwo Seksuologiczne: Stanowisko Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego w sprawie rozróżnienia dwóch odrębnych, lecz nagminnie mylonych pojęć: homoseksualizm i pedofilia. 2014. [dostęp 2016-02-02].
  120. ↑ Polskie Towarzystwo Seksuologiczne: Stanowisko Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego na temat zdrowia osób o orientacji homoseksualnej. 2016. [dostęp 2016-12-15].
  121. ↑ Berufsverbandes Deutscher Fachärzte für Psychiatrie und Psychotherapie: Stellungnahme des Berufsverbandes Deutscher Fachärzte für Psychiatrie und Psychotherapie zur öffentlichen Diskussion um „Konversionstherapien” oder „reparative Therapien” bei Homosexualität. 2009. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-05)].
  122. ↑ Deutsche Gesellschaft für Psychiatrie und Psychotherapie, Psychosomatik und Nervenheilkunde: Stellungnahme des DGPPN-Referats „Sexuelle Orientierung in Psychiatrie und Psychotherapie” zu Konversionstherapi en bzw. „reparativen” Verfahren bei Homosexualität. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  123. ↑ Bundesärztekammer: „Konversions-” bzw. „reparative” Verfahren bei Homosexualität. 2014. [dostęp 2016-02-02].
  124. ↑ a b Österreichischen Gesellschaft für Psychiatrie, Psychotherapie und Psychosomatik, Bundesfachgruppe Psychiatrie und psychotherapeutische Medizin: Gemeinsame Stellungnahme der ÖGPP und der Bundesfachgruppe Psychiatrie und psychotherapeutische Medizin zu so genannten Konversions-bzw. „reparativen” Verfahren bei Menschen mit verschiedener sexueller Orientierung. 2018. [dostęp 2019-07-17].
  125. ↑ Bundesfachgruppen. Österreichische Ärztekammer. [dostęp 2019-07-17].
  126. ↑ Österreichischen Gesellschaft für Public Health: Stellungnahme der Österreichischen Gesellschaft für Public Health (ÖGPH): Menschenrechte beinhalten auch das Recht auf sexuelle und geschlechtliche Identität: Unwissenschaftliche und unethische sexualpädagogische Lehrinhalte gefährden die Gesundheit von Kindern und Jugendlichen. 2018. [dostęp 2019-07-17].
  127. ↑ Österreichische Gesellschaft für Sexualwissenschaften: Stellungnahme zu Homosexualität im Iran. ÖGS und COURAGE bestürzt über Menschenrechtsverletzungen im Iran und in Deutschland. 2005. [dostęp 2019-07-24].
  128. ↑ Leuillet P: L’homosexualité aujourd’hui. Fédération Française de Sexologie et de Santé Sexuelle. [dostęp 2018-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-11)].
  129. ↑ a b c d e Sexual Orientation and Mental Health: Toward Global Perspectives on Practice and Policy. An International Meeting on Lesbian, Gay, and Bisexual Concerns in Psychology. American Psychological Association, 2003. [dostęp 2016-02-02].
  130. ↑ Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst: KNMG ontraadt onderdrukkende homotherapie. 2012. [dostęp 2016-02-02].
  131. ↑ Fraile MG: Psiquiatría crítica, naturalmente. Sociedad Española de Psiquiatría, 2016. [dostęp 2018-03-10].
  132. ↑ Consejo General de la Psicología de España: Comunicado del COP sobre las „terapias de conversión” de la homosexualidad. 2017. [dostęp 2018-03-10].
  133. ↑ Colegio Oficial de Psicólogos de Madrid: La homosexualidad no es un trastorno mental. 2005. [dostęp 2016-02-02].
  134. ↑ Colegio Oficial de Psicólogos de Madrid: Contestación a las cuestiones que nos planteaba la asociación COLEGA de Madrid. 2014. [dostęp 2018-03-10].
  135. ↑ Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria: Homosexualidad. [dostęp 2016-02-02].
  136. ↑ Federación Española de Sociedades de Sexología. Postura oficial de la Federación Española de Sociedades de Sexología (FESS) sobre el matrimonio y a adopción de parejas homosexuales. „Boletín Informativo”. 9 (2), s. 16–18, 2006. [dostęp 2016-02-02]. 
  137. ↑ Associazione Italiana di Psicologia: Sulla rilevanza scientifica degli studi di genere e orientamento sessuale e sulla loro diffusione nei contesti scolastici. 2015. [dostęp 2016-02-02].
  138. ↑ Consiglio Nazionale dell’Ordine degli Psicologi: Omofobia – la Posizione degli Psicologi. 2011. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-11)].
  139. ↑ Consiglio Nazionale dell’Ordine degli Psicologi: Omofobi: Palma, Psicologi, “gravissime e da respingere le affermazioni sulla omosessualità come malattia”. 2013. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-09)].
  140. ↑ Società Italiana di Sessuologia ed Educazione Sessuale: Orientamento sessuale. [dostęp 2016-02-02].
  141. ↑ Sveriges Psykologförbund: Inte ok. att „bota” homosexualitet. 2017. [dostęp 2019-07-18].
  142. ↑ a b Ordem dos Psicólogos Portugueses: Relatório de Evidência Científica Psicológica sobre Relações Familiares e Desenvolvimento Infantil nas Famílias Homoparentais. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  143. ↑ Sociedade Portuguesa de Sexologia Clínica: Terapias para Mudar a Orientação Sexual. 2015. [dostęp 2016-02-02].
  144. ↑ Lægeforeningen: Verdenslægeforeningen fordømmer, at homoseksuelle betegnes som syge. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  145. ↑ a b Barne- og familiedepartementet: St.meld. nr. 25 (2000-2001): Levekår og livskvalitet for lesbiske og homofile i Noreg. Regjeringen, 2001. [dostęp 2016-02-02].
  146. ↑ Suomen Lääkäriliitto: Lääkärin etiikka. Lahti: Esa Print Oy, 2013, s. 108. ISBN 978-951-9433-63-9. [dostęp 2019-07-06].
  147. ↑ College of Psychiatry of Ireland: Lesbian, Gay & Bisexual Patients: The Issues for Mental Health Practice. 2011. [dostęp 2017-11-01].
  148. ↑ Psychological Society of Ireland: Guidelines for Good Practice with Lesbian, Gay and Bisexual Clients. 2015. [dostęp 2017-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-16)].
  149. ↑ Magyar Pszichológiai Társaság: A Magyar Pszichológiai Társaság LMBTQ Szekciójának állásfoglalása a „Tágító perspektívák az azonos neműek iránti vonzódáshoz” című konferenciával kapcsolatban. 2016. [dostęp 2019-07-06].
  150. ↑ South African Society of Psychiatrists: Position Statement on Homosexuality. 2015. [dostęp 2019-07-06].
  151. ↑ Psychological Society of South Africa: An Open Statement from the Psychological Society of South Africa Concerning Vote of the South African Representatives at the Third Committee of the United Nations General Assembly on 16 November 2010. [dostęp 2016-04-21].
  152. ↑ Psychological Society of South Africa: Sexual and Gender Diversity Position Statement. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  153. ↑ Mott L. Homo-Afetividade e Direitos Humanos. „Estudos Feministas”. 14 (2), s. 509–521, 2006. DOI: 10.1590/S0104-026X2006000200011. 
  154. ↑ Conselho Federal de Psicologia: Estabelece normas de atuação para os psicólogos em relação à questão da Orientação Sexual. 1999. [dostęp 2016-02-02].
  155. ↑ Conselho Federal de Psicologia: Parecer sobre o PDC 234/2011. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  156. ↑ Sociedade Brasileira de Psicologia Analítica: Posicionamento a respeito da liminar proferida pelo juiz federal Waldemar Cláudio de Carvalh. 2017. [dostęp 2018-03-10].
  157. ↑ Luz LS: Dia Internacional de Combate à Homofobia. Conselho Federal de Medicina, 2015. [dostęp 2016-02-02].
  158. ↑ Asociación Mexicana para la Salud Sexual A.C: Homosexualidad. [dostęp 2018-03-10].
  159. ↑ Asociación Colombiana de Psiquiatría: Comunicado ACP 16 de febrero de 2015. 2015. [dostęp 2016-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-03)].
  160. ↑ Colegio de Psicólogos de Chile: Posición del Colegio de Psicólogos de Chile A.G. sobre las terapias reparativas para curar la homosexualidad. 2015. [dostęp 2018-03-10].
  161. ↑ Colegio de Psicólogos de Chile: Posición del Colegio de Psicólogos de Chile acerca de las terapias reparativas para curar la homosexualidad. 2015. [dostęp 2018-03-10].
  162. ↑ a b c d e f Israeli Medical Association, et al.: Position Paper on Treatments to Change Sexual Identity and Orientation. 2019. [dostęp 2019-07-18].
  163. ↑ Israel Psychological Association: Position Statement on Conversion Therapy. 2011. [dostęp 2016-02-02].
  164. ↑ Lebanese Psychiatric Society: Statement on Homosexuality. 2013. [dostęp 2016-02-02].
  165. ↑ Lebanese Psychological Association: Supporting LGBT Community. 2013. [dostęp 2017-11-01].
  166. ↑ Lebanese Medical Association for Sexual Health: Position Statement on Sexual Orientation Change Efforts (SOCE). 2013. [dostęp 2017-11-01].
  167. ↑ Arora M. Biological and Psychological Lens to View LGBT Identities. „Rupkatha Journal on Interdisciplinary Studies in Humanities”. 6 (1), s. 186–196, 2014. [dostęp 2016-02-02]. 
  168. ↑ Indian Psychiatric Society: Position statement on Homosexuality. 2018. [dostęp 2019-07-18].
  169. ↑ Nakajima GA. The Emergence of an International Lesbian, Gay, and Bisexual Psychiatric Movement. „Journal of Gay & Lesbian Psychotherapy”. 7 (1–2), s. 165–188, 2003. DOI: 10.1300/J236v07n01_10. 
  170. ↑ Psychological Association of the Philippines. Statement of the Psychological Association of the Philippines on Non-Discrimination Based on Sexual Orientation, Gender Identity and Expression. „Philippine Journal of Psychology”. 44 (2), s. 229–230, 2011. [dostęp 2017-11-01]. 
  171. ↑ Hong Kong College of Psychiatrists: Position Statement of The Hong Kong College of Psychiatrists on Sexual Orientation. 2011. [dostęp 2016-02-02].
  172. ↑ Hong Kong Psychological Society: Position Paper for Psychologists Working with Lesbians, Gays, and Bisexual (LGB) Individuals. 2012. [dostęp 2018-03-10].
  173. ↑ Taiwanese Society of Psychiatry: 世界精神醫學會對於性別認同與同性性傾向、性吸引和性行為之立場聲明. 2016. [dostęp 2018-03-10].
  174. ↑ Taiwan Medical Association. 世界醫師會人類多元性傾向聲明. „Taiwan Medical Journal”. 57 (4), s. 40, 2014. [dostęp 2018-03-10]. 
  175. ↑ a b c d Mendelson G. Homosexuality and Psychiatric Nosology. „Australian and New Zealand Journal of Psychiatry”. 37 (6), s. 678–683, 2003. DOI: 10.1111/j.1440-1614.2003.01273.x. PMID: 14636381. 
  176. ↑ a b c d e f g Drescher J. Queer Diagnoses: Parallels and Contrasts in the History of Homosexuality, Gender Variance, and the Diagnostic and Statistical Manual. „Archives of Sexual Behavior”. 39 (2), s. 427–460, 2010. DOI: 10.1007/s10508-009-9531-5. PMID: 19838785. [dostęp 2016-02-02]. 
  177. ↑ Bayer R: Homosexuality and American Psychiatry: The Politics of Diagnosis. Princeton: Princeton University Press, 1987, s. 21. ISBN 0-691-02837-0.
  178. ↑ Travin S, Protter B: Dewiacje seksualne. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1995, s. 17. ISBN 83-200-1873-0.
  179. ↑ a b c Bem SL: Męskość, kobiecość. O różnicach wynikających z płci. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2000, s. 89–95. ISBN 83-87957-12-7.
  180. ↑ a b Bayer R: Homosexuality and American Psychiatry: The Politics of Diagnosis. Princeton: Princeton University Press, 1987, s. 39–40. ISBN 0-691-02837-0.
  181. ↑ Thomas Szasz, The manufacture of madness : a comparative study of the inquisition and the mental health movement, wyd. 1st Syracuse University Press ed, Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press, 1997, ISBN 0-8156-0461-0, OCLC 35876905 [dostęp 2020-03-14].
  182. ↑ a b Evelyn Hooker, The Adjustment of the Male Overt Homosexual, „Journal of Projective Techniques”, 2010, DOI: 10.1080/08853126.1957.10380742 [dostęp 2020-03-14] (ang.).
  183. ↑ Schacht TE. DSM-III and the Politics of Truth. „American Psychologist”. 40 (5), s. 513–526, 1985. DOI: 10.1037/0003-066X.40.5.513. PMID: 4014853. 
  184. ↑ Bayer R: Homosexuality and American Psychiatry: The Politics of Diagnosis. Princeton: Princeton University Press, 1987, s. 3. ISBN 0-691-02837-0.
  185. ↑ Psychological Perspectives on Lesbian, Gay, and Bisexual Experiences. Garnets L, Kimmel DC (red.). New York: Columbia University Press, 2003, s. 23, 102. ISBN 0-231-12413-9.
  186. ↑ Thomas Szasz, The age of madness; the history of involuntary mental hospitalization, presented in selected texts., London,: Routledge & K. Paul, 1975, ISBN 0-7100-7993-1, OCLC 1197206 [dostęp 2020-03-14].
  187. ↑ Bayer R: Homosexuality and American Psychiatry: The Politics of Diagnosis. Princeton: Princeton University Press, 1987, s. 137. ISBN 0-691-02837-0.
  188. ↑ Minton HL: Departing from Deviance: A History of Homosexual Rights and Emancipatory Science in America. Chicago: University of Chicago Press, 2002, s. 260–261. ISBN 0-226-53044-2.
  189. ↑ Socarides CW. The Sexual Deviations and the Diagnostic Manual. „American Journal of Psychotherapy”. 32 (3), s. 414–426, 1978. PMID: 696956. 
  190. ↑ a b c d e Drescher J. Queer Diagnoses Revisited: The Past and Future of Homosexuality and Gender Diagnoses in DSM and ICD. „International Review of Psychiatry”. 27 (5), s. 386–395, 2015. DOI: 10.3109/09540261.2015.1053847. PMID: 26242413. 
  191. ↑ Kryteria diagnostyczne według DSM-IV-TR. Wciórka J (red.). Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2008, s. 210. ISBN 978-83-7609-000-9.
  192. ↑ a b Cochran SD, et al. Proposed Declassification of Disease Categories Related to Sexual Orientation in the International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-11). „Bulletin of the World Health Organization”. 92 (9), s. 672–679, 2014. DOI: 10.2471/BLT.14.135541. PMID: 25378758. PMCID: PMC4208576. 
  193. ↑ American Psychological Association: International Day Against Homophobia, Transphobia and Biphobia. [dostęp 2017-11-01].
  194. ↑ McLean K: Bisexuality in Society. W: Bisexuality: Theories, Research, and Recommendations for the Invisible Sexuality. Swan DJ, Habibi S (red.). Cham, Switzerland: Springer, 2018, s. 77–93. ISBN 978-3-319-71535-3.
  195. ↑ World Professional Association for Transgender Health: WPATH Consensus Process Regarding Transgender and Transsexual-Related Diagnoses in ICD-11. 2013. [dostęp 2016-12-15].
  196. ↑ Keita GP: APA letter to the World Health Organization. American Psychological Association, 2014-05-17. [dostęp 2016-02-02].
  197. ↑ WHO releases new International Classification of Diseases (ICD 11). World Health Organization, 2018-06-18. [dostęp 2019-06-29].
  198. ↑ ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. World Health Organization. [dostęp 2019-06-29].
  199. ↑ World Health Assembly Update, 25 May 2019. World Health Organization. [dostęp 2019-06-29].
  200. ↑ a b Wu J. From “Long Yang” and “Dui Shi” to Tongzhi: Homosexuality in China. „Journal of Gay & Lesbian Psychotherapy”. 7 (1–2), s. 117–143, 2003. DOI: 10.1300/J236v07n01_08. 
  201. ↑ Gay and Lesbian Medical Association: About GLMA. 2008-28-12.
  202. ↑ History of AIDS up to 1986.
  203. ↑ innastrona.pl · BE.QUEER Picie moczu, tarzanie się w kale, narkotyki i pedofila – portal gej i les.
  204. ↑ Answers to Your Questions About Sexual Orientation and Homosexuality. apa.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-02)]..
  205. ↑ a b Beyond Tops and Bottoms: Correlations between Sex-Role Preferences and Physical Preferences for Partners among Gay Men, www.nickyee.com [dostęp 2019-07-11].
  206. ↑ Sullivan PS, Hamouda O, Delpech V, et al.. Reemergence of the HIV epidemic among men who have sex with men in North America, Western Europe, and Australia, 1996–2005. „Ann Epidemiol”. 19 (6), s. 423–431, June 2009. DOI: 10.1016/j.annepidem.2009.03.004. PMID: 19460672. 
  207. ↑ Baral S, Sifakis F, Cleghorn F, Beyrer C. Elevated risk for HIV infection among men who have sex with men in low- and middle-income countries 2000-2006: a systematic review. „PLoS Med.”. 4 (12), s. e339, December 2007. DOI: 10.1371/journal.pmed.0040339. PMID: 18052602. 
  208. ↑ Beyrer C, Sullivan P, Sanchez J, et al.. The increase in global HIV epidemics in MSM. „AIDS”. 27 (17), s. 2665–2678, November 2013. DOI: 10.1097/01.aids.0000432449.30239.fe. PMID: 23842129. (ang.). 
  209. ↑ Beyrer C, Baral SD, van Griensven F, et al.. Global epidemiology of HIV infection in men who have sex with men. „Lancet”. 380 (9839), s. 367–377, July 2012. DOI: 10.1016/S0140-6736(12)60821-6. PMID: 22819660. 
  210. ↑ Françoise F Hamers, Angela M Downs. The changing face of the HIV epidemic in western Europe: what are the implications for public health policies?. „The Lancet”. 364 (9428), s. 83–94, 2004. DOI: 10.1016/S0140-6736(04)16594-X. ISSN 0140-6736. 
  211. ↑ Stand und Entwicklung der HIV-Epidemie in Deutschland. Epidemiologisches Bulletin, 25 listopada 2005 / Nr. 47. [dostęp 2014-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 marca 2012)]. (niem.).
  212. ↑ Thematic report: Men who have sex with men. [dostęp 2014-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-07)].
  213. ↑ Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce, wwwold.pzh.gov.pl [dostęp 2019-07-11].
  214. ↑ Krajowe Centrum ds AIDS – Agenda Ministra Zdrowia koordynująca zadania mające na celu zapobieganie HIV i zwalczanie AIDS w Polsce [dostęp 2019-07-11] (pol.).
  215. ↑ Varghese, B., Maher, J.E., Peterman, T.A., Branson, B.M. and Steketee, R.W. Reducingthe risk of sexual HIV transmission: quantifying the per-act risk for HIV on the basis of choice of partner, sex act, and condom use. „Sex. Transm. Dis.”. 29 (1), s. 38–43, 2002. PMID: 11773877. 
  216. ↑ a b CDC, HIV and Gay and Bisexual Men – HIV by Group, www.cdc.gov, 26 grudnia 2018 [dostęp 2019-07-11] (ang.).
  217. ↑ a b Statistics Center – HIV/AIDS – CDC, HIV in the United States and Dependent Areas – Statistics Overview, www.cdc.gov, 9 maja 2019 [dostęp 2019-07-11] (ang.).
  218. ↑ Table 3 | Estimated numbers of diagnoses of AIDS, by year of diagnosis and selected characteristics of persons, 1998–2002– United States | Reports | Statistics and Surveillanc.... [dostęp 2013-03-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-22)].
  219. ↑ Table 1 | Cases of HIV Infection and AIDS in the United States and Dependent Areas, 2007| Reports | Statistics and Surveillance | Topics | CDC HIV/AIDS. cdc.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-22)]..
  220. ↑ a b Meyer IH. Prejudice, Social Stress, and Mental Health in Lesbian, Gay, and Bisexual Populations: Conceptual Issues and Research Evidence. „Psychological Bulletin”. 129 (5), s. 674–697, 2003. DOI: 10.1037/0033-2909.129.5.674. PMID: 12956539. PMCID: PMC2072932. 
  221. ↑ a b c King M, et al. A Systematic Review of Mental Disorder, Suicide, and Deliberate Self Harm in Lesbian, Gay and Bisexual People. „BMC Psychiatry”. 18, s. 70, 2008. DOI: 10.1186/1471-244X-8-70. PMID: 18706118. PMCID: PMC2533652. 
  222. ↑ a b Haas AP, et al. Suicide and Suicide Risk in Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Populations: Review and Recommendations. „Journal of Homosexuality”. 58 (1), s. 10–51, 2010. DOI: 10.1080/00918369.2011.534038. PMID: 21213174. PMCID: PMC3662085. 
  223. ↑ Green KE, Feinstein BA. Substance Use in Lesbian, Gay, and Bisexual Populations: An Update on Empirical Research and Implications for Treatment. „Psychology of Addictive Behaviors”. 26 (2), s. 265–278, 2012. DOI: 10.1037/a0025424. PMID: 22061339. PMCID: PMC3288601. 
  224. ↑ Grabski B, Iniewicz G, Mijas M. Zdrowie psychiczne osób homoseksualnych i biseksualnych – przegląd badań i prezentacja zjawiska. „Psychiatria Polska”. 46 (4), s. 637–647, 2012. PMID: 23214165. [dostęp 2016-02-02]. 
  225. ↑ Plöderl M, et al. Suicide Risk and Sexual Orientation: A Critical Review. „Archives of Sexual Behavior”. 42 (5), s. 715–727, 2013. DOI: 10.1007/s10508-012-0056. PMID: 23440560. [dostęp 2016-02-02]. 
  226. ↑ a b Plöderl M, Tremblay P. Mental Health of Sexual Minorities. A Systematic Review. „International Review of Psychiatry”. 27 (5), s. 367–385, 2015. DOI: 10.3109/09540261.2015.1083949. PMID: 26552495. 
  227. ↑ a b Grabski B, Iniewicz G, Mijas M. Zdrowie psychiczne osób homoseksualnych i biseksualnych – rola stresu mniejszościowego. „Psychiatria Polska”. 46 (4), s. 649–663, 2012. PMID: 23214166. [dostęp 2016-02-02]. 
