Humbertia madagascariensis

*Humbertia madagascariensis*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	psiankowce
Rodzina	powojowate
Podrodzina	Humbertioideae
Rodzaj	Humbertia
Gatunek	Humbertia madagascariensis
	Nazwa systematyczna
	Humbertia madagascariensis Lam.; Encycl. 2: 356 (1786)
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski

Humbertia madagascariensis Lam. – gatunek roślin z monotypowego rodzaju Humbertia Comm. ex Lam., należący do rodziny powojowatych, występujący endemicznie na Madagaskarze^[5], w jego południowo-wschodniej części, na obszarze na południe od Manakara do Tôlanaro^[6]. Drzewa te charakteryzują się bardzo twardym i trwałym drewnem, używanym do budowy statków, mostów, masztów i innych budowli^[6].

Morfologia

Pokrój: Drzewa o wysokości do 30 m. Pień zwykle prosty, okrągły w przekroju, o średnicy do 200 cm. Kora szara do brązowej, drobno spękana, wewnętrzna z białymi pasmami. Gałązki z wyraźnymi bliznami po liściach, w młodości czerwonawo owłosione^[6].
Liście: Ulistnienie naprzemianległe, skupione na końcach gałązek. Przylistki nieobecne. Ogonki liściowe o długości 0,5–1,5 cm. Blaszka liściowa odwrotnie jajowata, o wielkości 3–10,5 cm × 1,5–4 cm, klinowata u nasady, tępa do lekko karbowanej na wierzchołku, skórzasta, naga. Użyłkowanie liścia pierzaste, z 6–9 parami żyłek bocznych^[6].
Kwiaty: Wyrastają z kątów liści na szypułkach o długości 1–1,5 cm. Obupłciowe, lekko grzbieciste, pięciokrotne. Działki kielicha prawie wolne, odwrotnie jajowate do zaokrąglonych, o długości ok. 1 cm, z błoniastymi brzegami. Płatki korony dzwonkowate, o długości ok. 1,5 cm, owłosione z zewnątrz, kremowo-białe z błoniastymi brzegami. Pręciki o długości ok. 4,5 cm. Słupek górny. Zalążnia o długości ok. 4 mm, owłosiona przy wierzchołku, dwukomorowa. Szyjka słupka smukła, o długości ok. 4 cm^[6].
Owoce: Elipsoidalno-jajowate pestkowce o długości ok. 1,5 cm. Owoce mają ścianki lekko mięsiste, gładkie, brązowawe, niepękające. Zawierają 1–2, rzadziej do 4 nasion. Nasiona jajowate, o długości ok. 7 mm, beżowe, gładkie^[6].

Biologia i ekologia

Anatomia: W pręcikach, słupku i płatkach korony kwiatu obecne są komórki wydzielnicze. Łyko wewnętrzne nieobecne^[7].
Rozwój: Fanerofit^[5].
Siedlisko: Występuje w lasach deszczowych, do wysokości 600–1000 m n.p.m.^[6]

Systematyka

Gatunek z monotypowego rodzaju Humbertia Lam. w obrębie monotypowej podrodziny Humbertioideae Roberty w rodzinie powojowatych^[2]. Uznawany za najbardziej pierwotny rodzaj w całej rodzinie powojowatych, siostrzany dla pozostałych taksonów. W niektórych ujęciach taksonomicznych wydzielany do odrębnej rodziny Humbertiaceae^[6].

Nazewnictwo

Etymologia nazwy naukowej: Nazwa rodzaju honoruje francuskiego botanika Jean Henri Humberta, żyjącego w latach 1887–1967, badacza flory Madagaskaru i Komorów, autora "Flore de Madagascar et des Comores". Nazwa gatunkowa odnosi się do miejsca występowania rośliny^[8].
Nazwy zwyczajowe w językach obcych: W jęz. francuskim nazwa tego drzewa to bois de fer, czyli drzewo żelazne^[6].
Synonimy nomenklaturowe^[5]

Endrachium madagascariense (Lam.) J.F.Gmel., Syst. Nat.: 339 (1791).

Synonimy taksonomiczne^[5]

Humbertia aeviternia Comm. ex Lam., Encycl. 2: 256 (1786).
Thouinia spectabilis Sm., Pl. Icon. Ined. 1: t. 7 (1789).
Smithia thouinia J.F.Gmel., Syst. Nat.: 388 (1791).

Zastosowania

Drewno pozyskiwane z tej rośliny, zwane lokalnie jako endra endra lub fantsinakoho, o różowawo-kremowo-białej do różowawo-bladobrązowej twardzieli, wyraźnie oddzielonej od szarawo-żółtej bieli, jest bardzo ciężkie i wyjątkowo twarde^[6]. Gęstość tego drewna wynosi 1240 kg/m³, czyli prawie dwukrotnie więcej od drewna dębu (750 kg/m³). Twardość drewna mierzona metodą Janki wynosi 19,39 N (w przypadku dębu jest to 5 N, a w przypadku sosny ok. 2 N)^[9]. Z tego względu drewno jest bardzo trudne do piłowania i strugania. Przebijanie go jest niemożliwe, jednak dobrze się klei i maluje. Jest niezwykle trwałe, odporne na ataki grzybów, owadów i świdraków. Jest wykorzystywane do budowy ciężkich konstrukcji, stolarki zewnętrznej i wewnętrznej, słupów, konstrukcji okrętowych, nabrzeży i mostów, wytrzymałych i luksusowych parkietów, podkładów kolejowych i narzędzi rolniczych. Ze względu na trudność obróbki jego zastosowanie jest jednak ograniczone^[6].

Drewno tego drzewa pachnie podobnie jak drewno sandałowca^[10]. Wyizolowano z niego specyficzny seskwiterpen: humbertiol^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-18] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-07-18]. (ang.).
↑ Humbertia madagascariensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k PROTA4U. Plant Resources of Tropical Africa.. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).
↑ Stefanović, S., Austin, D., Olmstead, R.. Classification of Convolvulaceae: A Phylogenetic Approach. „Systematic Botany”. 28 (4), s. 800, 2003.
↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-86645-3.
↑ The Wood Database. Endra Endra. [dostęp 2020-07-16].
↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 449. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ Eckart Eich: Solanaceae and Convolvulaceae: Secondary Metabolites: Biosynthesis, Chemotaxonomy, Biological and Economic Significance (A Handbook). Springer Science & Business Media, 2008, s. 356. ISBN 978-3-540-74541-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-07-18] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2020-07-18]. (ang.).

[iucn-4] Humbertia madagascariensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[kew-5] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-07-18]. (ang.).

[prota-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k PROTA4U. Plant Resources of Tropical Africa.. [dostęp 2020-07-16]. (ang.).

[sys-7] Stefanović, S., Austin, D., Olmstead, R.. Classification of Convolvulaceae: A Phylogenetic Approach. „Systematic Botany”. 28 (4), s. 800, 2003.

[nop-8] David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-521-86645-3.

[wood-9] The Wood Database. Endra Endra. [dostęp 2020-07-16].

[mabb-10] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 449. ISBN 978-1-107-11502-6.

[terp-11] Eckart Eich: Solanaceae and Convolvulaceae: Secondary Metabolites: Biosynthesis, Chemotaxonomy, Biological and Economic Significance (A Handbook). Springer Science & Business Media, 2008, s. 356. ISBN 978-3-540-74541-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne