Humber Armoured Car

Humber Armoured Car
Humber Armoured Car Mk IV
Dane podstawowe
Państwo	Wielka Brytania
Producent	Karrier Motors Ltd.
Typ pojazdu	samochód pancerny
Trakcja	kołowa
Załoga	3 (4 w wersji Mk III)
Historia
Prototypy	1940
Produkcja	1940–1945
Wycofanie	lata 70. XX w.
Egzemplarze	3650[a]
Dane techniczne
Silnik	1 silnik gaźnikowy, 4-suwowy, rzędowy, 6-cylindrowy Humber Super Snipe o mocy 90 KM
Transmisja	mechaniczna, 4x4
Poj. zb. paliwa	136 l
Pancerz	spawany z płyt walcowanych kadłub-przód i bok 14 mm, tył 8 mm, wieża 14 mm
Długość	4,57 m
Szerokość	2,18 m
Wysokość	2,34 m (Mk III)[1]
Rozstaw osi	2,60 m[1]
Prześwit	0,31 m
Masa	bojowa: 7 100 kg (Mk II, III)[2] 6 850 (Mk I)[2], 7 300 kg (Mk IV)[1]
Moc jedn.	12,7 KM/t
Osiągi
Prędkość	74 km/h
Zasięg	320 km (na drodze)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	bez przygotowania: 90 cm
Rowy (szer.)	106 cm (z pomocą mostków)[1]
Kąt podjazdu	28°
Dane operacyjne
Uzbrojenie
Mk I-III: 1 wkm Besa kalibru 15 mm 1 km Besa kal. 7,92 mm 1 przeciwlotniczy km Bren 7,7 mm (część) Mk IV: 1 działo kalibru 37 mm 1 km Besa kal. 7,92 mm 1 przeciwlotniczy km Bren 7,7 mm (część)
Wyposażenie
1 dwulufowa wyrzutnia granatów dymnych kal. 101,6 mm
Użytkownicy
Wielka Brytania, Kanada, Australia, Polska, Nowa Zelandia, Francja, Belgia, Czechosłowacja i in.

Humber Armoured Car (Humber AC) – brytyjski samochód pancerny z okresu II wojny światowej, jeden z podstawowych modeli samochodów pancernych używanych podczas wojny przez wojska państw Wspólnoty Brytyjskiej. Był to dwuosiowy średni samochód pancerny, z napędem na obie osie; jego główne uzbrojenie stanowił wielkokalibrowy karabin maszynowy 15 mm Besa, a w ostatniej wersji Mk IV – działko 37 mm.

Historia

Powstanie konstrukcji

Samochód pancerny Humber powstał w odpowiedzi na zapotrzebowanie armii brytyjskiej na nowy samochód pancerny, mający pełnić podstawową funkcję w pułkach kawalerii pancernej^[1]. Początkowo – do 1941 roku, średnie samochody pancerne były oficjalnie klasyfikowane w armii brytyjskiej jako „lekkie czołgi kołowe” – ang. Tank, Light (Wheeled), z powodu uzbrojenia odpowiadającego czołgom lekkim^[2]. Tuż przed II wojną światową armia brytyjska wybrała jako nowy pojazd tej klasy samochód pancerny Guy, który zwyciężył w testach porównawczych w 1938 roku i został zamówiony w ilości 101 sztuk. Ponieważ jednak firma Guy Motors miała niewystarczające moce produkcyjne jak na zwiększone potrzeby związane z wojną, po jej wybuchu zaproponowano wytwarzanie analogicznego samochodu pancernego koncernowi motoryzacyjnemu Rootes Group^[2]. Produkcję nowego samochodu, wzorowanego na samochodzie pancernym Guy, podjęła należąca do tego koncernu firma Karrier Motors Ltd. w Luton. W odróżnieniu od pierwowzoru, wykorzystano podwozie kołowego ciągnika artyleryjskiego Karrier KT 4 produkowanego na potrzeby Indii, dysponujące mocniejszym 90-konnym silnikiem, zmodyfikowane m.in. przez przeniesienie silnika na tył i wzmocnienie zawieszenia. Pancerne nadwozia i wieże dostarczała natomiast do nich nadal firma Guy Motors w Wolverhampton, dysponująca specjalnie wykonaną obrotową ramą do spawania kadłubów^[1].