  228. ↑ a b Foucault, Michel. [1976] (1998). The History of Sexuality Vol. 1: The Will to Knowledge. London: Penguin.
  229. ↑ Jacek Kochanowski, Od teorii dewiacji do teorii queer, [w:] K. Slany, B. Kowalska, M. Śmietana i.in. (2005) Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna Nomos, Kraków. fragm To ważne, bowiem uprzednio nikt taki, jak „homoseksualista” po prostu nie istniał.
  230. ↑ Jacek Kochanowski, Od teorii dewiacji do teorii queer, [w:] K. Slany, B. Kowalska, M. Śmietana i.in. (2005) Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna Nomos, Kraków. fragm Kreacja wizerunku „osoby homoseksualnej” w obrębie dyskursu medycznego była oparta na innej zasadzie, bowiem podporządkowana była jednemu celowi: wykazaniu, że homoseksualność jako preferencja seksualna wiąże się w sposób konieczny z obrzydliwymi, zdaniem badaczy, cechami psychicznymi, takimi jak np. skłonności do pedofilii, mania seksualna i promiskuityzm, niezdolność do odczuwania uczuć wyższych. Powstawał nie obraz osoby homoseksualnej, lecz ponura karykatura.
  231. ↑ Sandra Bem: Męskość, kobiecość. O różnicach wynikających z płci. GWP, 2000, ISBN 83-87957-12-7.
  232. ↑ Weinberg, George (1972). Society and the Healthy Homosexual. New York: St. Martin’s. ISBN 0-901072-16-8.
  233. ↑ a b c d Jacek Kochanowski, Od teorii dewiacji do teorii queer, [w:] K. Slany, B. Kowalska, M. Śmietana i.in. (2005) Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna Nomos, Kraków.
  234. ↑ Ewa Nowicka Świat człowieka – świat kultury, s. 318–319, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, ISBN 83-01-14761-X, jeżeli nie zaznaczono inaczej, informacje antropologiczne pochodzą z tej publikacji.
  235. ↑ Native Americans and Homosexuality | HuffPost, huffingtonpost.com [dostęp 2017-11-23] (ang.).
  236. ↑ Prioreschi 1996 ↓, s. 30.
  237. ↑ a b Prioreschi 1996 ↓, s. 19–20.
  238. ↑ Prioreschi 1996 ↓, s. 20.
  239. ↑ Prioreschi 1996 ↓, s. 20–23.
  240. ↑ Prioreschi 1996 ↓, s. 23–26.
  241. ↑ Prioreschi 1996 ↓, s. 26.
  242. ↑ Prioreschi 1996 ↓, s. 28.
  243. ↑ a b c d e f g Mendos LR: State-Sponsored Homophobia 2019. International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association, marzec 2019. [dostęp 2019-04-15].
  244. ↑ Bachelet welcomes Botswana High Court decision decriminalizing same-sex relations. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2019-06-11. [dostęp 2019-06-13].
  245. ↑ a b c Carroll A, Mendos LR: State-Sponsored Homophobia 2017: A World Survey of Sexual Orientation Laws: Criminalisation, Protection and Recognition. International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association, maj 2017. [dostęp 2017-12-11].
  246. ↑ Bachelet urges Brunei to stop entry into force of “draconian” new penal code. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, 2019-04-01. [dostęp 2019-04-15].
  247. ↑ G.I. Roisman, E. Clausell, A. Holland, K. Fortuna i inni. Adult romantic relationships as contexts of human development: a multimethod comparison of same-sex couples with opposite-sex dating, engaged, and married dyads. „Dev Psychol”. 44 (1), s. 91–101, styczeń 2008. DOI: 10.1037/0012-1649.44.1.91. PMID: 18194008. 
  248. ↑ K. Bonello, M.C. Cross. Gay monogamy: I love you but I can’t have sex with only you. „J Homosex”. 57 (1), s. 117–139, 2010. DOI: 10.1080/00918360903445962. PMID: 20069497. 
  249. ↑ B.D. Adam. Relationship Innovation in Male Couples. „Sexualities”. 9 (1), s. 5–26, 2006. DOI: 10.1177/1363460706060685. 
  250. ↑ a b Colleen C. Hoff, Deepalika Chakravarty, Sean C. Beougher, Lynae A. Darbes i inni. Serostatus Differences and Agreements About Sex With Outside Partners Among Gay Male Couples. „AIDS Education and Prevention”. 21 (1), s. 25–38, 2009. DOI: 10.1521/aeap.2009.21.1.25. 
  251. ↑ LaSala M. Monogamous or not: Understanding and counseling gay male couples. „Families in Society”. 82 (6), s. 605–611, 2001. 
  252. ↑ Mercer CH, Hart GJ, Johnson AM, Cassell JA. Behaviourally bisexual men as a bridge population for HIV and sexually transmitted infections? Evidence from a national probability survey. „International Journal of STD & AIDS”. 20 (2), s. 87–94, luty 2009. DOI: 10.1258/ijsa.2008.008215. PMID: 19182053. 
  253. ↑ J.T. Parsons, T.J. Starks, S. DuBois, C. Grov i inni. Alternatives to monogamy among gay male couples in a community survey: implications for mental health and sexual risk. „Arch Sex Behav”. 42 (2), s. 303–312, Feb 2013. DOI: 10.1007/s10508-011-9885-3. PMID: 22187028. 
  254. ↑ Parsons JT, Starks TJ, Gamarel KE, Grov C. Non-monogamy and sexual relationship quality among same-sex male couples. „J Fam Psychol”. 26 (5), s. 669–677, October 2012. DOI: 10.1037/a0029561. PMID: 22906124. (ang.). 
  255. ↑ Bettinger Michael. Polyamory and Gay Men. A Family Systems Approach. „Journal of GLBT Family Studies”. 1 (1), s. 97–116, 2005. DOI: 10.1300/J461v01n01_07. 
  256. ↑ E. Sheff. Polyamorous Families, Same-Sex Marriage, and the Slippery Slope. „Journal of Contemporary Ethnography”. 40 (5), s. 487–520, 2011. DOI: 10.1177/0891241611413578. ISSN 0891-2416. (ang.). 
  257. ↑ Seelau EP, Seelau SM, Poorman PB. Gender and role-based perceptions of domestic abuse: does sexual orientation matter?. „Behav Sci Law”. 21 (2), s. 199–214, 2003. DOI: 10.1002/bsl.524. PMID: 12645045. (ang.). 
  258. ↑ Pam Elliot. Shattering Illusions: Same-Sex Domestic Violence. „Journal of Gay & Lesbian Social Services”. 4 (1), s. 1–8, 1996. DOI: 10.1300/J041v04n01_01. ISSN 1053-8720. 
  259. ↑ Patrick C. McKenry, Julianne M. Serovich, Tina L. Mason, Katie Mosack. Perpetration of Gay and Lesbian Partner Violence: A Disempowerment Perspective. „Journal of Family Violence”. 21 (4), s. 233–243, 2006. DOI: 10.1007/s10896-006-9020-8. ISSN 0885-7482. (ang.). 
  260. ↑ Domestic Violence in Gay Relationships, lambda.org:80 [dostęp 2017-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-10].
  261. ↑ Same-Gender Domestic Violence Reports. [dostęp 2014-10-18]. (ang.).
  262. ↑ Gregory S. Merrill, Valerie A. Wolfe. Battered Gay Men. „Journal of Homosexuality”. 39 (2), s. 1–30, 2000. DOI: 10.1300/J082v39n02_01. ISSN 0091-8369. 
  263. ↑ Christopher J. Alexander. Violence in Gay and Lesbian Relationships. „Journal of Gay & Lesbian Social Services”. 14 (1), s. 95–98, 2002. DOI: 10.1300/J041v14n01_06. 
  264. ↑ Andrew Richards, Nathalie Noret & Ian Rivers. Violence & Abuse in Same-Sex Relationships. „Social Inclusion & Diversity”. 5, 2003. 
  265. ↑ Stiles-Shields C, Carroll RA. Same-Sex Domestic Violence: Prevalence, Unique Aspects, and Clinical Implications. „J Sex Marital Ther”, s. 1–13, September 2014. DOI: 10.1080/0092623X.2014.958792. PMID: 25189218. (ang.). 
  266. ↑ Office for National Statistics: Dataset: Families and Households: 1996–2018. sierpień 2019. [dostęp 2019-08-14].
  267. ↑ U.S. Census Bureau: American Community Survey 2017: Characteristics of Same-Sex Couple Households. [dostęp 2019-03-16].
  268. ↑ Statistics Canada: Same-sex couples in Canada in 2016. [w:] Census in Brief [on-line]. 2017. [dostęp 2017-11-10].
  269. ↑ Australian Bureau of Statistics: Same-sex couples in Australia, 2016. [w:] Census of Population and Housing: Reflecting Australia – Stories from the Census, 2016 [on-line]. 2017. [dostęp 2017-12-17].
  270. ↑ Central Statistics Office: Families. [w:] Census of Population 2016 – Profile 4 Households and Families [on-line]. 2017. [dostęp 2018-03-11].
  271. ↑ Bergold P, Buschner A: Regenbogenfamilien in Deutschland. Bundeszentrale für politische Bildung, 2018-05-11. [dostęp 2019-03-16].
  272. ↑ a b Biblarz TJ, Stacey J. How Does the Gender of Parents Matter?. „Journal of Marriage and Family”. 72 (1), s. 3–22, 2010. DOI: 10.1111/j.1741-3737.2009.00678.x. JSTOR: 27752550. [dostęp 2015-03-01]. 
  273. ↑ Fedewa AL, Black WW, Ahn S. Children and Adolescents with Same-Gender Parents: A Meta-Analytic Approach in Assessing Outcomes. „Journal of GLBT Family Studies”. 11 (1), s. 1–34, 2015. DOI: 10.1080/1550428X.2013.869486. 
  274. ↑ American Academy of Child and Adolescent Psychiatry: Gay, Lesbian, Bisexual, or Transgender Parents. 2009. [dostęp 2017-02-27].
  275. ↑ Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family Health. Promoting the Well-Being of Children Whose Parents Are Gay or Lesbian. „Pediatrics”. 131 (4), s. 827–830, 2013. DOI: 10.1542/peds.2013-0376. PMID: 23519941. 
  276. ↑ a b Short E, Riggs DW, Perlesz A, Brown R, Kane G: Lesbian, Gay, Bisexual and Transgender (LGBT) Parented Families: A Literature Review prepared for the Australian Psychological Society. Australian Psychological Society, 2007. [dostęp 2018-03-04].
  277. ↑ a b Patterson CJ. Children of Lesbian and Gay Parents: Psychology, Law, and Policy. „American Psychologist”. 64 (8), s. 727–736, 2009. DOI: 10.1037/0003-066X.64.8.727. PMID: 19899878. 
  278. ↑ Perrin EC, Siegel BS; Committee on Psychosocial Aspects of Child and Family. Promoting the Well-Being of Children Whose Parents Are Gay or Lesbian. „Pediatrics”. 131 (4), s. e1374–83, 2013. DOI: 10.1542/peds.2013-0377. PMID: 23519940. 
  279. ↑ a b c Moore MR, Stambolis-Ruhstorfer M. LGBT Sexuality and Families at the Start of the Twenty-First Century. „Annual Review of Sociology”. 39, s. 491–507, 2013. DOI: 10.1146/annurev-soc-071312-145643. 
