Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau (1932)

Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau

Hr. Ms. „Johan Maurits van Nassau” w 1937 roku
Klasa	kanonierka
Historia
Stocznia	De Schelde, Vlissingen
Położenie stępki	17 lipca 1931
Wodowanie	20 sierpnia 1932
Koninklijke Marine
Wejście do służby	5 kwietnia 1933
Zatopiony	14 maja 1940
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1537 ton pełna: 1795 t
Długość	83,6 m całkowita 78,7 m między pionami:
Szerokość	11,6 m
Zanurzenie	3,73 m
Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy 2100 KM 4 kotły, 2 śruby
Prędkość	15 węzłów
Zasięg	4000 Mm przy prędkości 9 węzłów
Uzbrojenie
• początkowo: 3 działa kal. 149 mm (3 x I) 4 wkm kal. 12,7 mm (2 x II) 4 km kal. 6,5 mm
Opancerzenie
pokład 25–50 mm wieża dowodzenia 25 mm maski dział 25–40 mm
Załoga	124

Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau – holenderska kanonierka z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Jednostka była zmodyfikowaną i ulepszoną wersją zbudowanych w latach 20. kanonierek typu Flores. Okręt wypierał 1795 ton, a jego główne uzbrojenie stanowiły trzy działa kalibru 15 cm (149 mm) Boforsa, uzupełniane przez artylerię przeciwlotniczą.

Jednostka została zwodowana 20 sierpnia 1932 roku w stoczni Damen Schelde Naval Shipbuilding we Vlissingen, a do składu Koninklijke Marine wcielono ją w 5 kwietnia 1933 roku. Nazwę otrzymała na cześć gubernatora holenderskich posiadłości w Brazylii i dowódcy floty Kompanii Zachodnioindyjskiej z XVII wieku – Mauritza Johana von Nassau-Siegena. Okręt przeznaczony był do służby w holenderskich posiadłościach w Ameryce Środkowej, stacjonując na Antylach. Po wybuchu II wojny światowej kanonierka powróciła do metropolii. Po ataku Niemiec na Holandię „Johan Maurits van Nassau” wspierał oddziały w bitwie o Afsluitdijk, a 14 maja 1940 roku został zatopiony na zachód od miejscowości Callantsoog (nieopodal Den Helder) przez niemieckie bombowce podczas ewakuacji holenderskiej floty do Wielkiej Brytanii. W wyniku ataku śmierć poniosło 18 członków załogi okrętu.

Projekt i budowa

Po I wojnie światowej holenderska marynarka wojenna posiadała jedynie trzy stosunkowo nowoczesne kanonierki, którymi były zbudowane w latach 1911–1915 przybrzeżne okręty typu Brinio^[1][2]. Z racji rozmiarów i braku przystosowania do pełnomorskiej żeglugi jednostki te nie nadawały się do służby w holenderskich koloniach, gdzie potrzebne były opancerzone i silnie uzbrojone okręty do obrony wybrzeża i ostrzału sił lądowych potencjalnego przeciwnika^[1]. Wychodząc naprzeciw tym potrzebom, w 1924 roku inżynierowie L. Troost i M.F. Gunning opracowali projekt sporego, pełnomorskiego okrętu, uzbrojonego w działa o dużym kalibrze i donośności^[1]. W latach 1924–1926 zbudowano dwie jednostki („Flores” i „Soemba”), przeznaczone do służby w Holenderskich Indiach Wschodnich^[1].

Pozytywne opinie po kilkuletniej eksploatacji kanonierek i ich walory bojowe spowodowały zamówienie trzeciej jednostki, przeznaczonej do służby w Indiach Zachodnich^[3]. Poważny wpływ na decyzję o budowie okrętu miały wydarzenia na wyspie Curaçaou z czerwca 1929 roku, kiedy to wenezuelski buntownik Rafael Simon Urbina wraz z 45-osobowym oddziałem najechał na Waterfort w Willemstad^[4]. Rebelianci zajęli broniony jedynie przez żandarmerię wojskową fort, zdobywając 200 karabinów, cztery karabiny maszynowe, amunicję i skarbiec rządowy, biorąc wielu zakładników, w tym gubernatora Antyli Holenderskich Fruytiera^[4]. Następnie porwali statek „Maracaibo”, którym odpłynęli do Wenezueli. Tam zakładnicy zostali zwolnieni, a gubernator wysłał telegraficzną wiadomość ostrzegając rząd Wenezueli w Caracas o grożącym ataku ze strony rebeliantów, przez co ich akcja się nie powiodła^[4]. Wydarzenia te unaoczniły rządzącym potrzebę wzmocnienia sił stacjonujących w regionie: po jednej dobie od otrzymania informacji o ataku w morze wyszedł niszczyciel „Kortenaer” z oddziałem piechoty morskiej na pokładzie, a później przerzucono kolejne oddziały i zaopatrzenie, tworząc garnizony na Curaçao i Arubie^[4]. Postanowiono również zbudować okręt stacjonujący na stałe w tamtym regionie^[4]. Projekt kanonierki, autorstwa inż. W.M. den Hollandera, bazował na jednostkach typu Flores, różniąc się głównie nieco większymi rozmiarami oraz uzbrojeniem przeciwlotniczym^[5]. Zastosowano też działa nieco nowszego modelu (nr 8), lecz nie różniły się istotnie od wcześniejszych^[6]

Hr. Ms. „Johan Maurits van Nassau” zbudowany został w stoczni De Schelde we Vlissingen (numer stoczniowy 195)^[7][5]. Stępkę okrętu położono 17 lipca 1931 roku, a zwodowany został 20 sierpnia 1932 roku^[7][5]. Kanonierka otrzymała nazwę na cześć XVII-wiecznego gubernatora holenderskich posiadłości w Brazylii i admirała-generała floty Kompanii Zachodnioindyjskiej – Mauritza Johana von Nassau-Siegena^[5].

Dane taktyczno-techniczne

Charakterystyka ogólna

Okręt był kanonierką o długości całkowitej 83,6 metra (78,7 m między pionami), szerokości 11,6 metra i zanurzeniu 3,73 metra^[7][8]. Wysokość boczna kadłuba wynosiła 6,45 metra^[5]. Kadłub podzielony był za pomocą grodzi wzdłużnych i poprzecznych na 14 przedziałów wodoszczelnych i miał dno podwójne na 81% długości^[3]. Wyporność standardowa wynosiła 1537 ton, zaś pełna 1795 ton^[7][8]. Wysokość metacentryczna wynosiła 0,47 metra^[5].

Kanonierka miała dużą dzielność morską dzięki wysokiemu dziobowi (przez co pokład nie był zalewany przez fale) oraz dobrą sterowność^[3]. Czas zawracania przez bakburtę wynosił 5 minut i 7 sekund, a przez sterburtę 4 minuty i 51 sekund^[5].

Załoga jednostki liczyła 124 oficerów, podoficerów i marynarzy^[9][10].

Urządzenia napędowe

Siłownię jednostki stanowiły dwie pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy 2100 KM, do których parę dostarczały cztery wodnorurkowe kotły Yarrow, wyprodukowane w macierzystej stoczni^[7][5]. Opalane ropą naftową kotły o ciśnieniu roboczym 14 kG/cm² miały po trzy paleniska i powierzchnię grzewczą 612 m²^[5]. Kotły umieszczone były w dwóch oddzielnych, położonych jedna za drugą kotłowniach, a maszyny parowe zamontowano we wspólnym przedziale za kotłowniami; spaliny były odprowadzane przez wspólny komin^[11]. Okręt napędzały dwie trójłopatowe śruby o średnicy 2,65 metra każda; miał jeden ster o napędzie elektrohydraulicznym^[5]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 15 węzłów^[9][12][a] Okręt zabierał 273 tony paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 4000 Mm przy prędkości 9 węzłów (lub 6000 Mm przy 6,9 węzła)^[5][10].

Uzbrojenie i opancerzenie

Na uzbrojenie artyleryjskie okrętu składały się trzy pojedyncze działa kalibru 15 cm (rzeczywisty kaliber wynosił 149,1 mm) L/50 nr 8 produkcji Boforsa, osłonięte pancernymi maskami^[3][7]. Długość lufy wynosiła 50 kalibrów (ok. 7455 mm)^[6]. Jedno działo umieszczono na pokładzie dziobowym, drugie w superpozycji na nadbudówce dziobowej, a trzecie na pokładzie rufowym^[11]. Armaty strzelały amunicją rozdzielnego ładowania (pociskami przeciwpancernymi o masie 46,7 kg i odłamkowo-burzącymi o masie 45 kg); łączny zapas pocisków wraz z ładunkami miotającymi wynosił 450^[11]. Kąt podniesienia dział wynosił od -10° do +29° (lub +30°), a teoretyczna donośność maksymalna 21 214 m^[6]. Szybkostrzelność dochodziła do 5 strzałów na minutę^[6].

Broń przeciwlotniczą stanowiły początkowo dwa podwójne zestawy wielkokalibrowych karabinów maszynowych kalibru 12,7 mm Vickers L/90 nr 4, umieszczone równolegle do siebie na pokładzie górnym między rufowym działem głównego kalibru a dalmierzem, z łącznym zapasem amunicji wynoszącym 5000 naboi^[3]. Dodatkowo na okręcie znajdowały się cztery karabiny maszynowe kalibru 6,5 mm nr 4, które mogły być umieszczane w szalupach^[5][b].

Głównym elementem wykonanego ze stali niklowej Kruppa pancerza kanonierki był pokład pancerny, o grubości od 25 do 50 mm^[3][7]. Wieża dowodzenia i komory amunicyjne chronione były płytami grubości 25 mm^[7][5]. Opancerzone były też maski dział artylerii głównej, a ich grubość wynosiła od 25 do 40 mm^[7][5].

Wyposażenie

Na pokładzie znajdowały się dwie motorówki typu Arend, dwie szalupy typu B4 i jeden jol typu F2^[5]. Rufa okrętu przystosowana była do przenoszenia wodnosamolotu pokładowego, który w zamyśle miał służyć do korygowania ognia artylerii głównej i rozpoznania; miał być opuszczany na wodę i podnoszony za pomocą umieszczonego na prawej burcie bomu^[5]. Z powodu niezbyt rozległego obszaru działań kanonierki, jakim były Indie Zachodnie, okręt jednak nigdy nie otrzymał na wyposażenie przewidzianego samolotu Fokker C.VII-W^[5].

Służba

Okres międzywojenny

Kanonierka zakotwiczona w pobliżu wyspy Saba

Hr. Ms. „Johan Maurits van Nassau” został wcielony do Koninklijke Marine 5 kwietnia 1933 roku^[14][15]. Pierwszym dowódcą jednostki został mianowany kmdr ppor. Willem van den Donker^[4][14]. 29 czerwca okręt wyruszył z Den Helder w stronę Indii Zachodnich, docierając przez Ponta Delgada, Port-of-Spain i Paramaribo do bazy w Willemstad, którą osiągnął 7 sierpnia^[4][14]. Od 17 do 21 grudnia 1933 roku kanonierka z gubernatorem Curaçao na pokładzie odbyła rejs do Wenezueli na obchody 25. rocznicy objęcia rządów przez prezydenta Juana Gómeza^[14]. W dniach 5–16 listopada 1934 roku „Johan Maurits van Nassau” uczestniczył w rejsie do Colón, a od 17 do 28 listopada 1936 roku odbył podróż do Kingston^[14].

11 marca 1937 roku dowództwo okrętu objął kmdr por. W.A. de Jong^[14]. Pod jego dowództwem kanonierka odbyła rejs do Paramaribo, powracając 10 kwietnia do bazy^[14]. 7 maja „Johan Maurits van Nassau” wyruszył z Curaçao do Europy, zawijając po drodze do Ponta Delgada^[14]. Okręt otrzymał zadanie eskortowania płynących przez Cieśninę Gibraltarską holenderskich statków handlowych, zagrożonych przez obie strony walczące w hiszpańskiej wojnie domowej^[4][14]. Bazująca w Gibraltarze kanonierka odbyła do 15 stycznia 1938 roku dziewięć operacji konwojowych, po czym 21 stycznia zawinęła do Den Helder, zmieniona w służbie eskortowej przez krążownik „Java”^[14].

28 stycznia 1938 roku nowym dowódcą kanonierki został kmdr ppor. Gustaaf Alexander Berg^[14]. Na okręcie dokonano modernizacji uzbrojenia: dodano podwójnie sprzężony zestaw działek przeciwlotniczych kalibru 40 mm Boforsa L/56, zamontowany na miejscu wkmów kalibru 12,7 mm, które przeniesiono na powiększoną platformę reflektorów wokół głównego masztu^[5]. Na pokładzie znalazła się także instalacja do stawiania zasłony dymnej; zmodyfikowano też bom ładunkowy dla wodnosamolotu^[5]. 27 maja jednostka udała się na drugą turę służby na wodach hiszpańskich, docierając 2 czerwca do Gibraltaru^[14]. 12 lipca, w przerwie patrolu, okręt złożył oficjalną, czterodniową wizytę w Casablance, gdzie odwiedził go holenderski konsul, F. Testa^[16]. 10 sierpnia uzbrojony trawler frankistowski zatrzymał liniowiec „Llandaff Castle” (10 786 GRT), należący do Union-Castle Line, oddając strzał ostrzegawczy. Szybka interwencja holenderskiej jednostki pozwoliła statkowi kontynuować rejs już po kwadransie od zatrzymania^[17]. Po wykonaniu dwóch operacji konwojowych 28 września „Johan Maurits van Nassau” opuścił Gibraltar i 6 października dotarł do Den Helder (został zmieniony przez krążownik „Sumatra”)^[4][14].

3 stycznia 1939 roku dowództwo kanonierki objął kmdr por. Pieter Kronenberg^[14]. 12 stycznia „Johan Maurits van Nassau” udał się na Curaçao, docierając do miejsca przeznaczenia 8 lutego^[14]. W dniach 20–25 lutego okręt odbył rejs do La Guaira^[14]. Po wybuchu w Europie działań wojennych kanonierka została wezwana do metropolii, wypływając 8 i docierając 29 listopada do Holandii (w zamian na Antyle skierowano szkolny okręt artyleryjski „Van Kinsbergen”)^[14][18]. Okręt skierowano do stoczni w Den Helder na remont, a po jego zakończeniu bazował we Vlissingen (wraz z półbliźniaczą kanonierką „Flores”)^[4].

II wojna światowa

Do momentu ataku Niemiec na Holandię „Johan Maurits van Nassau” pełnił służbę patrolową na holenderskich wodach terytorialnych^[14]. W nocy z 9 na 10 maja okręt przebywał na redzie Vlissingen (wraz z „Flores” i „Sumatrą”)^[14][18]. Rankiem 10 maja jednostka wzięła udział w odparciu ataku niemieckich bombowców, które zrzuciły miny u ujścia Skaldy, zestrzeliwując za pomocą działek kalibru 40 mm wodnosamolot Heinkel He 115 z 196. grupy lotnictwa wybrzeża (niem. Küstenfliegergruppe)^[4][14]. Następnie kanonierka otrzymała rozkaz udania się do Hoek van Holland, by wpłynąć do Nieuwe Waterweg w celu ostrzelania zajętego przez niemieckich spadochroniarzy lotniska Waalhaven^[4][14]. Z powodu zaminowania kanału i zagrożenia ze strony nieprzyjacielskiego lotnictwa szef sztabu marynarki odwołał rozkaz i nakazał jednostce powrót do Vlissingen^[4][19]. Podczas odwrotu okręt zahaczył o wyznaczający granicę toru wodnego łańcuch boi, który wkręcił się w wał śruby, a uderzająca o burtę boja spowodowała uszkodzenie poszycia kadłuba i przecieki^[4][19]. Po całonocnych pracach nad uwolnieniem okrętu z pułapki, rankiem 11 maja z pomocą dwóch holowników kanonierka dotarła do Hoek van Holland, gdzie pękniętą burtę załatano betonowym plastrem^[4][19]. Wieczorem 12 maja „Johan Maurits van Nassau” otrzymał rozkaz udania się do Den Helder, który wykonała dwukrotnie unikając zbombardowania, docierając w pobliże portu rankiem 13 maja^[19].

Bitwa o Afsluitdijk

Zabezpieczający dostęp do Holandii Północnej od wschodu położony w pobliżu Afsluitdijk fort Kornwerderzand składał się z 17 schronów, obsadzonych przez 227 żołnierzy uzbrojonych m.in. w cztery działa kalibru 5 cm i 21 karabinów maszynowych Schwarzlose M08^[4]. W nocy z 12 na 13 maja dowódca bazy marynarki w Den Helder wysłał na pozycję obronną dodatkowe uzbrojenie w postaci trzech działek przeciwlotniczych kalibru 20 mm i czterech przeciwlotniczych karabinów maszynowych, dzięki którym obrońcy skutecznie odparli naloty, które miały miejsce 13 maja (zestrzelono co najmniej cztery samoloty wroga)^[4]. W celu wsparcia obrońców z Den Helder wyszedł też „Johan Maurits van Nassau”, udając się na Morze Wattowe^[4]. Dodatkową osłonę przeciwlotniczą kanonierki miał zapewnić brytyjski niszczyciel HMS „Valorous”, jednak obawiając się wejścia na mieliznę zawrócił do Den Helder^[4]. Okręt zajął pozycję przy Doove Balg w pobliżu Texel, nie mogąc podpłynąć bliżej z powodu małej głębokości wody^[4].

Po południu 13 maja ostrzałem holenderskich pozycji z dział kalibru 88 i 75 mm należących do 1. Dywizji Kawalerii rozpoczęła się bitwa o Afsluitdijk^[4]. Pod osłoną artylerii fort Kornwerderzand został zaatakowany wczesnym wieczorem przez niemieckie oddziały uderzeniowe, jednak bez powodzenia^[4]. W nocy z 13 na 14 maja kanonierka oddała trzy dwustrzałowe salwy w obszar na wschód od Afsluitdijk, w celu sprawdzenia, czy pociski mogą pokonać dystans 18 000 metrów. Odległość ta okazała się możliwa do osiągnięcia i okręt otrzymał rozkaz pozostania „w pogotowiu”^[4][20]. Następnego ranka, 14 maja, dowodzący fortem kapitan Boers wysłał do Den Helder prośbę o ostrzelanie przez kanonierkę stanowisk niemieckiej artylerii. Okręt powrócił do Doove Balg i zakotwiczył tam pomimo niebezpieczeństwa nalotów^[4]. Korzystając z mapy i tabel, obliczono kierunek oraz odległość do Afsluitdijk i wystrzelono kilka pocisków z rufowego działa kalibru 15 cm. Miejsce upadku pocisków zaobserwowano z fortu Kornwerderzand i skorygowano telefonicznie za pośrednictwem dowódcy bazy Den Helder, który przesłał je przez radio do kanonierki^[4]. Po ustaleniu właściwej odległości do celu okręt wystrzelił łącznie 98 pocisków kalibru 15 cm, rozbijając pozycje niemieckiej artylerii i rozpraszając zgrupowanie niemieckich czołgów i samochodów pancernych, które zgromadziły się na grobli fryzyjskiej^[4][19]. W rezultacie ostrzału Niemcy zrezygnowali ze zdobycia fortu^[4].

Zatopienie okrętu

Po południu 14 maja, gdy okręt powrócił na redę Den Helder, około 15:00 odebrano rozkaz nakazujący ewakuację floty do Wielkiej Brytanii^[18][19]. Zespół okrętów w składzie: „Johan Maurits van Nassau”, stawiacze min „Nautilus”, „Jan van Brakel” i „Douwe Aukes” oraz torpedowce G13 i G15, udał się na zachód, płynąc z prędkością 13 węzłów^[18][19]. O 18:15, gdy holenderskie okręty znajdowały się na wysokości miejscowości Callantsoog w odległości 10 Mm od wybrzeża, nastąpił atak eskadry bombowców Heinkel He 111^[18][19]. Mimo rozproszenia zespołu i prowadzonego intensywnego ognia przeciwlotniczego „Johan Maurits van Nassau” został dwukrotnie trafiony przez bomby: pierwsza przebiła pokład dziobowy i eksplodowała nad komorą amunicyjną, powodując pożar amunicji, zaś druga przebiła pokład i wybuchła pod linią wodną w maszynowni^[21]. Załoga natychmiast przystąpiła do gaszenia pożarów, jednak 10 minut później nastąpił wybuch w komorze amunicyjnej^[21]. Jednostka zaczęła tonąć z przegłębieniem dziobowym, przechylając się dodatkowo na prawą burtę^[21]. Udało się spuścić na wodę pokładową motorówkę, która brała na pokład pływających w wodzie rozbitków i przewoziła na towarzyszące kanonierce okręty^[21]. Do końca prowadziła ogień obsada działka kalibru 40 mm, przerwany dopiero gdy woda dotarła do stanowiska^[21].