Humber AC Mk I

Humber AC Mk II

Humber AC Mk III

Humber AC Mk III od tyłu

Humber AC Mk IV

Dwa prototypy nowego samochodu pancernego powstały na początku 1940 roku, a po ich udanych próbach złożono pierwsze zamówienie na 500 pojazdów^[2]. Pierwsze seryjne pojazdy pojawiły się na początku 1941 roku. Pierwotnie pojazd był klasyfikowany jako: Tank, Light (Wheeled) Mark III (kolejny numer modelu po samochodach Guy i Daimler), lecz od 1941 roku nazwano go Humber Armoured Car (Samochód Pancerny Humber). Decyzja o nazwaniu go marką Humber, również wchodzącą w skład Rootes Group, została podjęta dla uniknięcia pomyłek z transporterem gąsienicowym Carrier^[2] (firma Humber nie miała nic wspólnego z produkcją samochodu Humber AC, natomiast produkowała lekkie samochody pancerne Humber LRC).

Rozwój i produkcja

W pierwszym modelu Humber AC Mk.I pancerny kadłub i wieża były analogiczne do modelu Guy AC Mk.IA, z drobnymi zmianami^[2]. Charakterystyczna dla tych modeli była prostopadłościenna nadbudówka osłaniająca głowę kierowcy oraz ukośna linia podziału między górną i dolną częścią burt w środkowej i tylnej części. Z tyłu miały one jednolitą pochyłą płytę pancerza, osłaniającą wlot powietrza chłodzącego, znajdujący się od dołu. Wizualną różnicę w stosunku do Guy AC stanowiła przede wszystkim pozioma, a nie pochyła górna krawędź tylnych błotników. Pierwsze 140 pojazdów borykało się jednak z problemem słabej jakości płyt pancernych, które pękały^[1].

Po wyprodukowaniu 300 pojazdów w wersji Mk I, dalsze produkowano w wersji Mk II^[1]. Miała ona kadłub o ulepszonym kształcie, zapewniającym więcej miejsca dla kierowcy i lepszą ochronę przedniej części, a przy tym cechującym się uproszczonym procesem produkcji. Cała przednia górna płyta była w nim nachylona pod jednolitym kątem, bez osobnej nadbudówki kierowcy, który posiadał obecnie jedynie zagłębiony luk obserwacyjny w przedniej płycie^[3]. Zmodyfikowano także kształt bocznych ścian, które otrzymały jednolite nachylenie w części górnej, z poziomą linią podziału między częścią dolną. Z tyłu dla polepszenia chłodzenia wprowadzono opancerzoną żaluzję chłodnicy^[2]. Obie wersje Mk I i Mk II miały taką samą, dwuosobową, niską wieżę o pudełkowatym kształcie.

W kolejnej wersji Mk III powiększono wieżę, zwiększając jej obsadę do trzech osób. Załoga samochodu zwiększyła się do czterech osób, gdyż doszedł radiooperator (poprzednio tę funkcję pełnił dowódca)^[2]. Nowa wieża była nieco wyższa i dach w jej przedniej części miał niewielki spadek do przodu, a w tylnej – do tyłu. Uzbrojenie we wczesnych modelach I-III stanowił wielkokalibrowy karabin maszynowy 15 mm Besa sprzężony z karabinem maszynowym 7,92 mm Besa^[2].

Słabość głównego uzbrojenia przeciw celom opancerzonym doprowadziła do powstania ostatniego, najliczniejszego modelu Mk IV, w którym zamontowano amerykańską armatę 37 mm sprzężoną z karabinem maszynowym 7,92 mm Besa, w wieży zbliżonej do modelu Mk III^[2]. Załogę zmniejszono w nim ponownie do 3 osób^[1].