  280. ↑ Manning WD, Fettro MN, Lamidi E. Child Well-Being in Same-Sex Parent Families: Review of Research Prepared for American Sociological Association Amicus Brief. „Population Research and Policy Review”. 33 (4), s. 485–502, 2014. DOI: 10.1007/s11113-014-9329-6. PMID: 25018575. PMCID: PMC4091994. JSTOR: 43671612. 
  281. ↑ Adams J, Light R. Scientific Consensus, the Law, and Same Sex Parenting Outcomes. „Social Science Research”. 53, s. 300–310, 2015. DOI: 10.1016/j.ssresearch.2015.06.008. PMID: 26188455. 
  282. ↑ Committee on Lesbian, Gay, and Bisexual Concerns; Committee on Children, Youth, and Families; Committee on Women in Psychology: Lesbian & Gay Parenting. American Psychological Association, 2005. [dostęp 2015-03-01].
  283. ↑ Goldberg AE: Lesbian and Gay Parents and Their Children: Research on the Family Life Cycle. Washington, DC: American Psychological Association, 2010, s. 3–14. ISBN 978-1-4338-0536-3.
  284. ↑ Biblarz TJ, Savci E. Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Families. „Journal of Marriage and Family”. 72 (3), s. 480–497, 2010. DOI: 10.1111/j.1741-3737.2010.00714.x. JSTOR: 40732492. [dostęp 2015-03-01]. 
  285. ↑ a b Just the Facts about Sexual Orientation and Youth. A Primer for Principals, Educators, and School Personnel. Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne. [dostęp 2010-03-21]. (ang.).
  286. ↑ Jurgen Graupmann. Leksykon tematów tabu. Warszawa: KDC, 2007, s. 49.
  287. ↑ a b c d Nazi Persecution of Homosexuals 1933-1945. [w:] www.ushmm.org [on-line]. United States Holocaust Memorial Museum. [dostęp 2011-12-27]. (ang.).
  288. ↑ Ruediger Lautmann: Gay Prisoners in Concentration Camps as Compared with Jehovah’s Witnesses and Political Prisoners. [w:] Jevish Virtual Library [on-line]. American-Israeli Cooperative Enterprise. [dostęp 2011-12-27]. (ang.).
  289. ↑ Dan Healey GLQ 8:3 Homosexual Existence and Exisitng Socialism New Light on the Repression of Male Homosexuality in Stalin’s Russia s. 349–378, 2002.
  290. ↑ Herek, G. (1991). Stigma, prejudice and violence against lesbians and gay men. In J. Gonsiorek & J. Weinrich (Eds.), Homosexuality: Research implications for public policy (pp. 60-80). Newbury Park, CA: Sage Publications. [1].
  291. ↑ B. Greene. Ethnic-minority lesbians and gay men: mental health and treatment issues. „J Consult Clin Psychol”. 62 (2), s. 243–251, Apr 1994. PMID: 8201060. 
  292. ↑ The Global Divide on Homosexuality.
  293. ↑ Jerzy A. Kowalski, Krótka historia emancypacji homoseksualizmu, na portalu Historia.org.pl.
  294. ↑ Brief of Amicus Curiae American Psychological Association in Support of Respondent, Boy Scouts of America v. Dale, Supreme Court of the United States. 2000. [dostęp 2016-02-02].
  295. ↑ Psychological Society of South Africa: An Open Statement from the Psychological Society of South Africa to the People and Leaders of Uganda Concerning The Anti-Homosexuality Bill 2009. 2010-02-23. [dostęp 2016-04-21].
  296. ↑ Academy of Science of South Africa: Diversity in Human Sexuality: Implications for Policy in Africa. Pretoria: Academy of Science of South Africa, 2015, s. 55. ISBN 978-0-9922286-9-9. [dostęp 2016-02-02].
  297. ↑ Herek GM: Facts About Homosexuality and Child Molestation. Department of Psychology, University of California, Davis. [dostęp 2018-05-18].
  298. ↑ Clark SJ. Gay Priests and Other Bogeymen. „Journal of Homosexuality”. 51 (4), s. 1–13, 2006. DOI: 10.1300/J082v51n04_01. PMID: 17135125. 
  299. ↑ Hall RC, Hall RC. A Profile of Pedophilia: Definition, Characteristics of Offenders, Recidivism, Treatment Outcomes, and Forensic Issues. „Mayo Clinic Proceedings”. 82 (4), s. 457–471, 2007. DOI: 10.4065/82.4.457. PMID: 17418075. [dostęp 2016-02-02]. 
  300. ↑ Carson RC, Butcher JN, Mineka S: Psychologia zaburzeń. T. 2. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2003, s. 653. ISBN 83-89120-17-8.
  301. ↑ Oslo gay animal show draws crowds, BBC News, 19 października 2006.
  302. ↑ Volker Sommer, Paul L. Vasey: Homosexual Behaviour in Animals: An Evolutionary Perspective. Cambridge University Press, 27 lipca 2006, s. 131–153. ISBN 978-0-521-86446-6.
  303. ↑ a b Malcolm J. Coe. “Necking” behaviour in the giraffe. „Journal of Zoology”. 151 (3), s. 313–321, 1967. DOI: 10.1111/j.1469-7998.1967.tb02117.x. 
  304. ↑ Robert E. Simmons, Lue Scheepers. Winning by a Neck: Sexual Selection in the Evolution of Giraffe. „The American Naturalist”. 148 (5), s. 771, 1996. DOI: 10.1086/285955. 
  305. ↑ Dinitia Smith: Central Park Zoo’s gay penguins ignite debate. [w:] SFGate [on-line]. Hearst Communications Inc., 7 lutego 2004. [dostęp 2011-12-25]. (ang.).
  306. ↑ Cold Shoulder for Swedish Seductresses.
  307. ↑ Gay penguins found in Japanese aquariums.
  308. ↑ Gay penguins devoted to each other.