„Johan Maurits van Nassau” zatonął o godzinie 18:30 na pozycji 52°50′12″N 4°33′57″E/52,836667 4,565833^[22]. Z liczącej w ostatnim rejsie 135 osób (w tym 12 oficerów) załogi w wyniku ataku zginęło 17 podoficerów i marynarzy, a jeden zmarł wkrótce w wyniku ran^[22]. Pozostali zostali uratowani przez stawiacz min „Jan van Brakel” (72 osoby) i torpedowiec G13 (45 osób)^[21]. Wśród rozbitków byli ciężko ranni, którzy zostali przekazani na przybyłą z Den Helder motorówkę ratowniczą „Dorus Rijkers” (31 osób wraz z dowódcą, kmdr. por. Kronenbergiem)^[21].

Wrak okrętu spoczywa na głębokości 20 metrów w odległości 5 Mm na zachód od Callantsoog (na pozycji 52°50′13″N 4°33′56″E/52,836944 4,565556)^[18].

Lista poległych członków załogi

Zestawienie na podstawie Kaczmarek 2003b ↓, s. 57, stopnie w terminologii holenderskiej:

Upamiętnienie

Tablica ku czci poległych marynarzy w Kazemattenmuseum

Nazwę „Johan Maurits van Nassau” otrzymała podczas wojny przekazana przez Brytyjczyków holenderskiej marynarce w 1943 roku fregata typu River HMS „Ribble”^[21].

21 czerwca 1984 roku załoga Hr. Ms. „Woerden” wydobyła z wraku kanonierki jedną z jej kotwic. Po odnowieniu została ona ustawiona koło muzeum holenderskiej marynarki wojennej (Marinemuseum w Den Helder) jako pomnik, który został odsłonięty 18 maja 1988 roku^[23].

Rufowe działo „Johan Maurits van Nassau” zostało wydobyte 15 lipca 1993 roku i po odnowieniu ustawione i oficjalnie odsłonięte 27 kwietnia 1994 roku przed budynkiem Koninklijk Instituut voor de Marine (Królewskiej Akademii Marynarki Wojennej)^[23].

17 maja 2005 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą 17 poległych członków załogi kanonierki przy Kazemattenmuseum w Kornwerderzand, muzeum fortyfikacji w Afsluitdijk, które okręt wspierał ogniem swojej artylerii 14 maja 1940 roku^[24].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Conway’s All the World’s Fighting Ships 1922–1946. Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN 0-85177-146-7. (ang.)
• Ivan Gogin: BRINIO gunboats (1912-1913) (ang.). Navypedia. [dostęp 2021-05-12].
• Ivan Gogin: JOHAN MAURITS VAN NASSAU gunboat (1932) (ang.). Navypedia. [dostęp 2021-05-12].
• Guðmundur Helgason: HNMS Johan Maurits van Nassau (i) (ang.). uboat.net. [dostęp 2021-05-12].
• Guðmundur Helgason: Johan Maurits van Nassau class (ang.). uboat.net. [dostęp 2021-10-06].
• Johan Maurits van Nassau (I) (ang.). Royal Netherlands Navy Warships of World War II. [dostęp 2021-10-06].
• Jane’s Fighting Ships 1937. Francis E. McMurtrie (red.). London: Sampson Low, Marston & Co., 1937. (ang.)
• Rafał Mariusz Kaczmarek. „Straszne bliźniaki” i ich pechowy przyrodni brat. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 2/2003 (39), marzec – kwiecień 2003. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
• Rafał Mariusz Kaczmarek. „Straszne bliźniaki” i ich pechowy przyrodni brat. Część 2. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 3/2003 (40), maj – czerwiec 2003. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X. 
• Peter Kimenai: Kanonneerboot Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau (niderl.). tracesofwar.nl. [dostęp 2021-10-08].
• Lewis 7.7 mm MG No. 1 (ang.). Royal Netherlands Navy Warships of World War II. [dostęp 2021-10-06].
• Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu. Warszawa: Wydawnictwo Lampart, 1999. ISBN 83-902554-7-2.
• Henk van Willigenburg: Dutch warships of World War II. Emmen: Lanasta, 2010. ISBN 978-90-8616-318-2. (ang.)