W latach 1940-1945 zamówiono łącznie 3650 pojazdów Humber AC wszystkich wersji^[a]. Budowaną w Kanadzie odmianą samochodu pancernego Humber był GM Fox.

Eksploatacja

Pierwsze pojazdy zaczęły wchodzić na uzbrojenie jednostek na Wyspach Brytyjskich około czerwca 1941 r^[2]. Od września 1941 skierowano je do jednostek bojowych w Afryce Północnej. Otrzymały je pułki kawalerii: jako pierwszy 11. Pułk Huzarów (11th Hussars), w dalszej kolejności 12. Pułk Lansjerów (12th Royal Lancers), Pułk Królewskich Dragonów Gwardii (King's Dragoon Guards) i inne^[1]. Pojazdy wersji Mk III zaczęto przekazywać oddziałom w Afryce w drugiej połowie 1942 roku^[b]. Wersja Mk IV nie zdążyła już wziąć udziału w działaniach w Afryce. Samochody Humber brały następnie udział w walkach we Włoszech oraz w Europie Zachodniej, a także na Bliskim i Dalekim Wschodzie. Pod koniec wojny Humbery w pułkach samochodów pancernych w większości zostały zastąpione przez samochody Daimler, lecz za to od 1944 roku wersja Mk IV stanowiła podstawowe wyposażenie pułków rozpoznawczych (Reconnaissance Regiment) dywizji piechoty, obok lekkich samochodów pancernych klasy LRC^[2].

Pojazdy AC Humber miały na swoim wyposażeniu oddziały brytyjskie, nowozelandzkie, kanadyjskie, australijskie, hinduskie, a spoza krajów Wspólnoty Narodów sojusznicze jednostki m.in. francuskie, belgijskie, czechosłowackie, polskie, greckie^[1][4]. Po wojnie pojazdy te, wycofywane szybko z brytyjskiej służby, znalazły się też w innych krajach Europy Zachodniej, jak Dania, Portugalia, Holandia, Cypr, a także na służbie niektórych krajów Afryki, Azji i Ameryki, jak Birma, Cejlon, Meksyk^[1][5][6]. W niektórych krajach były używane aż do lat siedemdziesiątych^[1]. Między innymi, 44 samochody w wersji Mk IV otrzymał w 1945 roku Egipt i używał ich podczas wojny izraelsko-arabskiej 1948 roku, po czym zdobyczne służyły w Izraelu^[7]. Posiadały je też siły portugalskie w kolonii Goa, zaanektowanej w 1961 roku przez Indie^[6].

AC Humber Mk III w Afryce, 12 pułk lansjerów, 1942 r.

Kolumna pojazdów rozpoznawczych 15 Dywizji (szkockiej), prowadzona przez dwa Humbery Mk IV, we Francji, 5 września 1944.

W Polskich Siłach Zbrojnych Humber AC był używany jedynie do szkolenia. Przede wszystkim znajdował się na wyposażeniu 1 Pułku Rozpoznawczego 1 Dywizji Pancernej. Pierwsze pojazdy wersji Mk II i Mk III dostarczono wraz z samochodami Daimler AC w czerwcu 1942, a w maju 1943 dostarczono pojazdy wersji Mk IV. Na samochodach tych pułk brał udział w ćwiczeniach i strzelaniach bojowych. Według stanu na 18 października 1943 (trzy dni przed rozwiązaniem oddziału) w pułku znajdowało się: 30 samochodów pancernych AC Daimler, 60 samochodów pancernych AC Humber Mk IV i 2 Mk III oraz 53 Daimler Dingo^[1]. Drugą jednostką używającą ich był 9 Pułk Ułanów Małopolskich, będący pułkiem rozpoznawczym 4 Dywizji Piechoty. Podstawowym samochodem na wyposażeniu pułku był jednak Staghound, a pojazdy Humber Mk IV były nieliczne. Pojedyncze samochody Humber znalazły się na wyposażeniu dowództwa 1 Dywizji Pancernej oraz w ośrodkach szkolnych^[1]. Polskie oddziały używały też podobnych kanadyjskich samochodów GM Fox.