  309. ↑ Jonathan Modie: Biology behind homosexuality in sheep, study confirms. [w:] EurekAlert! [on-line]. American Association for the Advancement of Science, 8 marca 2004. [dostęp 2011-12-25]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Płeć, tożsamość płciowa i orientacja seksualna
Płeć biologiczna
Zgodność tożsamości płciowej
z płcią przypisaną przy narodzinach
Tożsamości płciowe (gender)
Binarne
Trzecia płeć
Inne
Orientacje i tożsamości seksualne
Orientacje seksualne
Alternatywne określenia
Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Lesbian family.jpg
Autor: Emily Walker from Wellington, New Zealand, Licencja: CC BY-SA 2.0
Nuclear Lesbian Family
World same-sex adoption laws.svg
Autor: Kwamikagami, Licencja: CC BY-SA 3.0
Legal status of adoption by same-sex couples around the world:
 
Joint adoption allowed
 
Second-parent adoption allowed
 
No laws allowing adoption by same-sex couples and no same-sex marriage
 
Same-sex marriage but adoption by married same-sex couples not allowed
World laws pertaining to homosexual relationships and expression.svg
Autor: Various (Initial version by Silje), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Νομικό καθεστώς όσον αφορά την ομοφυλοφιλία παγκοσμίως.
Wedding-chantelois-gomez.jpg
Wedding of Mathieu Chantelois and Marcelo Gomez in Toronto (Toronto City Hall in background), one of the first same-sex marriages in Canada. In 2003, the Ontario Court of Appeal overturned the ban on same-sex marriages in the province, making Ontario the first jurisdiction in Canada where same-sex marriages were legal. This event led Courts in 8 other Canadian provinces and one territory to render similar decisions, ultimately leading to the passage in 2005 of the Civil Marriage Act which legalized same-sex marriage across the entire country.
Couple (18567827204).jpg
Autor: Elvert Barnes, Licencja: CC BY-SA 2.0
MARRIAGE EQUALITY DECISION DAY RALLY in front of the US Supreme Court on First Street between East Capitol Street and Maryland Avenue, NE, Washington DC on Friday morning, 26 June 2015 by Elvert Barnes Protest Photography


Marriage Equality / USA
<a href="http://www.marriageequality.org/" rel="nofollow">www.marriageequality.org/</a>

Learn more about the SCOTUS Obergefell v. Hodges case on Wikipedia at <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Obergefell_v._Hodges" rel="nofollow">en.wikipedia.org/wiki/Obergefell_v._Hodges</a>

Visit Elvert Barnes MARRIAGE EQUALITY same-sex civil unions ongoing project at <a href="http://elvertbarnes.com/MarriageEquality" rel="nofollow">elvertbarnes.com/MarriageEquality</a>
Couple (19184848882).jpg
Autor: Elvert Barnes, Licencja: CC BY-SA 2.0
MARRIAGE EQUALITY DECISION DAY RALLY in front of the US Supreme Court on First Street between East Capitol Street and Maryland Avenue, NE, Washington DC on Friday morning, 26 June 2015 by Elvert Barnes Protest Photography


Marriage Equality / USA
<a href="http://www.marriageequality.org/" rel="nofollow">www.marriageequality.org/</a>

Learn more about the SCOTUS Obergefell v. Hodges case on Wikipedia at <a href="http://en.wikipedia.org/wiki/Obergefell_v._Hodges" rel="nofollow">en.wikipedia.org/wiki/Obergefell_v._Hodges</a>

Visit Elvert Barnes MARRIAGE EQUALITY same-sex civil unions ongoing project at <a href="http://elvertbarnes.com/MarriageEquality" rel="nofollow">elvertbarnes.com/MarriageEquality</a>
Hendricks-leboeuf.jpg
Autor: Personal snapshot by Montrealais., Licencja: CC-BY-SA-3.0
Taken from en:Image:Hendricks-leboeuf.jpg Wedding of Michael Hendricks and René Leboeuf, first same-sex marriage in Quebec; Montreal, 1 April 2004.
Homosexual.jpg
Erste Nennung des Wortes "homosexual" und "heterosexual" (in einem Brief des österreichisch-ungarischen Schriftstellers/von) Karl Maria Kertbeny im Jahr 1868 Foto: Ungarische Nationalbibliothek; Quelle: http://www.geheimsache.at
Black triangle.svg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Black Triangle, lesbian symbol of pride. Created by Fibonacci.
The black triangle is a lesbian or feminist symbol of pride and solidarity. The symbol originates from Nazi concentration camps, where every prisoner had to wear one of the Nazi concentration camp badges on their jacket, the colour of which categorised them according "their kind". Individuals deemed "asocial" had to wear the black triangle. In the Nazis' meticulous records there is no word of the black triangle having been imposed on lesbians, or of lesbians as a group being confined to concentration camps. Whatever the reason, lesbians have over time claimed the black triangle as a symbol of defiance against repression and discrimination, and it is considered a counterpart to the Gay Pink Triangle.
POL warsaw parada rownosci 032.jpg
Autor: Konrad Porowski, Licencja: CC-BY-SA-3.0
„Homoseksualizm obrzydliwością dla Boga. III. Mojż. 18.22“, Poland, Warsaw, Parada Równości
Rainbow flag and blue skies.jpg
Autor: Ludovic Bertron from New York City, Usa, Licencja: CC BY 2.0
Rainbow flag flapping in the wind with blue skies and the sun.
42nd Baltimore Gay Pride Block Party.jpg
Autor: Elvert Barnes, Licencja: CC BY-SA 2.0
42nd Baltimore Gay Pride Block Party on North Charles at 22nd Street in Baltimore MD on Saturday afternoon, 17 June 2017 by Elvert Barnes Photography 42nd BALTIMORE GAY PRIDE 2017 at elvertbarnes.com/BmoreGayPride2017