Nieliczne zdobyczne samochody były używane przez Niemców, głównie w Afryce, przez Afrika Korps (znane są m.in. zdjęcia samochodu w wersji Mk I o imieniu własnym "Hans"), lecz także w Europie^[8].

Samochody pancerne Humber były najliczniejsze spośród średnich samochodów pancernych produkcji brytyjskiej okresu II wojny światowej (klasyfikowane jako Armoured Car, w odróżnieniu od kilku kategorii samochodów rozpoznawczych), aczkolwiek podawane są rozbieżnie liczby wyprodukowanych samochodów^[a]. Ustępowały pod względem uzbrojenia, opancerzenia i wartości bojowej samochodowi Daimler, lecz były prostsze w produkcji; miały też nieco więcej miejsca wewnątrz, przez co były preferowane jako pojazdy dowodzenia^[2].

Problemem Humberów było zbyt słabe uzbrojenie, które nie pozwalało zwalczać pojazdów opancerzonych przeciwnika, poza najlżej opancerzonymi. Wielkokalibrowy karabin maszynowy 15 mm Besa, stanowiący główne uzbrojenie wersji Mk I-III, nie był ceniony przez żołnierzy – jego obsługa była problematyczna, a ogień seryjny był mało celny, przez co na ogół z broni strzelano ogniem pojedynczym^[9]. Z tych powodów w wersji Mk IV uzbrojenie główne wymieniono na amerykańskie działko kalibru 37 mm. Z uwagi na postęp w opancerzeniu czołgów, działko to nadawało się jednak już w tym okresie głównie do walki z samochodami pancernymi i transporterami opancerzonymi (należy dodać, że działka tego typu miały także amerykańskie samochody pancerne M8 Greyhound i Staghound).

Opis techniczny

Samochód Humber był średnim samochodem pancernym, dwuosiowym, z napędem na wszystkie koła. Konstrukcja samochodu opierała się na ramie prostokątnej. Silnik umieszczony był z tyłu, z chłodnicą za nim^[2]. Silnik we wszystkich wersjach był taki sam – Humber Super Snipe, gaźnikowy, 4-suwowy, rzędowy, 6-cylindrowy, chłodzony cieczą, o mocy maksymalnej 90 KM przy 3430 obr/min. Średnica cylindrów wynosiła 85 mm, skok tłoka – 120 mm, pojemność – 4086 cm³^[1]. Sprzęgło było suche, jednotarczowe. Mechaniczna skrzynia biegów miała 4 biegi do przodu i 1 do tyłu, przy czym liczba biegów podwajała się dzięki dwustopniowemu reduktorowi^[1]. Napęd przenoszony był przez dwustopniową skrzynkę rozdzielczą, umieszczoną bliska środka pojazdu, na obie sztywne osie, za pośrednictwem mostów napędowych z mechanizmami różnicowymi. Zawieszenie osi z przodu i tyłu było zależne, na półeliptycznych resorach wzdłużnych, z hydraulicznymi amortyzatorami^[2]. Rozstaw osi wynosił 260 cm, kół przednich – 193 cm i tylnych 183 cm^[1]. Kierowane były przednie koła. Wersja Mk IV posiadała odporne na przebicie opony typu Runflat^[9].

Nadwozie pancerne było spawane z płyt walcowanych, mocowane w czterech punktach do ramy^[2]. Pancerz kadłuba i wieży miał grubość 14 mm, jedynie tył kadłuba miał grubość 8 mm^[1] (według innych źródeł, pancerz miał do 15 mm^[2]). Kierowca miał przed sobą luk obserwacyjny, zamykany unoszoną klapą z wkładką ze szkła pancernego (Triplexu)^[2]. W dolnej części bocznych ścian były luki wejściowe, ponadto wieża miała dwa włazy w dachu. Samochód miał drugie stanowisko kierowcy z tyłu^[1] i od wersji Mk II pokrywa silnika z tyłu była unoszona hydraulicznie, z wnętrza pojazdu, aby zapewnić kierowcy widoczność przy jeździe do tyłu^[3] (do tego celu otwierana była też klapa w przegrodzie oddzielającej przedział silnikowy)^[2]. W wersji Mk IV jednakże usunięto tylne stanowisko kierowcy^[9]. Wieża była osadzona na łożysku kulkowym i obracana była ręcznie^[2]. Koło zapasowe przewożono we wczesnych wersjach na przednim pancerzu, a w wersji Mk IV – na zaczepie z prawej strony kadłuba, co utrudniało jednak otwarcie włazu^[9].

Zbliżenie wieży wersji Mk II

Uzbrojenie wersji Mk I – III stanowił wielkokalibrowy karabin maszynowy Besa kalibru 15 mm sprzężony z karabinem maszynowym km Besa kal. 7,92 mm, w wieży obrotowej. Wkm Besa zasilany był z taśm 25-nabojowych^[9]. W wersji Mk IV uzbrojenie główne stanowiło działko kalibru 37 mm, nadal sprzężone z km Besa 7,92 mm^[2]. Jako uzbrojenie dodatkowe wersje Mk I-III miały przewidziany przeciwlotniczy karabin maszynowy Bren kal. 7,7 mm, z magazynkami bębnowymi, podwieszony na sprężynowym uchwycie przeciwlotniczym Lakeman, lecz uchwyt ten nie był praktyczny i km przeciwlotniczy był rzadko widywany na pojazdach^[2]. Na późniejszych modelach instalowano czasem pojedynczy lub zdwojony km Vickers K na innym typie uchwytu PLM, umożliwiającym operowanie z wnętrza wieżyczki^[10]. Etatowe uzbrojenie przewożone wewnątrz stanowił pm Thompson kal. 11,43 mm^[1]. Z przodu, po prawej stronie wieży znajdowała się dwulufowa wyrzutnia granatów dymnych kal. 101,6 mm^[1]. Samochód był wyposażony w radiostację No.19^[6].

Wersje

• AC Humber Mk I – wzorowany na AC Guy, silnik większej mocy, część pojazdów przebudowano na pojazdy AA.
• AC Humber Mk II – zwiększona masa, zmieniona konstrukcja kadłuba.
• Humber Mk II O.P. – ruchomy opancerzony punkt obserwacyjny oficerów artylerii.
• Humber 6-pdr SP – lekkie samobieżne działo samobieżne uzbrojone w 1 armatę sześciofuntową kalibru 57 mm z automatycznym systemem ładowania Molins, zbudowano tylko prototyp.
• AC Humber Mk III – powiększono wieżę, zwiększono załogę do 4 osób.
• AC Humber Mk III R.L. (Rear Link) – pojazd dla oficerów pośredniczenia łączności, przebudowano 34 pojazdy.
• AC Humber Mk IV – samochód uzbrojony w 1 armatę 37 mm, 1 karabin maszynowy Besa kalibru 7,92 mm, 1 karabin maszynowy Bren kalibru 7,7 mm, masa 7,3 t, załoga 3 ludzi, najliczniej produkowana wersja.
• AC Humber AA – pojazd przeciwlotniczy z 1943 roku, na podwoziu Mk I zamontowano nową wieżę z czterema karabinami maszynowymi Besa kalibru 7,92 mm^[2], zamówiono 100 pojazdów^[1]. Według D. Fletchera, dostarczono 50 wież, lecz jest mało prawdopodobne, żeby przebudowano dużą liczbę samochodów^[11].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Janusz Magnuski, Wozy bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-1946 Wydawnictwo Lampart, Warszawa 1998
• B.T.White, Armoured cars Guy, Daimler, Humber, A.E.C., AFV Weapons Profile nr 21, Profile Publications, Londyn, 1970 (ang.)
• I. Moszczanskij (И. Мощанский), Bronietankowaja tiechnika Wielikobritanii 1939-1945, czast II (Бронетанковая техника Великобритании 1939-1945 часть 2), "Broniekolliekcija" nr 2(23)/1999 (Бронеколлекция 2'1999) (ros.)

Linki zewnętrzne

• Przegląd zachowanych pojazdów Humber i Fox AC